ادب هفتم: تلاوت از روی قرآن

ادب هفتم: تلاوت از روی قرآن

یکی از دستورهایی که پیشوایان ما در باب تلاوت قرآن داده‎اند خواندن قرآن از روی مصحف است و روی این مسأله تأکید فراوانی کرده‎اند. چه بسا علت این تأکید، بهره‎ گرفتن از «نورانیّت» قرآن است، تا مسلمانان از قرآن بهره بیشتری ببرند و نورانیّت قرآن در آنان اثر گذارد.
قرآن، کتابِ «نور»
خداوند بزرگ در جاهای مختلف قرآن، کتاب خود را «نور» معرفی می‎کند. از جمله می‎فرماید:
یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَکُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ نُوراً مُبِیناً.[1] ای مردم! برای هدایت شما از جانب خدا برهانی محکم آمد و نوری تابان (قرآن) به سوی شما فرستادیم.
فَ‏آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا.[2] پس به خدا ایمان آورید و به رسول او ونوری (قرآن) که فرو فرستادیم.
نه تنها قرآن ـ که آخرین کتاب آسمانی است ـ نور است بلکه سایر کتب آسمانی نیز نور است.
قرآن؛ تورات و انجیل را هم نور معرّفی کرده است.[3] زیرا این کتابها برنامه زندگی سعادتمندانه دنیا و آخرت انسانها بوده است. و هر چه انسانها به قوانین کتب آسمانی بیشتر عمل کنند سعادت و کامیابی آنها در دنیا و آخرت افزونتر می‎شود.
نگاه به قرآن عبادت است
با توجّه به مقدمه‎ای که بیان شد اگر کسی بپرسد؛ قرآن را بهتر است از روی مصحف یا از حفظ بخوانیم، پاسخ می‎دهیم؛ اتفاقاً شخصی به نام «اسحاق بن عمّار» همین پرسش را از امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‎کند.
جریان این پرسش و پاسخ به این شرح است:
به امام ـ علیه السّلام ـ عرض کردم: فدایت شوم من قرآن را از حفظ دارم، بهتر است آن را از حفظ بخوانم یا از روی مصحف؟ امام ـ علیه السّلام ـ فرمود: آن را بخوان و در مصحف نظر کن؛ زیرا آن بهتر است. آیا نمی‎دانی نگاه در مصحف کردن عبادت است؟[4] در توضیح کلام امام باید گفت؛ قرائت قرآن و نگاه کردن به قرآن دو عبادت جداگانه است. به عبارت دیگر کسی که قرآن را از حفظ می‎خواند بدون اینکه به آن نگاه کند یک عبادت کرده است و پاداش آن نزد خدا محفوظ است. امّا اگر قرآن را از روی آن بخواند عبادت دیگری به نام «نگاه به مصحف» انجام داده است. ابوذر از پیامبر بزرگوار اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل می‎کند که فرمود:
«النَّظَرُ فِی الْمُصْحَفِ یَعْنِی صَحِیفَهُ الْقُرْآنِ عِبَادَهٌ».[5] نگاه کردن در مصحف، یعنی صفحه قرآن عبادت است.
با دقّت در مضمون این حدیث شریف نتیجه می‎گیریم که قرآن دریای بیکرانی است که همه انسانها می‎توانند از آن بهره گیرند، از انسانهای کاملی چون پیامبر اسلام و امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ تا افراد کم سواد و احیاناً بی‎سواد. قرآن سفره باز و مائده آسمانی است. هر کس به اندازه استعداد خود از آن سود می‎برد.
بنابراین برادران و خواهرانی که احیاناً سواد هم نداشته باشند می‎توانند با طهارت و وضو قرآن را باز کنند به خطوط آن نگاه کنند و خداوند برای آنها پاداش عبادت را ثبت می‎نماید.
تذکّر مهمّ: البته عزیزان قرآن‎پژوهی که در مرحله حفظ قرآن هستند برای نگهداری آیات در حافظه خود مجبورند قرآن را از حفظ بخوانند و مسأله صورت دیگری پیدا می‎کند. امّا همین دوستان در صورتی که قصد تمرین حفظ قرآن ندارند سزاوار است از روی مصحف، قرآن تلاوت کنند.
اثرات تلاوت از روی مصحف
1. بهره و عبادت چشم: هر یک از اعضای بدن هنگام عبادت دارای بهره‎هایی است؛ مثلاً در وضو دستها، صورت و روی پاها بهره‎ای از وضو دارند و در صدقه، دستی که آن را می‎دهد پاداش دارد. یکی از بهره‎های مهم چشم از عبادت، نگاه به قرآن کریم است و ما با نگاه به قرآن سهم چشم را از این عبادت، به آن بخشیده‎ایم.
رسول بزرگوار اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ در این زمینه فرمود:
«اُعْطُوا اَعْیُنَکُمْ حَظَّها مِنَ الْعِبادَهِ، قالُوا: وَ ما حَظُّها مِنَ الْعِبادَهِ یا رَسُولَ اللهَ؟
قالَ: النَّظَرُ فِی الْمُصْحَفِ وَ التَّفَکُّرُ فیهِ وَ الْاِعْتِبارُ عِنْدَ عَجائِبِهِ».[6] بهره چشمانتان را از عبادت بدهید. گفتند: ای رسول خدا بهره چشمان از عبادت چیست؟ فرمود: نگاه کردن در مصحف و تفکّر در آن و عبرت گرفتن از عجایب آن است.
2. رعایت حقّ مصحف: قرآن‎هایی که در منازل، مساجد و اماکن متبرّک وجود دارد هر کدام حقّی به گردن مسلمانان دارد. ادای حقوق آنها، باز کردن، نگاه کردن و قرائت آنهاست. در همه خانه‎ها معمولاً یک جلد قرآن موجود است. عده‎ای از خانمهای خانه‎دار سلیقه به خرج می‎دهند و آن را در جایگاه‎های پارچه‎ای زیبا و تمیز قرار می‎دهند و در جای بلندی از خانه‎ می‎گذارند و این کار پسندیده‎ای است. امّا این کار ادای حق قرآن نیست، بلکه رعایت حق قرآن به قرائت آن است.
در بعضی از خانه‎های قرآن‎ها متعدّد با خطها و در قطعهای متفاوت وجود دارد. توصیه ما این است که اهل این خانه‎ها برنامه‎ای تنظیم کنند تا هنگام خواندن قرآن از همه آنها استفاده شود تا شامل آنهایی نشوند که قرآن از آنان به پیشگاه خداوند شکایت برده است.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‎فرماید: سه چیز در پیشگاه خداوند از سه گروه شکایت می‎کند:
«مَسْجِدٌ خَرابٌ لا یُصَلّی فیهِ اَهْلُهُ وَ عالِمٌ بَیْنَ جُهّالٍ وَ مُصْحَفٌ مُعَلَّقٌ قَدْ وَقَعً عَلَیْهِ الْغُبارُ لا یُقْرَأُ فیهِ».[7] مسجدی که همسایگانش در آن نماز نخوانند، و عالمی که بین ناآگاهان باشد (و از علم او استفاده نکنند)، و قرآنی که غبار گرفته و خوانده نشود.
3. تخفیف گناه والدین: کسی که قرآن را از روی مصحف بخواند علاوه بر این که چشمانش را از نور قران بهره‎مند می‎نماید سبب تخفیف گناه پدر و مادرش می‎شود. امام ششم ـ علیه السّلام ـ فرموده است:
«مَنْ قَرَأ الْقُرْآنَ مِنَ الْمُصْحَفِ مَتَّعَهُ اللهُ بِبَصَرِهِ وَ خَفَّفَ عَنْ والِدَیْهِ وَ اِنْ کانا کافِرینَ».[8] کسی که قرآن را از روی مصحف بخواند خدا دیدگان او را بهره‎مند می‎سازد و به وسیله آن گناهان پدر و مادرش را تخفیف می‎دهد، اگر چه آنان کافر باشند.
4. سبب تکثیر بیشتر قرآن: اگر همه مقیّد باشند از روی مصحف، قرآن بخوانند این مسأله موجب رواج قرآن کریم و چاپ و تکثیر بیشتر آن می‎شود. در نتیجه در دسترس همگان قرار می‎گیرد و میل و رغبت نسبت به قرآن فزونی می‎یابد.


[1] . نساء (4)، آیه 174.
[2] . تغابن (64)، آیه 8.
[3] . «همانا ما تورات را فرو فرستادیم در آن برای انسانها هدایت و نور است» (مائده (5)، آیه 44)، «و انجیل را بر عیسی فرستادیم که در آن هدایت و نور است، (مائده (5)، آیه 46).
[4] . اصول کافی، ج 2، ص 449.
[5] . بحار الانوار، ج 89، ص 199.
[6] . المحجه البیضاء، مولی محسن فیض کاشانی، مکتبه الصّدوق، تهران، 1339، ج 2،ص 231.
[7] .اصول کافی، ج 2، باب «قراءه القرآن فی المصحف»، ص 449.
[8] . مصباح الکفعمی، مؤسسه النّعمان، بیروت، 1412 هـ .ق، ج 2، ص 531.

مطالب مشابه

دیدگاهتان را ثبت کنید