حضرت آیه الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی): فرو بردن اخلاط سر و سینه تا به فضاى دهان نرسیده اشکال ندارد ولى اگر داخل فضاى دهان شود، احتیاط واجب آن است که آن را فرو نبرد و اگر سهواً یا بى‌اختیار فرو رود، اشکال ندارد و اگر داخل فضاى دهان شده و عمداً بلعیده شده، روزه باطل است و از آنجایى که جهل به حکم شرعى داشته‌اید، کفاره ندارد.

روزه یک نسخه حکیمانه

در روایات می خوانیم که پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمودند: «در ماه رمضان شیاطین را در غل و زنجیر می کنند، پس از خدا یاری بطلبید تا آنها بر شما مسلط نگردند.»

واضح است که روزه داران واقعی در این ماه، راهها و درهای نفوذ شیطان (از آفات زبانی و گناهان چشم و گوش و دل اندیشه) را به روی شیطان می بندند و از این راه، قدرت شیطان را محدود می کنند و این همان معنا و مقصود روایت پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله است.

امیرمومنان (علیه السلام) در حکمت 136 از نهج البلاغه در یک گفتار پر مغز، از روزه با عنوان (زکاه البدن) یاد می کنند. با این توضیح که، زکات در لغت به معنای پاک و خالص کردن است که با این ترتیب ، روزه نیز نسخه حکیمانه ای برای پاکسازی بدن و صحت و سلامت جسمانی اعتبار خواهد شد به این نحو که، استراحت موقت دستگاه گوارش و دستگاه های تصفیه بدن، مانند کلیه و کبد، از فرسایش این اندامها در اثر کار مداوم جلوگیری خواهد کرد البته در این میان ذکر این نکته اساسی است که در شریعت اسلام، معیار سنجش اعمال، نیت و قصد تقرب به خداوند و فرمانبرداری از دستورها و فرامین اوست بنابراین اگر کسی به قصد تقرب و اطاعت و فرمانبرداری و به عبارت دیگر، به عنوان یک دستور شرعی، روزه نگیرد بلکه هدفش از روزه گرفتن فقط بهره گیری از فایده های بهداشتی آن باشد، گرچه طبیعتا بهره خود را از آن منافع خواهد برد ولی از نظر شرع و مذهب، روزه اش باطل است چرا که در کلیه اعمال عبادی، نیت (قصد قربت) داشتن، واجب بوده و از ارکان عبادات محسوب می شود و در این راستا، درجات و مراتب روزه و روزه داری را در 3 مرتبه می دانند:

1ـ روزه عوام که عبارت است از این که روزها شکم و فرج خود را از مقتضای شهوت های آنها محافظت نماید که تنها فایده آن رفع تکلیف از روزه دار مکلف است.

2ـ روزه خواص که علاوه بر حفظ شکم و بدن خود از حرام و شهوت، چشم و گوش و زبان و دست و پا و سایر اعضا و جوارح خود را نیز از گناهان محافظت می کند که نتیجه این نحو روزه داری، رسیدن به ثوابهای بی پایان وعده داده شده به روزه داران است.

3ـ روزه خواص که علاوه بر رعایت موارد گفته شده در بالا، فکر و دل خود را نیز از اشتغال به افکار پلید همچون حسد، بدگمانی، تکبر و کینه و حیله و مکر و اندیشه های غیرخدایی و اخلاق رذیله، بازمی دارد که نتیجه این نحو روزه داری، علاوه بر رسیدن به وعده های ثواب، روگردانیدن دل [برای همیشه]، از غیر خدا خواهد بود. (معراج السعاده، فصل آداب روزه)

بعد از این مقدمه به طرح پرسش و پاسخهایی در مورد روزه می پردازیم:
سوال: آیا خلط جزو خبائث بوده و فرو بردن آن در صورتی‌که به فضای دهان برسد حرام است؟ اگر پاسخ مثبت است، آیا با فرو بردن عمدی خلطی که در حال روزه به دهان آمده (از باب اینکه با حرام افطار کرده‌ایم) کفاره جمع بر ما واجب می‌شود؟

1. فرو بردن اخلاط سر و سینه، تا به فضاى دهان نرسیده اشکال ندارد، ولى اگر داخل فضاى دهان شود، نباید آن را فرو برد. البته برخی مراجع (آیه الله سیستانی دام ظله) احتیاط مستحب را در فرو نبردن آن دانسته‌اند.

2. اگر شخص روزه‌دار، خلطی را که داخل فضاى دهان شده عمداً ببلعد، روزه‌اش باطل است، ولی از آنجایى که جهل به حکم شرعى داشته‌ است، کفاره ندارد.

با این حال، برخی فقها (آیه الله سیستانی دام ظله) روزه‌ی چنین شخصی را باطل نشمرده و برخی دیگر (آیه الله نوری همدانی دام ظله)، علاوه بر قضا، کفاره جمع را (بنابر احتیاط) واجب دانسته‌اند.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:
حضرت آیه الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

فرو بردن اخلاط سر و سینه تا به فضاى دهان نرسیده اشکال ندارد ولى اگر داخل فضاى دهان شود، احتیاط واجب آن است که آن را فرو نبرد و اگر سهواً یا بى‌اختیار فرو رود، اشکال ندارد و اگر داخل فضاى دهان شده و عمداً بلعیده شده، روزه باطل است و از آنجایى که جهل به حکم شرعى داشته‌اید، کفاره ندارد.

حضرت آیه الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

در فرض سوال خوردن آن جزء خبائث است اما موجب کفاره جمع نمی‌شود.

حضرت آیه الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

فرو بردن اخلاط سر و سینه، تا به فضاى دهان نرسیده اشکال ندارد، ولى اگر داخل فضاى دهان شود، احتیاط مستحب آن است که آن را فرو نبرند.

حضرت آیه الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

بنابر احتیاط از فرو بردن آن خودداری شود و کفاره جمع در فرض سوال مبنی بر احتیاط است.
سوال: اگر کسی عمدا تا اذان ظهر نیت روزه ماه رمضان نکند، اشکال دارد؟

جواب: در فرض مرقوم روزه آن روز قضا دارد. (استفتائات امام خمینی (ره)، ج 1، ص 304)
سوال: شخصی در ماه رمضان از شهری که وطنش نیست سحری می خورد به نیت این که قبل از ظهر به وطنش برسد و روزه بگیرد آیا از اول وقت می تواند قصد روزه نماید؟

جواب: نیت روزه در حال سفر صحیح نیست ولی اگر قبل از ظهر به وطن رسیده و قبلا افطار نکرده باید نیت روزه کند و صحیح است. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 911، م 1722)
سوال: اگر کسی در هنگام خوردن سحری صدای اذان به گوشش برسد چه باید بکند؟

جواب: لقمه را از دهان خارج کند و دهان را بشوید، مگر اینکه یقین داشته باشد که هنوز صبح نشده و لذا اگر یقین به دخول صبح داشته باشد و ادامه دهد روزه باطل می شود.. (مجمع المسائل آیه الله گلپایگانی، ج 4، ص 164)
سوال: کسی که به واسطه پیری یا مشقت داشتن روزه برای او نتواند روزه بگیرد چه باید بکند؟

جواب: روزه بر او واجب نیست، ولی در صورت دوم باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 992، 1725)