درباره حکم روزه روز عاشورا، روایتهای مختلفى وجود دارد: شمارى از احادیث اهل بیت علیهم السلام بر استحباب روزه این روز، دلالت دارند[1] و شمارى دیگر، از آن، نهى کردهاند[2] ؛ زیرا بنى امیّه براى ابراز شادى و تبرّک، این روز را روزه گرفتهاند و از آنجا که روزه گرفتن در این روز، شبیه شدن به آنهاست، آن را مذموم دانستهاند.
روایات دسته اول مانند:
امام سجاد (علیه السلام) فرمودند: صِیَامُ یَوْمِ عَاشُورَاءَ کَفَّارَهُ سَنَهٍ ؛ روزه روز عاشورا کفاره گناهان یک سال است؛ یعنی سبب آمرزش گناهان یک سال گذشته می شود.
روایات دسته دوم مانند این روایت که مرحوم کلینی در کافی نقل می کند:
امام صادق (علیه السلام) در پاسخ به شخصی که از حکم روزه روز عاشورا سوال کرده بود فرمودند:
یَوْمُ عَاشُورَاءَ فَیَوْمٌ أُصِیبَ فِیهِ الْحُسَیْنُ ع صَرِیعاً بَیْنَ أَصْحَابِهِ وَ أَصْحَابُهُ صَرْعَى حَوْلَهُ عُرَاهً أَ فَصَوْمٌ یَکُونُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ کَلَّا وَ رَبِّ الْبَیْتِ الْحَرَامِ
روز عاشورا، روزى است که مصیبت حسین علیه السلام و بر خاک افتادن او میان یارانش، پیش آمد و یارانش نیز برهنه، بر گِرد او بر زمین افتاده بودند. آیا در چنین روزى، روزه مىگیرند؟ سوگند به پروردگار که چنین کاری هرگز، روا نیست.
سپس فرمود: فَمَنْ صَامَهُ أَوْ تَبَرَّکَ بِهِ حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَ آلِ زِیَادٍ
هر کس این روز را روزه بگیرد یا آن را مبارک بدارد؛ خداوند متعال او را با آل زیاد محشور می گرداند.[3]
گفتنى است که در منابع اهل سنّت نیز احادیثى وجود دارند که بر استحباب روزه این روز، دلالت دارند[4] و فقهاى اهل سنّت، بر اساس آنها، به استحباب آن، فتوا دادهاند؛ امّا آراى فقهاى امامیّه درباره حکم روزه روز عاشورا، با عنایت به احادیثى که بِدانها اشاره شد، بدین شرح است:
1. استحباب (بدون هیچ قید و شرطى)[5]
2. استحباب، در صورتى که روزه دار به قصد ابراز حزن بر مصیبت اهل بیت علیهم السلام، این روز را روزه بگیرد[6]
3. کراهت[7]
4. حُرمت[8]
در آن روز، روزه بگیر؛ امّا بدون تصمیم شبانه (یعنى بى آن که شب، قصد روزه کنى) و بخور ؛ امّا نه به قصد شادى (یعنی افطار کن؛ امّا نه براى شماتت و خوشحالى؛ بلکه به منظور مخالفت با کسانى که به قصد تبرّک، روزه مىگیرند) و روزه آن را کامل نکن و خوردنت هم ساعتى پس از نماز عصر با نوشیدن جرعهاى آب باشد
نظر برخی علما درباره روایات روزه عاشورا
مرحوم طهرانی در کتاب شفاء الصدور بعد از بحثی مفصل در این باره اختلاف روایات را اینگونه حل می کند: [9]
ایشان مراد از روزه در روایات دسته اول (استحباب) را روزه ناقص می گیرند و مراد از روزه در روایات دسته دوم (حرمت) را روزه کامل می گیرند و شاهد بر جمع بین این دو دسته را هم روایتی می گیرد که در ادامه خواهد آمد روایتی که ملاک فتوای بزرگانی چون شیخ طوسی و علامه مجلسی قرار گرفته است.
علامه مجلسی(ره) در این باره می نویسد: روایات درباره روزه عاشورا مختلف است. مرحوم شیخ طوسی در حل این اختلاف گفته است کسی که روز عاشورا برای اظهار اندوه در مصیبتهای اهل بیت علیهم السلام روزه بگیرد ثواب می برد و اگر کسی برای تبرک و مانند آنچه مخالفین ما به آن معتقدند روزه بگیرد گناه کرده است و راه خطا رفته است.
اما به نظر من روایاتی که گویای ثواب داشتن روزه عاشورا هستند از روی تقیه صادر شده‌اند و آنچه مستحب است و ثواب دارد خودداری از مبطلات روزه از روی حزن و اندوه است تا وقت عصر؛ البته نه به نیت روزه. و در نهایت می‌نویسد: الأحوط ترک صیامه مطلقا؛ بنابر احتیاط واجب به هیچ عنوان نباید روز عاشورا، روزه گرفت.[10]
که این نظرها برابر با روایتی است که از امام صادق علیه السلام نقل شده است. وقتى از ایشان درباره روزه روز عاشورا پرسیده شد فرمودند: صُمهُ مِن غَیرِ تَبییتٍ وأفطِرهُ مِن غَیرِ تَشمیتٍ و لا تَجعَلهُ یَومَ صَومٍ کَمَلًا وَلیَکُن إفطارُکَ بَعدَ صَلاهِ العَصرِ بِسَاعَهٍ عَلى شَربَهٍ مِن ماءٍ [11] علامه مجلسی ره در این باره می نویسد: روایات درباره روزه عاشورا مختلف است. مرحوم شیخ طوسی در حل این اختلاف گفته است کسی که روز عاشورا برای اظهار اندوه در مصیبتهای اهل بیت علیهم السلام روزه بگیرد ثواب می برد و اگر کسی برای تبرک و مانند آنچه مخالفین ما به آن معتقدند روزه بگیرد گناه کرده است و راه خطا رفته است
در آن روز، روزه بگیر؛ امّا بدون تصمیم شبانه (یعنى بى آن که شب، قصد روزه کنى) و بخور ؛ امّا نه به قصد شادى (یعنی افطار کن؛ امّا نه براى شماتت و خوشحالى؛ بلکه به منظور مخالفت با کسانى که به قصد تبرّک، روزه مىگیرند) و روزه آن را کامل نکن و خوردنت هم ساعتى پس از نماز عصر با نوشیدن جرعهاى آب باشد.
مقام معظم رهبری درباره روزه عاشورا می فرمایند: روزه روز عاشورا کراهت دارد.[12]
بنابراین روزه گرفتن به سبکی که ماه رمضان روزه می گیریم در روز عاشورا نه تنها مستحب نیست بلکه مکروه هم هست. اما افراد می توانند از صبح تا عصر (حدود ساعت 3و4) به حالت حزن و اندوه بی آنکه نیت روزه کنند مانند انسان روزه دار از خوردن و آشامیدن امتناع ورزند و عصر که شد با نوشیدن مقداری آب جریان عادی زندگی را از سر بگیرد. این کار همان کار پسندیده ایست که روایت بر آن دلالت دارد و برخی از عالمان به آن فتوا داده اند.
پی نوشت:
1. تهذیب الأحکام 4/299 ، الاستبصار 2/134
2. تهذیب الأحکام 4/300 ، الاستبصار 2/134. نیز، ر. ک: الکافى 4/146، من لایحضره الفقیه 2/85
3. کافی 4/147
4. ر. ک: السنن الکبرى، بیهقى 4/473 ، کنز العمّال 8/570
5. مشارق الشموس2/459 ، مستند العروه الوثقى 2/305
6. المقنعه ص 367 ، السرائر 1/419 ، شرائع الإسلام 1/240 ، المعتبر 2/709 ، المبسوط
7. کشف الغطاء 2/324 ، العروه الوثقى 2/71
8. الحدائق الناضره 13/367- 369 ، مستند الشیعه 10/489- 493
9. شفاء الصدور فی شرح زیاره العاشور 1/382-393
10. مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول 16/361
11. مصباح المتهجّد ص782 . فتوای مرحوم شیخ طوسی (مولف کتاب) نیز برابر با همین روایت است. ر.ک: ص771
12. پایگاه اطلاع رسانی معظم له
