دو نکته: 1ـ در صورتیکه در حین سجده شک کند آیا رکوع انجام داده یا خیر به شک اعتنا نکند. همچنین اگر شخصی بیش از حد متعارف دچار شک می شود، کثیر الشک است و نباید به شکش اعتناء کند.
2. در تحقق نیت نماز ضروری نیست سخنی بر زبان جاری شود و همین اندازه که کار را برای رضایت خداوند عالم انجام دهد کافی است و اگر سۆال کنند چه مىکنى، بتواند جواب دهد که براى خدا نماز مىخوانم کافی است. و نیت نماز قضا هم به همین گونه است، همین مقدار که بداند نماز قضایش را می خواند، صحیح است.
سوال: اگر در رکعت سوم یا چهارم به جای تسبیحات، حمد و توحید بخوانیم، تکلیف نماز چیست؟
1. در رکعت سوم و چهارم نماز، می‌توان فقط یکبار سوره حمد یا سه مرتبه تسبیحات اربعه بخواند، و اگر یک مرتبه هم تسبیحات اربعه گفته شود، کافى است. (امام خمینى، توضیح المسائل (محشّٰى)، ج 1، ص 555، م 1005)
2. خواندن حمد و سوره به جاى تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم اشکال ندارد، حمد را به جاى تسبیحات می‌خواند و سوره را به قصد این‌که قرائت قرآن در نماز جایز است. (بهجت، محمد تقى، استفتاءات، ج 2، ص 149 و 150، سۆال 2021) اما اگر در دو رکعت آخر نماز به خیال این‌که دو رکعت اوّل است حمد و سوره خوانده شود، [هر چند] نماز صحیح است، ولى دو سجده سهو براى زیادى سوره به جا آورده شود. (موسوى گلپایگانى، سید محمد رضا، مجمع المسائل، ج 1، ص 167)
سوال: اگر در نماز سهوا به جای حمد و سوره تسبیحات بخوانیم چه حکمی دارد؟
شرح پرسش
اگرشخصی که در رکعت دوم به امام اقتدا کرده در رکعت سوم امام و در رکعت دوم خودش سهوا به جای حمد وسوره تسبیحات بگوید وبا امام به رکوع رود وبفهمد که اشتباه کرده حکمش چیست وباید چه کند؟همچنین اگر این شخص که اشتباها تسبیحات دارد میگوید قبل از رکوع امام متوجه اشتباهش شود ولی وقت برای خواندن حمد دیگر ندارد باید چه کند؟
نظر به این که قرائت حمد و سوره در نماز از واجبات غیر رکنی است؛ لذا اگر حمد و سوره را فراموش کند و در رکوع متوجه شود نمازش صحیح است، امّا اگر پیش از خم شدن برای رکوع بفهمد باید حمد و سوره (و در جماعت فقط حمد) را بخواند و به رکوع برود و در جماعت اگر به سجده امام جماعت در آن رکعت برسد جماعتش صحیح است.
(امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل، ج1، ص 785)
سوال: اگر در نماز جماعت خواندن تسبیحات اربعه را فراموش کنیم، چه حکمی دارد؟
در این‌گونه موارد، چنانچه جهت انجام رکوع خم نشده باشد، باید تسبیحات را بگوید و گفتن یک مرتبه کافی است. (امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل، ص 259 ؛ توضیح المسائل (محشى – امام خمینى)، ج 1، ص 555) ولی اگر به رکوع رفت یا از آن گذشته نیازی به برگشتن نیست و نمازش صحیح است.
سوال: 1. گاهی در بین نماز فکر می کنم که رکوع نرفته و مستقیم سجده کرده ام. این چه حکمی دارد؟ 2. اگر نماز قضا داشته باشیم و در زمان نیت کلمه قضا را نگوییم چه حکمی دارد؟
به طور کلی:
1. در صورتیکه در حین سجده شک کند آیا رکوع انجام داده یا خیر به شک اعتنا نکند. همچنین اگر شخصی بیش از حد متعارف دچار شک می شود، کثیر الشک است و نباید به شکش اعتناء کند.
2. در تحقق نیت نماز ضروری نیست سخنی بر زبان جاری شود و همین اندازه که کار را برای رضایت خداوند عالم انجام دهد کافی است و اگر سۆال کنند چه مىکنى، بتواند جواب دهد که براى خدا نماز مىخوانم کافی است. و نیت نماز قضا هم به همین گونه است، همین مقدار که بداند نماز قضایش را می خواند، صحیح است.
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به پرسش نخست، چنین است:
حضرت آیه الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):
به شک بعد از محل توجه نمى‌شود و نماز صحیح مى‌باشد و همچنین شخص وسواسی و کثیر الشک هم به شک و وسوسه خود اعتنا نکند.
حضرت آیه الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
اگر همیشه شک می کنید اعتنا به شک خود نکنید.
حضرت آیه الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
«کثیرالشّک» یعنى کسى که زیاد شک مى کند نباید به شکّ خود اعتنا کند، خواه در عدد رکعات نماز باشد، یا در اجزاى نماز، یا شرایط نماز. و توجه داشته باشید برای تحصیل حضور قلب رعایت امور زیر لازم است. 1_ معرفت خداوند بزرگ که مانع توجه به مسائل کم اهمیّت دنیوی می گردد. 2_ تمرکز حواس و عدم توجّه به مسائل و کارهای پراکنده. 3_ انتخاب محلّ مناسب. 4_ دوری از گناه. 5_ شناخت فلسفه و معنی نماز. 6_ انجام مستحبّات. 7_ تمرین و استمرار. شرح بیشتر را در تفسیر نمونه، جلد 14، اوایل سوره مۆمنون نوشته ایم.
حضرت آیه الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
چنانچه وسواسی باشید و یا از محل تدارک گذشته باشید اعتناء نکنید.
حضرت آیه الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
در صورتیکه در حین سجده شک کند آیا رکوع انجام داده یا خیر به شک اعتنا نکند.
