نکوهش و حرمت ریا
خداوند تعالی می فرماید: «ویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون الذین هم یرائون و یمنعون الماعون[1]؛ وای بر حال نمازگزارانی که از نماز خویش غافلند آنانکه ریاء می کنند و احسان و نیکی به فقراء را منع می کنند».
و می فرماید: «یراءون الناس ولا یذکرون الله الا قلیلا[2]؛ منافقین… با مردم ریا می ورزند و خدا را جز اندکی یاد نکنند».
و می فرماید: «کالذی ینفق ماله رآء الناس[3]؛ مانند کسی که مالش را برای ریا انفاق می کند. (صدقات خویش را با منّت و آزار تباه نسازند».
و می فرماید: «فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا ولا یشرک بعباده ربه احدا[4]؛ (ای رسول ما به امت بگو من…) پس هرکس به دیدار پروردگار خویش امیدوار است عمل صالح انجام دهد و در پرستش خدای خویش کسی را با او شریک نکند».
نبی گرامی اسلامی صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: ترسناک ترین چیزی که از آن بر شما می ترسم شرک اصغر است.
عرض کردند: یا رسول الله شرک اصغر چیست؟ فرمود: ریا!
آنگاه چنین فرمود: هنگامی که در روز قیامت خدای تعالی پاداش عمل بندگان را می دهد می فرماید: بروید سراغ کسانی که در دنیا برای آنها ریا می کردید ببینید آیا پاداشی دارند به شما بدهند، و فرمود: خدای تعالی می فرماید: هر کس عملی انجام دهد و دیگری را در آن با من شریک کند تمام عمل را به شریکم می دهم من از آن عمل بیزارم و از شرک بی نیازتر از هر بی نیازم[5].
و می فرماید: عملی را که ذره ای ریا در آن باشد خدا نمی پذیرد[6].
و می فرماید: پائین ترین درجه ریا شرک است[7].
امام صادق علیه السلام فرمود: خدای تعالی می فرماید: من بهترین شریکم هر کس در عملش دیگری را با من شریک کند آن عمل را نمی پذیرم، من تنها عملی را می پذیرم که خالص باشد[8].
و می فرماید: رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: زمانی می رسد که مردم به خاطر طمع در دنیا دارای درونی پلید و برونی نیکو می شوند، از ظاهر زیبایشان قصد پاداش گرفتن از خدا ندارند، دینشان ریائی است و هیچ ترسی ندارند خدا عقابی همه گیر، شامل آنها می کند و آنها چون غریق، دعا می کنند و مستجاب نمی شود.
و باز می فرماید: رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: فرشتگان در کمال سرور و خوشحالی اعمال نیک بنده را بالا می برند. چون عمل به بالا می رسد خدای تعالی می فرماید: این عمل را رد سجین قرار دهید چون صاحبش آن را برای من انجام نداده است[9].
و امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: ریاء کار سه نشانه دارد اگر مردم او را ببینند با نشاط می شود و چون تنها شود کسالت او را فرا می گیرد و دوست دارد در تمام کارهایش او را ستایش کنند[10].
و می فرماید: از خدا چنان بترسید که محتاج عذرخواهی نباشید و بدون ریا و قصد شهرت عمل کنید زیرا هرکس برای غیر خدا عمل کند خدا او را به عملش واگذار می کند[11].
امام صادق علیه السلام می فرماید: اعمالتان را برای خدا انجام دهید و برای مردم کار نکنید چه اینکه هرچه برای خدا انجام شود خدا می پذیرد و آنچه برای مردم انجام شود به سوی خدا صعود نمی کند[12].
و می فرماید: هر ریایی شرک است بدرستی که هرکس برای مردم عمل کند ثوابش بر مردم است و هرکس برای خدا عمل کند پاداشش بر خداست[13].
و باز آن بزرگوار در تفسیر آیه شریفه «فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا ولا یشرک بعباده ربه احدا»[14]. چنین می فرماید: گاهی انسان عملی نیک انجام می دهد ولی نه برای رضای خدا بلکه میل دارد مردم بشنوند و او را بستایند، این شخص همان کسی است که در عبادت پروردگارش شرک ورزیده است.
سپس چنین اضافه کرد: هرگز بنده ای نیست که در نهان کار خیری کند و روزگار بگذرد مگر خدا برایش خیری ظاهر کند و هرگز بنده ای نیست که در نهان کار شری کند و روزگار بگذرد مگر اینکه خدا برایش شری ظاهر سازد.
و باز می فرماید: چه می کند کسی که نیکی را آشکار و بدی را پنهان می کند آیا با خود فکر نمی کند که واقعاً چنین نیست در حالی که خدای تعالی می فرماید: «بل الانسان علی نفسه بصیره»[15] هرگاه باطن درست باشد ظاهر قوی می شود[16].
حقیقت ریا, فرق بین ریا و سُمعه, اقسام ریا
ریا از جهت لغوی از رؤیت مشتق شده است و به معنی طلب منزلت و مقام در قلوب مردم به وسیله ارائه اعمال نیک می باشد.
و سُمعه لغه‌ از سماع گرفته شده و به معنی طلب منزلت در قلوب مرم به وسیله انتشار موجبات منزلت است.
تعریف ریا
ریا عبارت است از اراده مقام و منزلت بوسیله اطاعت خداوند متعال بنابراین به چنین عابدی مرائی «ریا کار یا خودنما» و به مردمی که عابد، عبادتش را به آنها می نمایاند تا جایی در دل آنها پیدا کند رائی و به عملی که شخص ریاکار اظهار می کند مرائی به «وسیله ریا» و به قصد این شخص ریا می گویند.
اقسام ریا
چیزهائی که می توان به وسیله آنها ریا کرد و به عبارت دیگر می توانند مرائی به باشند بسیارند.
و در یک تقسیم کلی می توان آنها را به پنج قسم تقسیم کرد.
طبق این تقسیم تمام وسائل ریا در این اقسام جمع می شوند:
1ـ بدن
2ـ هیئت و ترکیب ظاهری
3ـ گفتار
4ـ کردار
5ـ پیروان و هر چیزی که خارج از وجود شخص باشد.
طالبان دنیا معمولا ً به وسیله این چند چیز ریا می کنند ولی ریا و جاه طلبی به وسیله اعمالی که عبادت شمرده نمی شوند آسان تر و ساده تر از ریا به وسیله عبادات است «چون در این نوع ریا انسان کمتر مرتکب گناه می شود».
قسم اول
قسم اول ریا در دین بوسیله بدن است که توسط لاغری و رنگ زردی انجام می شود هدف از این کار این است که دیگران با دیدن این حالت خیال کنند انسان در راه دین شدیداً کوشا و در امر دین بسی محزون است و خوف آخرت بر وجودش غلبه نموده و خورد و خوابش را در ربوده است.
آهسته صحبت کردن و گود شدن حدقه چشم و خشکی لب به خاطر اظهار روزه داری از همین باب است.
لذا حضرت عیسی بن مریم علیه السلام می فرماید: هنگامی که روزه می گیرید سرتان را روغن بزنید، موهایتان را شانه کنید و در چشم سرمه بکشید.
دستور به این موارد به خاطر این است که عابد در معرض خطر ریا است.
قسم دوم
قسم دوم ریا به وسیله هیئت و قیافه است مثل درهم کردن موی سر،‌تراشیدن شارب،‌ پائین انداختن سر و در موقع راه رفتن، آهسته حرکت کردن، باقی گذاردن اثر سجده در پیشانی و پوشیدن لباسهای خشن، کوتاه و وصله دار برای اینکه اظهار کند تابع سنت است و توجهی به دنیا ندارد.
قسم سوم
قسم سوم ریا به وسیله گفتار است مثل موعظه، تذکر، گفتن سخنان حکیمانه، حفظ اخبار و احادیث، جنباندن لب در حضور مردم، امر به معروف و نهی از منکر در ملأ عام و امثال آن.
قسم چهارم
قسم چهارم ریا به وسیله اعمال است مثل طول دادن اجزاء نماز از قبیل قیام، رکوع، سجده و پایین انداختن سر، اظهار بی توجهی و امثال آن.
قسم پنجم
قسم پنجم ریا به وسیله دوستان، ملاقات کنندگان و همنشینان است مثل این که با کسانی از قبیل علما، عباد، زهاد و فقرا و مساکین رفت آمد یا کاری کند که مردم، زیاد به او مراجعه کنند تا بدینوسیله نشان دهد که رتبه دینی اش بالا است.
درجات ریا
برای تحقق ریا سه چیز لازم است که ارکان ریا نامیده می شوند.
1ـ قصد و نیت ریا
2ـ وسیله ریا یا مرائی به
3ـ چیزی که انسان به خاطر آن ریا می کند که در اصطلاح مرائی لاجله نامیده می شود «هدف ریا»
هر کدام از این سه رکن دارای درجات و مراتبی هستند که با شدت و ضعف آنها ریا شدّت و ضعف می یابد.
درجات رکن اول (قصد ریا)
قصد ریا چهار درجه دارد اولین و شدیدترین درجه، آن است که انسان از انجام عبادت اصلا قصد ثواب نداشته باشد مثل کسی که بین مردم نماز واجب یا مستحب می خواند ولی اگر تنها باشد آن را ترک می کند.
درجه دوم، آن است که اهمّ قصدش ریا و خودنمائی باشد و بطور تبعی و در حاشیه کمی هم به ثواب و پاداش الهی توجه داشته باشد.
درجه سوم این است که انتظار ثواب به همان اندازه در او ایجاد انگیزه می کند که قصد خودنمائی دخالت دارد به عبارت دیگر قصد ریا و نیت ثواب به طور مساوی وجود داشته باشند به طوری که اگر یکی از آنها نباشد شخص به عبادت بر انگیخته نمی شود.
و آخرین و ضعیف ترین درجات قصد ریا آن است که نیت خودنمائی نشاط بیشتری در او ایجاد می کند و قصد ثوابش را تقویت می کند به طوری که اگر نبود باز هم عبادتش را انجام می داد.
این چهار مرتبه درجات و مراحل قصد ریا هستند که همگی حرام و موجب بطلان اعمال می شوند دلیل این مطلب آیات و روایاتی است که در صدر بحث ذکر شد از قبیل حدیث قدسی شریف:
من بی نیازترین بی نیازها از شرکم.
و آیه شریفه: ولا یشرک بعباده ربه احدا[17].
و کلام گهربار امیرالمؤمنین علیه السلام در توصیف ریا کار: در خلوت کسل می شود و در بین مردم به نشاط می آید[18].
درجات رکن دوم ـ وسیله ریا (مرائی به)
وسایل ریا عبارت از طاعات و عبادات است که به دو دسته تقسیم می شوند.
1ـ ریا در اصل عبادات
2ـ ریا در اوصاف عبادات
قسم اول ریا در اصل عبادات
این قسم خود دارای سه مرتبه است:
1ـ ریا در اصل ایمان که شدیدترین نوع ریا است و صاحبان این گونه ریا از منافقین محسوب می شوند که وعده عذاب ابدی به آنها داده شده و چه بسا چنین شخصی از کفار بدتر باشد زیرا کفر باطنی و نفاق ظاهری را در خود جمع کرده است.[1] . سوره ماعون، آیه 7.
[2] . سوره نساء ایه 142.
[3] . سوره بقره، آیه 264.
[4] . سوره کهف، آیه 110.
[5] . من عمل عملا اشرک فیه غیری فهو له کله و انامنه بریء وانا اغنی الاغنیاء عن الشرک.
[6] . لا یقبل الله عملا فیه مقدار ذره من ریاء.
[7] . ان ادنی الریاء شرک.
[8] . انا خیر شریک من اشرک معی غیری فی عمل عمله لم اقبله الا ما کان لی خالصا.
[9] . ان الملک یصعد بعمل العبد مُبتَهجاً بِهِ فاذا صعد بحسناته یقول الله اجعلوها فی سجین انه لیس ایای اراد به.
قرآن کریم می فرماید: کلا ان کتاب الفجار لفی سجین وما ادراک ما سجین کتاب مرقوم. چنین نیست نامه عمل بدکاران در سجین قرار دارد و تو چه می دانی سجین چیست؟ کتابی است نگاشته شده، سجین از ماده سجن به معنی زندان است و مراد از آن در این آیه شریفه و احایث، جهنم است که تجسم عمل و نامه ممثل زندگی بدکاران می باشد.
[10] . ثلاث علامات للمرائی، ینشط اذا رأی الناس و یکسل اذا کان وحده و یحب ان یحمد فی کل اموره.
[11] . اخشوا الله خشیه لیست بتعذیر واعملوا فی غیر ریاء ولا سمعه فانه من عمل لغیر الله وکله الله الی عمله.
[12] . اجعلوا امرکم هذا لله ولا تجعلوه للناس فانه ما کان لله فهو لله و ما کان للناس فلا یصعد الی الله.
[13] . کل ریاء شرک انه من عمل للناس کان ثوابه علی الناس و من عمل لله کان ثوابه علی الله.
[14] . سوره کهف،‌آیه 110.
[15] . بلکه انسان بر نفس خویش آگاه است. (سوره قیامت، آیه 14).
[16] . منظور این است که اگر باطن از شرک و ریا پاک شد اعضاء و جوارح به تبعیت تصمیم قلب برای عبادت خدا نیرومند می شوند ولی در صورتی که در قلب ریا و سمعه باشد اعضا دچار رخوت و کسالت می شوند و نشاط عبادت از انسان سلب می شود.
[17] . سوره کهف، آیه 110.
[18] . یکسل فی الخلوه وینشط عند الناس.
@#@
2ـ ریا در اصل عبادات با قبول واقعی اصول دین مثل ریا در نماز، زکات، حج و جهاد این مرتبه از مرتبه اول ضعیف تر است.
3ـ ریا به وسیله نوافل و مستحباتی که اگر آنها را ترک کند مرتکب گناهی نشده ولی اگر در خلوت باشد در انجام آنها تنبلی و کسالت می ورزد و در میان مردم برای انجام آنها شوق پیدا می کند.
قسم دوم ریا در اوصاف عبادات
این قسم نیز دارای سه مرتبه است:
1ـ ریا در کارهایی که با ترک آنها عبادات باطل می شود مثل کسی که اگر تنها باشد قرائت و رکوع و سجود نمازش را سریع انجام می دهد ولی در بین مردم آنها را به طور کامل به جا می آورد.
2ـ ریا در کارهایی که با ترک آنها عبادت ناقص نمی شود ولی در حکم تتمه و تکمله عبادت هستند، مثل طولانی تر کردن رکوع و سجود از حد معمول، طولانی تر کردن قیام، مرتب ایستادن، طول دادن قرائت و تأنّی در قرائت و اذکار نماز.
3ـ ریا به وسیله اضافاتی که از اصل عبادت خارجند مثل حاضر شدن در جماعت قبل از دیگران، ایستادن در صف اول و دست راست امام و امثال آن.
درجات رکن سوم (هدف ریا)
اهدافی که انسان برای رسیدن به آنها ریاء می کند در سه مرتبه قرار دارند:
1ـ اولین و شدیدترین مرتبه آن است که انسان به خاطر آن عبادت کند که فرصتی بدست آورد که در آن معصیت کند مثل کسی که با انجام عبادات و مستحبات و خودداری از خوردن شبهه ناک اظهار ورع و تقوی می کند بدین امید که به امانت و درست کاری معروف شود و منصبی چون قضاوت و سرپرستی اوقاف، وصایا و ایتام به او تفویض شود که بتواند در آن سوء استفاده نماید.
2ـ اینکه منظورش از ریا رسیدن به امری مباح از اموری دنیوی باشد مثل دست یافتن به مالی یا ازدواج با زنی که در غیر این صورت موفق به ازدواج با او نمی شود.
3ـ اینکه هدفش از ریا این باشد که با دیده نقص به او ننگرند و او را از خواص به شمار آورند مثل کسی که با عجله در حال حرکت است و چون کسی او را می بیند از ترس اینکه بگویند بی وقار است سرعتش را کم می کند. یا بدون توجه شوخی می کند ولی به خاطر اینکه او را کوچک نشمرند به دنبال شوخی استغفار می کند و اظهار حزن کرده آه می کشد[1].
تقسیم ریا
«آنچه تا کنون ذکر شد تقسیم ریا به حسب شدت و ضعف بود که از شدت و ضعف ارکان آن ناشی می شود».
(و اکنون ریا را به حسب ظهور و خفاء تقسیم می کنیم)
بنابراین تقسیم، ریا به چهار قسم منقسم می شود.
1ـ ریای جلی (آشکار).
2ـ ریای خفی (پنهان).
3ـ ریای اجلی (آشکارتر).
4ـ ریای اخفی (پنهان تر).
ریای اجلی آن است که صاحبش را به عمل وا می دارد به طوری که موجب و لت عمل است.
2ـ ریای جلی که از اجلی پنهانتر است، آن است که صاحبش را به عمل وادار نمی کند ولی انجام عمل را برایش آسانتر می کند مثلا کسی که اهل نماز شب است ولی بیدار شدن برای او مشکل است در صورتی که گرفتار این مرتبه ریا باشد هنگامی که مهمان دارد برای بیدار شدن آمادگی بیشتری پیدا می کند.
3ـ ریای خفی که مرتبه بعد از ریای جلی است آن است که عمل خود را با اظهار شمایل به دیگران ارائه دهد مثل اظهار لاغری و رنگ زردی، آهسته صحبت کردن، خشکی دهان، آثار اشگ در صورت و غالب شدن چرت که همگی بر شب زنده داری دلالت می کنند.
4ـ ریای اخفی که پنهان ترین نوع ریای است آن است که صاحبش عمل خود را پنهان می کند و نمی خواهد که دیگران از آن اطلاع پیدا کند و از ظهور عملش خوشحال نمی شود ولی از دیگران انتظار سلام و احترام دارد و دوست دارد او را بستایند و در رفع حوائج او کوشا باشند و چون وارد مجلسی می شود برای او جا باز کنند و اگر کسی در این امور کوتاهی کند ناراحت می شود.
و تمام این انتظارات را به خاطر عباداتش دارد به طوری که اگر آن عبادات را انجام نمی داد این توقعات را نداشت.
در اینجا ممکن است سؤالی مطرح شود و آن اینکه: ما می بینیم کسی نیست که از ظاهر شدن اعمالش خوشحال نشود پس آیا تمام مردم ریا کارند؟
جواب: هر سرور و فرحی ریا نیست بلکه سرور دارای اقسامی است که فقط بعضی از آنها ریاء و مذموم و باقی پسندیده و محمودند.
1ـ گاهی انسان عملش را مخفی می کند و آن را فقط به خاطر خدا انجام می دهد ولی هنگامی که مردم از آن اطلاع می یابند خوشحال می شود زیرا می داند با خواست خدا اعمالش ظاهر شده و خدا باعث اطلاع مردم شده است از این جهت پی می برد که خداوند به او نظر لطف و مرحمت دارد لذا خوشحال می شود، این خوشحالی به خاطر نظر لطفی است که خداوند متعال در حق او داشته است نه به خاطر ستایش مردم و پیدا کرن منزلت در قلوب آنان این سرور اشکالی ندارد. و خدای متعال می فرماید: قل بفضل الله وبرحمته فبذلک فلیفرحوا[2].
2ـ گاهی از این معنی استدلال می کند که همانطور که خدا در این دنیا کارهای نیکش را آشکار و کارهای زشتش را مستور نموده است معلوم می شود که در قیامت با او چنین معامله ای می کند.
همانطور که رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید: هر بنده ای که خدا در دنیا بر او پرده پوشی کند در آخرت نیز بر زشتیهایش پرده خواهد پوشاند[3].
بنابراین خوشحالی او در صورت اول از این است که عملش مورد قبول واقع شده و در صورت دوم از رفتاری است که در آینده (آخرت) با او می شود.
3ـ گاهی سرور و فرحش به این خاطر است که می بیند هرکس از این عمل آگاه شود از او پیروی خواهد کرد و بدین جهت اجرش چند برابر می شود و علاوه بر این که اجر عمل نهانی نصیبش شده اجر و پاداش عمل ظاهری را نیز بدست آورده است و او به مقتضای حدیث نبوی با هرکس که پیرویش کند در اجر و ثواب شریک است و به اندازه او پاداش می گیرد بدون این که از اجر عمل کننده چیزی کاسته شود.
4ـ گاهی انسان از این خوشحال می شود که می بیند آنها یک بنده مطیع و عابد را دوست دارند و او را «به خاطر اطاعتش» می ستایند پس معلوم می شود که خود، مطیع هستند و قلباً میل به طاعت دارند در روایت است که مردی به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم عرض کرد: یا رسول الله عملم را پنهان می کنم و دوست ندارم کسی از آن مطلع شود ولی چون کسی اطلاع می یابد. خوشحال می شوم.
حضرت فرمود: برای تو دو پاداش هست پاداش عمل پنهانی و پاداش عمل آشکار.
از امام باقر علیه السلام درباره مردی که عمل خیری انجام می دهد و چون دیگران او را می بیند خوشحال می شود، سؤال شد.
فرمود: اشکال ندارد هرکس دوست دارد خدا او را به خوبی در میان مردم مشهور کند البته در صورتی که عهملش را به این منظور انجام نداده باشد.
5ـ اما اگر سرور و فرح از آن جهت باشد که در قلوب مردم منزلت پیدا می کند و مردم او را می ستایند و بزرگ می دارند و در رفع حوائجش می کوشند و در برخوردها او را احترام می کنند این گونه سرور و خوشحالی، ریا و نکوهیده است.
پس معلوم شد که هر سروری ریا نیست.
تبصره
یکی از اقسام ریا این است که انسان عمل آشکار را بر خلوت ترجیح دهد بعضی گفته اند بر عکس این حالت یعنی ترجیح خلوت بر جلوت هم ریا است زیرا اگر کسی فقط برای خدا عمل کند نباید خلوت و جلوت برایش فرق داشته باشد.
یکی دیگر از اقسام ریا ترک عمل از ترس گرفتار شدن به ریا است کسی که چنین عملی انجام می دهد کار شیطان را آسان کرده و او را از افساد بی نیاز نموده است.
تقسیمی دیگر از ریا
گاهی ریا در غیر عبادات واقع می شود.
این گونه ریا گاهی واجب و گاهی مستحب است زیرا بر مؤمن واجب است که آبروی خود را حفظ کند و کاری را که عیب او محسوب می شود انجام ندهد مثلا برای جوانمردان سزاوار نیست که در معرض مشاهده دیگران مرتکب امور پست شوند اگرچه این کارها در خلوت برای آنان جایز باشد و لذا در شریعت مقدس اسلام دستور داده شده که انسان ظاهرش را تزئین کند، نعمت خدا را اظهار نماید، فقر خود را کتمان و اظهار غنی نماید.
در روایت است که روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم برای رفتن بین اصحاب آماده می شد در همین حال در ظرف آبی می نگریست و عمامه و موهایش را صاف می کرد.
عرض کردند: یا رسول الله شما هم از این کارها می کنید؟
فرمود: بله خدا دوست دارد هنگامی که بنده ای نزد برادرانش می رود خود را برای آنها تزئین کند[4].
و امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: شما باید خود را برای برادر مسلمانتان زینت دهید همانطور که برای غریبه ای که دوست دارید شما را در بهترین شکل ببیند زیت می دهید[5].
و امام صادق علیه السلام می فرماید: لباس پاکیزه دشمن را خوار می کند[6].
مواردی که ذکر شد همه از مورد ریای پسندیده است.
علت ریا و راه معالجه آن
ریا در عبادات یا ناشی از این است که انسان همیشه دوست دارد از لذت ستایش برخوردار و از رنج نکوهش در امان باشد.
یا مولود طمعی است که به مال مردم دارد.
علاج ریا به این است که انسان مضرّات ریاء را بشناسد و بداند که ریا چه مصالح باطنی را از او سلب می کند و چه محرومیتها که در دنیا از توفیقات و در آخرت از قرب و منزلت نزد خدا برای او ببار می آورد و چه عقابها و خواریها و غصبهایی نصیب او می کند و بداند که ریاکار به خسران دنیا و آخرت دچار می شود چون در دنیا به خاطر مراعات قلوب مردم همیشه خاطرش مشوّش است و رضایت مردم هرگز حاصل نمی شود زیرا هرچه گروهی را پسندیده آید گروهی دیگر را ناخوشایند است و همیشه رضایت بعضی از آنها در خشم بعضی دیگر نهفته است و هرکس رضایت آنها را خشم خدا طلب کند خدا بر او خشم می گیرد و آنها را بر او خشمناک می کند.[1] . طبق این تقسیمات ریا دارای 72 درجه می باشد که از ضرب چهار مرتبه قصد ریا در شش درجه وسائل ریا و ضرب حاصل آن در سه رتبه اهداف ریا بدست می آید.
بدترین و شدیدترین درجات، ریائی است که شخص بدون هیچ گونه محرک و انگیزه الهی برای بدست آوردن فرصت معصیت و سوء استفاده اظهار ایمان کند و ضعیف ترین درجه این است که قصد ریا باعث نشاط بیشتر او در التزام به اوصاف خارجی عبادات از قبیل حضور در جماعت شود به این خاطر که مردم او را به دیده نقص و حقارت ننگرند.
البته این 72 درجه، درجات و مراتب رئیسه ریا به حساب می آید که در بین هر مرتبه تا مرتبه بعدی درجات و مراتبی غیر قابل حصر وجود دارد.
[2] . ای پیامبر به مردم بگو که شما باید فقط به فضل و رحمت خداوند شادمان باشید (سوره یونس، آیه 58).
[3] . ما ستر الله علی عبد فی الدنیا الا ستر علیه فی الاخره.
[4] . ان الله یحب من العبد ان یتزین لاخوانه اذا خرج الیهم.
[5] . لیتزین احدکم لاخیه المسلم کما یتزین للغریب الذی یحب ان یراه فی احسن الهیئه.
[6] . الثوب النقی یکبت العدوّ.
@#@ و بداند که تمام امور از جمله قلوب مردم در دست خداست و اوست که هرگونه بخواهد آنها را می گرداند.
پس هرکس بین خود و خدایش را اصلاح کند خدا بین او و مردم را اصلاح می کند و هرکس خدایی را که تمام امور به دست اوست برای رضایت مردمی که نفع و ضرر، موت و حیات و نشر و حشر خود را مالک نیستند به غضب آورد واقعاً سفیه و احمق است.
و چگونه طمع به اموال مردم باعث می شود انسان عملی انجام دهد در حالی که می داند خداست که قلوب را تسخیر می کند و به آنها اراده منع و بخشش می دهد.
و مهما تکن عند امریء من خلیقه وان خالها تخفی علی النّاس تعلم
وهرگاه انسانی دارای خصلتی باشد آشکار می شود اگر چه خیال کند از نظر مردم مخفی است و چه بسا خدا خبائث درونش را برای مردم آشکار کند و آنها هم از او بیزار شوند و بر او خشم گیرند و دچار خسران دنیا و آخرت شود همانطور که در روز محشر در محضر تمام خلائق رازش فاش خواهد شد.
ولی اگر عملش را برای خدا خالص کند خدا اخلاصش را برای مردم آشکار می کند و او را محبوب همه می گرداند و دیگران را مسخر او کرده زبانشان را به حمد و ثنایش می گشاید.
اینها همه در حالی است که در مدح آنها کمالی و در مذمتشان نقصی نیست و اگر واقعاً انسان شوق ستایش دارد و از مذمت و نکوهش می هراسد به مدح ملائکه مقربین و بالاتر مدح پروردگار عالم دل ببندد و از مذمت ملائکه و نکوهش پروردگار بترسد.
بعد از این که اینها را دانست خود را عادت دهد که عباداتش را پنهان کندو آنها را در محل دربسته انجام دهد همان گونه که کارهای زشت را پنهان می کند و به اطلاع خدا از عباداتش قانع باشد تا نفسش برای مطلع کردن دیگران با او منازعه نکند و چون مدتی بر این حال مواظبت کند برایش آسان خواهد شد.
ولی باید از خدا کمک بخواهد و با نفس خود مجاهده کند که مجاهده بر عهده بنده و هدایت از خداست. «والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا والله لایضیع اجر المحسنین»[1].
[1] . آنانکه در راه ما جهاد کنند ایشان را به راه خویش هدایت می کنیم و خدا پاداش نیکوکاران را ضایع نمی کند. (سوره عنکبوت، آیه 69).
سید عبدالله شبّر- اخلاق شبّر، ص 262