حج تمتّع مرکب از دو عمل یکی عمره‌ی تمتع و دیگری حج تمتع است و عمره‌ی تمتع بر حج تمتع مقدم است. عمره‌ی تمتع مرکب از پنج چیز: 1. احرام 2. طواف کعبه 3. نماز طواف 4. سعی بین کوه صفا و مروه 5. تقصیر، یعنی گرفتن قدری از مو یا ناخن. و چون مُحرم از این اعمال فارغ شد، آنچه بر او به واسطه‌ی احرام بستن حرام شده بود حلال می‌شود.
سوال: با توجه به اهمیت حجاب زن؛ چرا در حج زن نباید صورت خود را بپوشاند؟
احکامی که در ارتباط با حجاب زن در نماز و غیر آن در روایات آمده است، با حرام بودن پوشاندن صورت زن در احرام حج منافاتی ندارد؛ زیرا در حج نیز زن لازم است خود را از نامحرم دور نگه داشته و خود را عامدانه در معرض دید نامحرم قرار ندهد. اما دلیل لزوم نپوشاندن صورت در احرام حج را در امور دیگری باید جست‌وجو کرد که به برخی از آنها در روایات نیز اشاره شده است و برخی نیز استنباط شخصی افراد است؛ مانند اینکه انسان نباید بین خود و خدایش مانعی ایجاد نماید و یا لازم است در حج افراد شناخته شوند تا خدای ناخواسته تبهکاران با پوشش مخفی در فریضه حج اخلال ایجاد نکنند. یا با اینکه پوشاندن صورت در حال احرام بر بانوان جایز نیست تا آزمایشى باشد براى مردان که چقدر بر نفس امّاره تسلّط دارند؛ لذا مردان و زنان باید سعى کنند از این امتحان درست بیرون آیند.
از نگاهی دیگر یکى از ویژگی‌هاى حج، ترک آسایش‌طلبى و تحمل زحمت در راه دوست است. حج‌گزار براى نیل به لقاى الهى و قرب بارگاه او، باید بدن خود را به زحمت و سختى انداخته و مشتاقانه دشواری‌ها را بپذیرد و هر چه پذیرش سختی‌ها بیشتر باشد، دل‌بریدن از دنیای مادى آسان‌تر خواهد شد.
در روایات نیز نرفتن زیر سایه و نپوشاندن صورت – چه برای مرد و چه برای زن – با این نگاه توجیه شده است:
1. عبدالله بن مغیره از امام کاظم(علیه السلام) درباره سایه براى مُحرم پرسید. امام(علیه السلام) در پاسخ آن را حرام دانست.
او گفت: من گرمایى هستم و گرما بر من طاقت‌فرسا است. آیا راه چاره‌اى براى من وجود دارد؟
امام(علیه السلام) فرمود: «أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ الشَّمْسَ تَغْرُبُ بِذُنُوبِ الْمُحْرِمِینَ»؛[1] یعنی آیا نمی‌دانى که خورشید، گناهان افرادی که محرم شده‌اند را محو می‌کند.
2. امام باقر (علیه السلام) فرمود: «زن در حال احرام، نقاب و روبند نزند؛ زیرا احرام زن در صورت او و احرام مرد در سر او است».[2]
3. درباره حکمت باز بودن صورت زن، امام صادق(علیه السلام) به زنی فرمود: «فَإِنَّکِ إِنْ تَنَقَّبْتِ لَمْ یَتَغَیَّرْ لَوْنُکِ»؛[3] همانا اگر تو نقاب و روبند بزنی رنگ صورتت تغییر نمی‌کند.
بنابراین، راز اینکه سایه و سایبان و پوشاندن صورت براى مُحرم حرام شده، این است که آفتاب سوزان بر سر و تن او بتابد تا گناهان او را پاک کرده، ذوب سازد.[4] سوال: اگر کسی در اثناء طواف شک کند که وضو گرفته یا نه تکلیف چیست؟
جواب: اگر در اثناء طواف شک کند که وضو داشته یا نه اگر بعد از تمام کردن دور چهارم است طواف را رها کند و وضو بگیرد و از همانجا تتمه‌ی طواف را به جا آورد، و اگر قبل از تمام شدن دور چهار است احتیاط واجب آن است که طواف را تمام کند و اعاده نماید. (مناسک محشی، ص234، م558)
سوال: آیا مستحاضه‌ی کثیره باید برای طواف یک غسل، و برای نماز طواف غسل دیگر بکند، یا یک غسل برای هر دو کافی است؟
جواب: برای هر یک غسل لازم است، مگر آنکه از وقت غسل برای طواف تا آخر نماز خون قطع باشد. (مناسک محشی، ص301، س725)
سوال: زنی در حال طواف، مستحاضه‌ی قلیله می‌شود، وظیفه او چیست؟
جواب: اگر بعد از تمام شدن دور چهارم بوده پس از تجدید وضو و تطهیر بدن و لباس، طواف را تمام کند، و اگر قبلاً بوده به احتیاط واجب پس از تجدید وضو و تطهیر، آن را اتمام و سپس اعاده نماید. (مناسک محشی، ص303، س729)
سوال: اعمالی که در حج تمتّع واجب است را لطفاً اجمالاً توضیح دهید؟
جواب: حج تمتّع مرکب از دو عمل یکی عمره‌ی تمتع و دیگری حج تمتع است و عمره‌ی تمتع بر حج تمتع مقدم است. عمره‌ی تمتع مرکب از پنج چیز: 1. احرام 2. طواف کعبه 3. نماز طواف 4. سعی بین کوه صفا و مروه 5. تقصیر، یعنی گرفتن قدری از مو یا ناخن. و چون مُحرم از این اعمال فارغ شد، آنچه بر او به واسطه‌ی احرام بستن حرام شده بود حلال می‌شود.
بعد از انجام اعمال عمره‌ی تمتع نوبت به انجام اعمال حج تمتع می‌رسد و حج تمتع مرکب است از سیزده عمل ذیل: 1. احرام بستن در مکه 2. وقوف به عرفات 3. وقوف به مشعر الحرام 4. انداختن سنگریزه به جمره‌ی عقبه در منی 5. قربانی در منی 6. تراشیدن سر یا تقصیر کردن در منی 7. طواف زیارت در مکه 8. دو رکعت نماز طواف 9. سعی بین صفا و مروه 10. طواف نساء 11. دو رکعت نماز طواف نساء 12. ماندن در منی شب یازدهم و شب دوازدهم و شب سیزدهم برای بعضی از اشخاص 13. در روز یازدهم و دوازدهم رمی جمرات، و اشخاصی که شب سیزدهم در منی ماندند روز سیزدهم باید رمی جمرات کنند. (مناسک محشی، ص102و103)
دو استفتاء از آیه الله خامنه ای دام ظله:
سوال: با اینکه خودرو شخصى ندارم براى خود و همسرم اقدام به ثبت نام حج تمتع نموده‌ام لیکن در حال حاضر به دلیل نداشتن خودرو در عسر و زحمت هستم. با توجه به نداشتن پول خرید خودرو آیا اجازه فروش فیش حج خود و همسرم را دارم؟
جواب) اگر در زمان ثبت‌نام واجد همه شرایط وجوب حَجه‌الاسلام براى خود بودید و با فروش فیش حج، امکان رفتن به حج از بین مى‌رود، مجاز به فروش آن براى خرید خودرو نیستید ولى اگر در زمان ثبت‌نام و یا در حال حاضر استطاعت شرعى رفتن به حجّ را ندارید، فروش فیش حج براى شما اشکال ندارد.
سوال: در حج نیابتى علاوه بر هزینه سفر، بدهى و مخارج خانواده نایب به عهده چه کسى است؟
جواب) به عهده شخص نایب است.
پی نوشت ها:
[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 4، ص 350 [2]. همان، ص 346. [3]. همان، ص 344. [4]. درباره اسرار مناسک و احکام حج کتاب‌هایی نوشته شده است؛ مانند: فعالی، محمد تقى، اسرار عرفانى حج؛ رهبر، محمد تقى، اخلاق و آداب در حج و زیارت
