سوال: بعضى از پزشکان که به مسائل شرعى ملتزم نیستند، بیماران را از روزه گرفتن به دلیل ضرر داشتن منع مى‏کنند، آیا گفته این پزشکان حجت است؟ اگر پزشک امین نباشد و گفته او هم اطمینان آور نباشد و باعث خوف ضرر نشود، گفته او اعتبارى ندارد و در غیر این صورت نباید روزه بگیرد. (آیه الله خامنه ای دام ظله)

یک عمل عبادی در میان تمام افراد بشر

روزه در لغت به معنای امساک و خودداری از هر چیزی است و در اصطلاح فقه، عبارت است از امساک و خودداری از موارد هشتگانه (خوردن و آشامیدن و…) از هنگام صبح تا اذان مغرب، به قصد و نیت انجام دادن فرمان خدا.

براساس صریح آیه 183 از سوره بقره، روزه برای امتهای گذشته نیز واجب بوده است آنجا که می فرماید: «ای ایمان آورندگان به حقیقت اسلام! بدانید که روزه بر شما واجب شد آن چنان که بر پیشینیان از شما نیز واجب بوده است». (سوره بقره ، آیه 183)

در اثبات این ادعای قرآنی گفتنی است که برحسب روایات و نقلهای موفق تاریخ، روزه یکی از برنامه های مذهبی مردمان روم هند و یونان و مصر باستان بوده و به نقل از گفتار تفسیر نمونه، در قاموس کتاب مقدس آمده است که: «روزه در همه دوره ها در میان هر طایفه و هر ملت و مذهبی در مواقع اندوه و زحمت و سختی های پیش بینی نشده، رایج بوده است.»

از تورات نیز چنین بر می آید که موسای نبی علیه السلام 40 روز روزه داشته اند: «هنگام برآمدنم بر کوه (طور)، لوحهای سنگی (لوحهای عهدی که خداوند با شما بست) را بگیرم. آن گاه در کوه ، 40 روز و 40 شب ماندم. نه نان خوردم و نه آب نوشیدم ».

همچنین از انجیل لوقا (یکی از انجیل های چهارگانه معتبر مسیحیان) برمی آید که حواریون مسیح علیه السلام روزه می گرفتند. روزه به عنوان یک برنامه و دستور عبادی ، در میان یهود رواج دارد ولی فقط در روز کیپور (کافر) این عمل صورت می گیرد و در این روز یهودیان از مغرب روز قبل تا شبانگاه این روز یاد شده، به عنوان کفاره گناهان خود، روزه می گیرند و از خوردن و آشامیدن و حتی کار و استحمام، پرهیز کرده و در کنیسه ها به عبادت و استغفار مشغول می شوند. (آشنایی با ادیان بزرگ ، ص 94)

نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که با تامل در گفته های فوق و تدبر در آیات قرآن ، همچون آیه 26 از سوره مریم علیهاالسلام، می توان به این نتیجه رسید که روزه با اندک تفاوتی در شکل و فرمول آن و نیز زمان اختصاص داده شده برای آن ، به عنوان یک عمل عبادی در میان تمام افراد بشر، در طول تاریخ، رواج داشته است.

آنچنان که در سوره مریم سلام الله علیها مشاهده می کنیم روزه سکوت داشتن، از اعمال رایج آن وقت بود. گاه نذر روزه سکوت می کردند. حال آن که در شریعت اسلام از این نحو روزه داری و نیز افطار نکردن و دو یا چند روز پی در پی روزه داری (بدون افطار کردن) نهی شده است.

بعد از این مقدمه به طرح پرسش و پاسخهایی در مورد روزه می پردازیم:
سوال: اگر پول کفاره‌ی روزه را داشته باشیم، ولی دسترسی به شصت فقیر نداریم، چه باید کنیم؟

در این‌ موارد، می‌توانید مبلغ کفاره را (با تذکر این‌که مبلغ مذکور، کفاره است) به کمیته امداد، موسسات خیریه یا دفاتر مراجع تقلید، تحویل نمایید.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:
حضرت آیه الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

به طور کلى کفاره افطار عمدى روزه ماه رمضان عبارت است از شصت روز روزه (که سى و یک روز آن باید پى در پى باشد) یا اطعام شصت فقیر و یا دادن شصت مدّ طعام به شصت مسکین که سهم هر کدام یک مدّ ‏‏(تقریباً 750 گرم گندم یا نان و مانند آن) مى‌باشد و قیمت آن را مى‌توانید از بازار بدست آورید و دادن پول آن کافى نیست ولى اگر اطمینان داشته باشید که فقیر به وکالت از شما طعام خریده و سپس آن را به عنوان کفاره قبول مى‌‏کند، اشکال ندارد؛ در هر صورت مى‌توانید به دفتر یکى از مراجع بپردازید و بگویید بابت چیست تا آنان به مصرف لازم برسانند.

حضرت آیه الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

در کفاره افطار به عمد کافی است بابت هر روز به 60 فقیر، هر یک 750 گرم نان یا گندم یا ماکارونی بدهید و در غیر آن مانند کفاره‌ای که بر زن شیرده و زن حامله‌ای که وضع حملش نزدیک است واجب می‌گردد و همچنین کفاره تأخیر قضای روزه تا ماه رمضان بعد، کافی است بابت هر روز 750 گرم نان یا گندم یا ماکرونی به فقیر بدهید و پول از آن کفایت نمی‌کند.

حضرت آیه الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

بهتر است طعام و یا وجهش را به کمیته امداد پرداخت کنید.

حضرت آیه الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

می‌توانید به دفتر ارسال کنید تا به وکالت از جانب شما به فقرا پرداخت شود.
سوال: آیا نیت روزه چه واجب و چه مستحب وقت مشخصی دارد؟

جواب: برای نیت واجب ماه رمضان از اول شب ماه رمضان تا اذان صبح هر وقت نیت روزه فردا بکند اشکالی ندارد. اما وقت نیت روزه مستحبی از اول شب است تا موقعی که به اندازه نیت کردن به مغرب وقت مانده باشد که اگر تا این وقت کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد و نیت روزه مستحبی کند روزه او صحیح است. (ر.ک: توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 915، م 3-1552)
سوال: کسی که پیش از اذان صبح بدون نیت روزه خوابیده است، اگر پیش از ظهر بیدار شود و نیت کند، روزه او چه حکمی دارد؟

جواب: روزه او صحیح است چه روزه او واجب باشد چه مستحب. و اگر بعد از ظهر بیدار شود، نمی تواند نیت روزه واجب نماید. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 916، م 1554)

دو استفتاء از آیه الله خامنه ای دام ظله:
سوال: آیا روزه گرفتن بر زن باردارى که نمى‏داند روزه براى جنین او ضرر دارد یا خیر، واجب است؟

جواب: اگر بر اثر روزه، خوف ضرر بر جنین داشته باشد و خوف وى هم داراى منشأ عقلایى باشد، افطار بر او واجب است و در غیر این صورت واجب است که روزه بگیرد.
سوال: بعضى از پزشکان که به مسائل شرعى ملتزم نیستند، بیماران را از روزه گرفتن به دلیل ضرر داشتن منع مى‏کنند، آیا گفته این پزشکان حجت است؟

جواب: اگر پزشک امین نباشد و گفته او هم اطمینان آور نباشد و باعث خوف ضرر نشود، گفته او اعتبارى ندارد و در غیر این صورت نباید روزه بگیرد.

و حسن ختام این نوشتار توصیه ای از آیه الله صافی گلپایگانی دام ظله:

چـه تـوصیه ای اخـلاقی بـرای روزه داران و مـقـلّـدین می فرمایید؟

خطبه رسول اکرم صلّی الله علیه و آله که بمناسبت فرا رسیدن ماه مبارک ایراد فرمودند با دقّت ملاحظه شود و در آداب روزه در ماه مبارک روایاتی و تذکراتی در مفاتیح الجنان ذکر شده ملاحظه نمایند. خداوند همه مومنین را موفّق به انجام روزه و نماز و سایر وظایف شرعی به صورتی که مرضیّ خداوند متعال باشد بفرماید.