واجبات طواف
واجبات طواف دو قسم است :
قسم اول – چیزهایی که شرط طواف است و آن پنج امر است :
اول – نیت است یعنی باید طواف را با قصد خالص برای خدا بجا آورد (1) .
1 – نظر آیات عظام در مسائل مربوط به کیفیت در بحث نیت در احرام گذشت .
آیه الله مکارم : بری عمره تمتع یا حج و غیر آن .
آیه الله اراکی ، آیه الله فاضل : و نیز نیت کند که هفت دور طواف کعبه انجام می دهم
برای عمره تمتع از حجه الاسلام یا حج استحبابی .
مسئله 539 – نیت را لازم نیست به زبان بیاورد و لازم نیست به قلب بگذراند،
بلکه همانکه بنا دارد این عمل را بجا آورد و با این بنا بجا آورد، کفایت می کند
و به عبارت دیگر، نیت در عبادت و کارهای دیگر در این جهت فرق ندارد، پس
همانطور که انسان با قصد آب می خورد و راه می رود عبادت را اگر همانطور بجا آورد
با نیت بجا آورده (1) .
1 – آیه الله صانعی : لکن باید منوی معین که طواف عمره است یا حج افراد است یا
تمتع ، هرچند بطور اجمالی باشد مثل اینکه نیت کند که طوافی که وظیفه ام
می باشد انجام می دهم .
مسئله 540- باید عبادت را برای اطاعت خدا بجا آورد و در این جهت با کارهای
دیگر فرق پیدا می کند. پس باید طواف را برای اطاعت خداوند بجا آورد.
مسئله 541 – اگر در بجا آوردن طواف یا سایر اعمال عمره و حج که عبادی است ریاء
کند یعنی برای نشان دادن و به رخ دیگری کشیدن و عمل را خوب جلوه دادن بجا آورد
طواف او و همینطور هرچه را اینطور بجا آورده باطل است ، و در این عمل معصیت
خدا را هم کرده است .
مسئله 542 – ریاء بعد از عمل و تمام کردن طواف یا دیگر اعمال باعث بطلان عمل
نمی شود.
مسئله 543 – کفایت می کند در صحیح بودن عمل آنکه برای خدا بیاورد یا برای اطاعت
امر خدا یا (1) برای ترس از جهنم یا برای رسیدن به بهشت و ثواب .
1 – آیه الله صانعی : هرچند اطاعت برای ترس .
مسئله 544 – اگر در عملی که برای خدا بجا می آورد رضای دیگران را هم شرکت دهد و
خالص برای خدا نباشد عمل باطل است .
دوم – آن است که طاهر باشد از حدث اکبر مثل جنابت و حیض و نفاس و از حدث
اصغر یعنی باید با وضو باشد.
مسئله 545 – طهارت از حدث اکبر و اصغر در طواف واجب شرط است ، چه طواف عمره
باشد یا طواف حج یا طواف نساء، حتی در عمره و حج مستحب (1) که پس از احرام
بستن واجب است آن را تمام کند.
1 – آیه الله مکارم : یعنی در طواف عمره و حج مستحب ، طهارت لازم است .
مسئله 546 – طهارت از حدث اکبر و اصغر در طواف مستحبی شرط نیست ، لکن کسی که
جنب یا حائض است جایز نیست در مسجدالحرام وارد شود، ولی اگر غفلتا یا نسیانا
طواف مستحب کرد صحیح است (1) .
1 – آیه الله فاضل : یا جهلا.
آیه الله سیستانی : در طواف مستحب طهارت از حدث اصغر شرط نیست و بنابر مشهور
طهارت از حدث اکبر شرط نیست .
مسئله 547 – طواف – یعنی هفت دور اطراف خانه کعبه گردیدن – مستحب است و
بلکه هرچه شخص بتواند طواف کند خوب (1) است . و در این طواف طهارت شرط
نیست .
1 – آیه الله مکارم : بهتر است هنگام ازدحام جمعیت برای طواف واجب ، طواف
مستحب را ترک کنند.
مسئله 548 – اگر شخصی که حدث اکبر یا اصغر داشته طواف کند (1) باطل است ، چه
از روی عمد باشد یا از روی غفلت یا نسیان یا ندانستن مسأله باشد.
1 – آیات عظام اراکی ، نوری ، فاضل : واجب .
مسئله 549 – اگر در اثنای طواف حدث (1) عارض شود پس اگر پس (2) از تمام
شدن دور چهارم است باید طواف را قطع کند و طهارت تحصیل کند و از همانجا
که طواف را قطع کرده تمام کند (3) .
1 – آیه الله فاضل : اصغر.
2 – آیه الله صانعی : اگر بعد از تجاوز نصف بوده است ، قطع می کند طواف را.
3 – آیه الله اراکی : اگر بعد از تجاوز از نصف بوده طواف را قطع می کند.
آیه الله گلپایگانی : اگر بعد از گذشتن از 4 شوط محدث شود پس از تحصیل طهارت از
موضعی که محدث شده آن را ادامه دهد. و طوافش صحیح است .(آداب و احکام حج ،
مسأله 479) .
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : اگر حدث بعد از تمامی دور چهارم و بدون اختیار
باشد، که در این صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همانجا
که قطع نموده ادامه می دهد. و اگر حدث بعد از نصف و پیش از تمامی دور چهارم
طواف ، یا بعد از تمامی دور چهارم و اختیاری باشد، که احوط در این دو صورت این
است که طواف خود را پس از طهارت از جایی که قطع نموده تمام کرده سپس
اعاده اش نماید. و بجای این احتیاط اگر این کار را بکند کافی است که پس از قطع
طواف و طهارت ، یک طواف کامل بقصد اعم از تمام کردن طواف پیش و یک طواف
کامل جدید بجا آورد.
آیه الله بهجت : آنکه حدث بعد از تجاوز از نصف از روی سهو و غفلت باشد، که در
این صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همانجا که قطع نموده
ادامه می دهد و در صورتی که بعد از تجاوز از نصف و از روی عمد باشد حکم به ادامه
طواف بعد از قطع آن مورد تأمل است بلکه باید طواف را از سر بگیرد.(مناسک ،
مسأله 288) .
آیه الله سیستانی : اگر بدون اختیار پس از تمام شدن شوط چهارم محدث شود، و در
این صورت باید طوافش را قطع نماید و بعد از تحصیل طهارت از همانجا که قطع
کرده ادامه دهد و به اتمام برساند. و اگر از روی اختیار پس از تمام شدن شوط
چهارم باشد، و در این صورت احتیاط این است که طوافش را قطع نماید و بعد
از تحصیل طهارت از همانجا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند، و سپس
طواف را اعاده نماید.(مناسک ، مسأله 285) .
مسئله 550- اگر در فرض سابق پیش از تمام شدن دور چهارم (1) ، حدث عارض شود
احتیاط واجب (2) آن است که تمام کند طواف را و اعاده کند، و این حکم در حدث
اصغر است (3) .
1 – آیه الله اراکی ، آیه الله بهجت : اگر پیش از تمام شدن نصف طواف حدث عارض
شود طواف را قطع کند، پس از تحصیل طهارت آن را اعاده کند.
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : پس اگر به سه شوط و نیم نرسیده طواف او باطل
است و باید بعد از وضو یا غسل یا بعد از رفع عذر طواف را از سر بگیرد. و اگر
از سه شوط ونیم گذشته و به 4 شوط نرسیده احتیاط به اتمام و اعاده طواف یا
نمازهای آن ترک نشود.(ص 118) .
آیه الله فاضل : اگر در فرض سابق پیش از تمام شدن دور چهارم حدث اصغر عارض شود،
چنانچه بعد از تمام شدن نصف طواف باشد، احتیاط واجب آن است که طواف را تمام
کند و بعد هم آن را اعاده کند. و اگر قبل از تمامیت نصف طواف باشد اقوی بطلان
طواف است .
آیه الله خامنه ای : اگر پیش از تمام شدن نصف دور چهارم حدث اصغر عارض شود
واجب است که قطع کند طواف را و بعد از طهارت آن را اعاده کند و در صورتی که
بعد از نصف دور چهارم و قبل از پایان این دور عارض شود باز هم باید طواف را
قطع و بعد از طهارت اعاده کند لکن به نیت مافی الذمه .
آیه الله سیستانی : اینکه قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، در این صورت طوافش
باطل است و باید پس از تحصیل طهارت آن را دوباره انجام دهد، و بنابر اظهر
در صورتی که پس از گذشتن از نیمه شوط چهارم و قبل از اتمام آن محدث شود، باز
هم حکم ، همین است .(مناسک ، مسأله 285) .
آیه الله صانعی : و بعد از گذشتن نصف .
2 – آیه الله صانعی : احتیاط مستحب .
آیه الله مکارم : وظیفه او فقط اعاده است و اتمام طواف سابق لازم نیست .
3 – آیه الله صانعی : و اگر قبل از تجاوز از نصف است بر اوست که طواف را اعاده
نماید.
مسئله 551 – اگر در اثناء طواف حدث اکبر مثل جنابت (1) یا حیض (2) عارض شود
باید فورا از مسجدالحرام بیرون رود، پس اگر پیش از تمامی دور چهارم (3) بود پس
از غسل طواف را اعاده کند (4) .
1 – نظر آیات عظام در دو مسأله قبل گذشت که فرقی بین حدث اصغر و جنابت
نگذاشته اند.
2 – آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : احوط در هر دو صورت (قبل و بعد از شوط چهارم )
این است که بعد از پاکی یک طواف کامل به نیت اعم از تمام و اتمام بجا آورد.
آیه الله بهجت : نظر ایشان عینا مانند نظر آیه الله خویی است با این تفاوت که
ایشان فرموده اند: احوط در این دو صورت قبل از نصف و یا بعد از آن … (مناسک ،
مسأله 294) .
آیه الله سیستانی : اگر زن در حال احرام حین انجام طواف عادت ماهانه ببیند، پس
اگر قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، طوافش باطل است پس اگر وقت داشته باشد
باید صبر کند تا پاک شود و طواف و اعمال بعدی را انجام دهد و اگر وقت تنگ
باشد در این صورت احوط این است که به حج افراد عدول نماید، هرچند ظاهر این
است که می تواند بر عمره تمتع خود باقی بماند، و اعمال آن را بجز طواف و نماز
آن انجام دهد، یعنی اینکه سعی و تقصیر نماید، و بعد از آن احرام حج ببندد، و
پس از فارغ شدن از اعمال منی و بازگشتن به مکه ، قبل از اینکه طواف حج را انجام
دهد طواف عمره و نماز آن را انجام دهد. و اگر بعد از آن باشد، مقداری که انجام
داده صحیح است و باقی آن را باید بعد از پایان روزهای عادت و انجام غسل بجا
آورد، و اگر وقت تنگ باشد، سعی و تقصیر را انجام دهد و برای حج محرم شود و پس
از فارغ شدن از اعمال منی و بازگشتن به مکه ، قبل از طواف حج ، آنچه از طوافش
باقی مانده و نماز آن را انجام دهد.(مناسک ، مسأله 290و 291) .
آیه الله فاضل : اگر پیش از نصف طواف باشد باید غسل ، طواف را اعاده کند ولی اگر
بعد از طواف و قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد باید بنابر احتیاط بعد از غسل
طواف قبلی را کامل و بعد از نماز طواف ، طواف و نماز آن را اعاده کند هرچند
اکتفاء به اعاده خالی از قوت نیست .
آیه الله صانعی : پیش از نصف دور چهارم .
3 – آیه الله صانعی : و اگر بعد از نصف دور چهارم بوده بعد از غسل اتمام می نماید
و نیازی به اعاده نیست هرچند احوط می باشد.
آیه الله خامنه ای : اگر پیش از اتمام نصف دور چهارم بود پس از غسل طواف را
اعاده کند و اگر بعد از آن بود باز هم اعاده بعد از غسل لازم نیست لکن به نیت
مافی الذمه .
مسئله 552 – اگر عذر داشته باشد از وضو و غسل (1) ، واجب است
تیمم کند بدل از وضو یا بدل از غسل (2) .
1 – آیه الله مکارم : اگر عذر داشته باشد و نتواند صبر کند تا عذر برطرف شود.
2 – آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : در غسل جنابت علاوه بر تیمم بدل از غسل در
صورت تمکن باید وضو هم بگیرد، وگرنه باید یک تیمم دیگر بجای وضو بجا آورد. و
جنب متیمم بنابر احتیاط مستحب نایب هم بگیرد.(آداب و احکام حج ، مسأله 476) .
آیه الله تبریزی : در صورت معذور بودن از غسل و مأیوس شدن از توانایی بر غسل ،
واجب است با تیمم طواف کند، و احوط اولی این است که نایب نیز بگیرند.
آیه الله اراکی ، آیه الله فاضل : و وقت طواف تنگ شود…
مسئله 553 – اگر تیمم کرد بدل از غسل ، و حدث اگر عارض شد، برای حدث اکبر لازم
نیست تیمم کند، بلکه برای حدث اصغر باید تیمم کند، و تا حدث اکبر برای او
حاصل نشده و عذرش باقی است همان تیمم اول کافی است ، لکن احتیاط مستحب آن است
که تیمم (1) بدل از غسل هم بکند (2) .
1 – آیه الله غروی : این احتیاط ترک نشود.
2 – آیه الله خویی : لازم است تیمم بدل از غسل بکند.(منهاج ، مسأله 381) .
آیه الله تبریزی : اگر بدل از غسل جنابت تیمم کرد و بعد حدث اصغر عارض شد،
چنانچه عذرش باقی است ، باید بدل از غسل تیمم کند و احتیاط مستحب آن است که
بین تیمم و وضو جمع کند، و اگر برای حدث اکبر دیگر غیر از جنابت تیمم کرد و
بعد حدث اصغر عارض شد باید بدل از غسل تیمم کند و بنابر احتیاط وضو هم بگیرد، و
اگر متمکن از وضو هم نبود باید تیمم دیگری بدل از وضو بنماید.
مسئله 554 – احتیاط واجب (1) آن است که اگر امید دارد که عذرش از وضو یا غسل
مرتفع شود صبر کند تا وقتی که وقت تنگ شود یا امیدش قطع شود.
1 – آیه الله غروی : بلکه بدار جایز است ولی در صورتی که تا آخر وقت عذرش مرتفع
بگردد باید دوباره وضو یا غسل کند.
آیه الله خویی : اگر احتمال بقاء عذر تا آخر وقت می دهد می تواند صبر نکند ولی اگر
بعدا کشف خلاف شد باید اعاده نماید بلی اگر عذرش نبود آب باشد باید فحص کند
به تفصیلی که در رساله عملیه مذکور است .
مسئله 555 – اگر با وضو بوده و شک کند که حدث عارض شده است یا نه ، بنابر وضو
داشتن بگذارد و لازم نیست وضو بگیرد، و همچنین اگر از حدث اکبر پاک شده و
شک کند که حدث عارض شده .
مسئله 556 – اگر محدث به حدث اصغر یا اکبر بوده و شک کند که وضو گرفته یا نه
یا غسل کرده یا نه باید در فرض اول وضو بگیرد و در فرض دوم غسل کند.
مسئله 557 – اگر بعد از تمام شدن طواف شک کند که با وضو آن را بجا آورده یا نه
یا شک کند با غسل آن را بجا آورد (1) یا نه طواف او صحیح است ، لکن برای اعمال
بعد باید طهارت تحصیل کند.
1 – آیه الله خویی : اگر بعد از حدث اصغر شک کند در اینکه قبل از طواف غسل کرده
یا نه باید غسل کرده و طواف را اعاده کند و برای آتیه وضو بگیرد.(منهاج الصالحین ،
ج 1، مسأله 209) .
مسئله 558 – اگر در اثناء طواف شک کند که وضو (1) داشته یا نه پس اگر بعد از
تمامی دور چهارم است (2) طواف را رها کند و وضو بگیرد و از همانجا تتمه طواف
را بجا آورد (3) ، و اگر قبل از تمام شدن دور چهارم است احتیاط واجب آن است که
طواف را تمام کند (4) و اعاده کند.
1 – آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : در این صورت باید وضو بگیرد و بعد طواف
را از سر بگیرد، چه قبل از تمام شدن چهار دور باشد یا بعد از آن .(مناسک فارسی ،
ص 62، مسأله 93) .
آیه الله اراکی : اگر بعد از نصف دور چهارم باشد طواف را رها و وضو بگیرد و از
همانجا تمام کند و اگر قبل از نصف دور چهارم باشد. اتمام لازم نیست ، بلکه اعاده
لازم است .
آیات عظام خویی ، خامنه ای ، تبریزی : اگر سابقه طهارت داشته به شک خود اعتنا
نکند والا واجب است طهارت گرفته و طواف را از سر بگیرد.
آیه الله سیستانی : چنانچه قبل از تمام کردن شوط چهارم برای او پیدا شود، باید پس
از تحصیل طهارت طواف را از نو شروع کند و بجا آورد.(مناسک ، مسأله 286) .
آیه الله مکارم : و حالت سابقه خود را از وضو و حدث نداند.
آیه الله فاضل : اگر شک بعد از اتمام شوط چهارم باشد، وضو بگیرد و بنابر احتیاط
واجب آن طواف را تمام کرده ، سپس اعاده نماید.
2 – آیه الله صانعی : نصف دور چهارم .
3 – آیه الله مکارم : و سپس اعاده کند.
4 – آیه الله صانعی : اتمام لازم نیست بلکه اعاده کند.
مسئله 559 – در تمام صورتهایی که در شک گفته شد که بنابر طهارت بگذارد (1) یا
طوافش صحیح است بهتر است که تجدید وضو کند و رجاءا غسل بجا آورد، چون ممکن
است که بعد معلوم شود وضو یا غسل نداشته و اشکال پیدا می شود.
1 – آیه الله خامنه ای : اگر حالت سابقه طهارت دارد، باید آن را استصحاب کند و
به شک خود اعتنا نکند، در غیر اینصورت باید تحصیل طهارت کرده و طواف را
اعاده نماید.
مسئله 560- اگر در اثناء طواف شک کند که غسل کرده است از جنابت یا حیض یا
نفاس یا نه باید فورا از مسجدالحرام بیرون برود (1) ، پس اگر شوط چهارم (2) را
تمام کرده بوده و شک کرده ، بعد از غسل برگردد و تتمه را بجا آورد، والا بعد از
غسل اعاده کند طواف را، و احتیاط آن است که در صورت اول نیز اعاده کند (3) .
1 – آیه الله خامنه ای : و پس از غسل برگردد و طواف را اعاده نماید.
آیه الله سیستانی : اگر مکان تیمم باشد و تیمم کردن کمتر از خارج شدن از مسجد وقت
می گیرد باید تیمم کند و سپس خارج شود و اگر بیشتر وقت می گیرد باید فورا خارج
شود.(و در بقیه مسأله نظر ایشان موافق متن است ) .
2 – آیه الله صانعی : نصف شوط چهارم .
3 – مستفاد از کلمات آیات عظام خویی ، تبریزی ، و… این است که صورت شک در
غسل از جنابت و حیض را ملحق به صورت علم به جنابت و حیض می دانند. و نظرشان
در صورت علم در ذیل مسأله 549 و 550و 551 گذشت .
آیه الله فاضل : احتیاط واجب در اعاده است .
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : و پس از طهارت طواف را از سر بگیرد و چه
قبل از شوط چهارم باشد و یا بعد از آن .
مسئله 561 – اگر آب و چیزی که به آن جایزاست تیمم کند موجود نباشد (1) حکم آن
حکم غیر متمکن از طواف است ، پس با مأیوس بودن از پیدا شدن یکی از آن دو،
باید نایب بگیرد. و احتیاط وجوبی (2) آن است که اگر جنب و حائض و نفساء (3)
نیست خودش نیز طواف کند و چون مستحاضه بدون بجا آوردن غسلهایی که بر او لازم
است می تواند (4) وارد مسجدالحرام شود و طواف کند، بنابراین به احتیاطی که در
غیر جنب و حائض و نفساء گفته شد باید عمل کند، گرچه دخول مسجدالحرام نیز برای
او خلاف احتیاط استحبابی است .
1 – آیه الله مکارم : فرض فاقد الطهورین در مسجدالحرام وجود ندارد.
2 – آیات عظام خویی ، سیستانی ، تبریزی ، بهجت : و احتیاط مستجب آن است .
3 – آیه الله اراکی ، آیه الله مکارم : و مستحاضه هم نمی تواند داخل مسجدالحرام شود.
4 – آیه الله بهجت : مستحاضه متوسطه و کثیره بدون غسلهایی که بر آنها واجب است
نمی تواند وارد مسجدالحرام و مسجدالنبی صلی الله علیه وآله وسلم شوند(پرسشهای جدید
حج ص 14، سؤال 57) .
آیه الله مکارم : نمی تواند وارد مسجد شود.
سوم – طهارت بدن و لباس است از نجاست (1) .
1 – آیه الله مکارم : نمی تواند وارد مسجد شود.
مسئله 562 – احتیاط واجب (1) آن است که از نجاساتی که در نماز عفو شده – مثل
خون کمتر از درهم و جامه ای که با آن نتوان (2) نماز خواند مثل عرقچین و جوراب
حتی انگشتر (3) نجس – اجتناب کند.
1 – آیه الله فاضل : ظاهر آن است که …
آیه الله مکارم : طواف در حالی که بدن یا لباس خون کمتر از درهم داشته باشد جایز
نیست .
آیه الله صانعی : این احتیاط واجب نیست بلکه مستحب است .
آیه الله خامنه ای : خونی که در نماز معفو نیست ، در چیزهایی از قبیل جوراب و
عرقچین و نیز دستمال و انگشتر طهارت شرط نیست .
2 – آیات عظام خویی ، بهجت ، تبریزی : طواف در جامه ای که با آن نتوان خواند(یعنی
ساتر نباشد مثالهای مذکور در متن ) اگر نجس باشد مانع ندارد. و همچنین بودن چیز
نجس همراه انسان در طواف مانعی ندارد.
آیه الله مکارم : نجس بودن این لباسهای کوچک ضرری ندارد ولی خون کمتر از درهم
معاف نیست .
آیه الله سیستانی : همراه داشتن چیز نجس در طواف مانع ندارد.
3 – آیه الله فاضل : در انگشتر و مانند آن که ثوب صدق نمی کند برای صحت طواف
طهارت آنها شرط نیست .
مسئله 563 – در خون قروح و جروح اگر تطهیر آن مشقت داشته باشد لازم نیست تطهیر
کند (1) .
1 – آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : و احتیاط آن است که هم خودش با آن حال
طواف کند و هم نایب بگیرد تا برای او طواف نماید.
آیه الله فاضل : لازم است تطهیر کند یا جامه را عوض کند.
آیات عظام خویی ، بهجت ، تبریزی : متعرض این فرع نشده اند.
مسئله 564 – در خون قروح و جروح تا آن اندازه ای که می شود تطهیر کرد و لباس را
عوض کرد احتیاط واجب آن است که تطهیر کند یا جامه را عوض کند.
مسئله 565 – احتیاط آن است که اگر می تواند تأخیر بیندازد طواف را تا بشود
بی مشقت تطهیر کرد، تأخیر بیندازد بشرطی که وقت تنگ نشود.
مسئله 566 – اگر طواف کند و بعد از آنکه از طواف فارغ شد علم پیدا کند به
نجاست در حال طواف اظهر آن است که طوافش صحیح است .
مسئله 567 – اگر شک داشته باشد که لباسش یا بدنش نجس است می تواند با آن
حال طواف کند، و صحیح است چه بداند که پیشتر از این پاک بوده یا نداند، لکن
اگر بداند که پیشتر نجس بوده و نداند که تطهیر شده است نمی تواند با آن حال
طواف کند بلکه باید تطهیر کند و طواف کند.
مسئله 568 – اگر در بین طواف نجاستی ببدن یا لباس او عارض شود اظهر آن است
که دست از طواف بردارد و جامه یا بدن را تطهیر کند و طواف را از همانجا تمام
کند، و طواف او صحیح است (1) .
1 – آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : اگر در بین طواف لباس یا بدنش نجس شود
یا بفهمد که از پیش نجس بوده و بدون رها کردن طواف شستن آن ممکن نباشد، طواف
را رها نماید، و اگر چهار دور طواف کرده بعد از تطهیر بدن یا لباس بقیه طواف
را تمام کند، و اگر به سه دور و نیم نرسیده طواف او باطل است و باید بعد از
تطهیر از سر بگیرد و اگر سه دور و نیم گذشته و چهار دور را تمام نکرده احتیاط آن
است که بعد از تطهیر از همانجا که رها کرده طواف را تمام کند و نماز طواف را
بخواند و دوباره طواف و نماز آن را بجا آورد.
آیه الله اراکی : و احوط استیناف طواف است .
آیه الله مکارم : خواه قبل از تکمیل شوط چهارم باشد یا بعد از آن .
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : هرگاه نجس بودن بدن یا لباس خود را نمی دانسته و
در اثنای طواف دانست یا آنکه پیش از فراغت از طواف ، بدن یا لباسش نجس شد،
اگر جامه پاکی داشته باشد همان جا جامه نجس را کنده و با جامه پاک طواف خود
را تمام نماید، و چنانچه جامه پاک همراه نداشته باشد، و اگر این حادثه بعد از
تمام شدن شوط چهارم بوده ، طواف را قطع نموده و پس از ازاله نجاست از بدن یا
لباس باقیمانده طواف را بجا آورد. چنانچه علم به نجاست یا حدوثش پیش از
تمام شدن شوط چهارم باشد، باز هم طواف را قطع و نجاست را ازاله نموده و بنابر
احتیاط یک طواف کامل بقصد اعم از تمام یا اتمام بجا آورد.
آیه الله بهجت : احوط استیناف است بعد از اتمام خصوصا با تخلل فعل کثیر که
موجب قطع طواف بوده باشد قبل از اکمال چهار شوط و همچنین است حکم هرگاه
نجاست عارض ثوب یا بدن شود در حال طواف و کفایت اتمام در اینجا اظهر است .
(مناسک ، مسأله 303) .
آیه الله خامنه ای : اگر بدون رها کردن طواف تطهیر ممکن نباشد باید دست از طواف
بردارد و جامه یا بدن را تطهیر کند و فورا برگردد و طواف را از همانجا تمام کند
و طواف او صحیح است .
آیه الله سیستانی : احتیاط این است که طواف را تمام کند و پس از آنکه نجاست را
از بین برده طواف را اعاده نماید اگر علم به نجاست یا عروض آن قبل از پایان
شوط چهارم باشد اگرچه ظاهر این است که لازم نیست طواف را دوباره انجام دهد حتی
صورت اخیر.(مناسک ، مسأله (300.
مسئله 569 – اگر در بین طواف نجاستی در بدن یا لباس خود ببیند و احتمال بدهد
که در این حال نجاست حاصل شده ظاهرا حکم مسأله هفتم دارد.
مسئله 570- اگر در بین طواف علم پیدا کند که نجاست به بدن یا لباس او از اول
بوده احتیاط (1) آن است که طواف را رها کند و تطهیر کند، و از همانجا بقیه
طواف را تمام کند و بعد از آن طواف را اعاده (2) کند خصوصا اگر تطهیر زیاد طول
بکشد، و در این صورت بعد از اتمام ، نماز طواف را بخواند و پس از آن طواف را
اعاده کند و نماز طواف را نیر اعاده کند، و در این احتیاط فرقی نیست بین آنکه
بعد از چهار دور علم پیدا کند یا قبل از آن ، گرچه در صورت دوم احتیاط شدیدتر
است (3) .
1 – آیه الله فاضل : ظاهرا طوافش صحیح است اگرچه احتیاط استحبابی آن است که …
2 – آیه الله مکارم : وظیفه همین است ، و اعاده ندارد.
آیه الله صانعی : گرچه اکتفاء به اتمام خالی از قوت نیست .
3 – نظر سایر آیات عظام در حاشیه مسأله 568 گذشت .
مسئله 571 – اگر فراموش کند نجاست را و طواف کند، احتیاط (1) واجب اعاده
است ، و همینطور است اگر در بین طواف یادش بیاید.
1 – آیه الله گلپایگانی : اقوی اعاده طواف است .(آداب و احکام حج ، مسأله 484) .
آیه الله اراکی : و احوط آن است که پس از تطهیر بدن یا لباس از همانجا اتمام
کند، و نماز بخواند، و احتیاطا اعاده کند طواف و نماز را.
آیه الله مکارم : در فرض فراموشی اعاده ندارد.
آیات عظام خویی ، سیستانی ، تبریزی : بنابر اظهر طوافش صحیح است .
آیه الله بهجت : صحت طواف خالی از وجه نیست . در فرضی که بعد از طواف یادش
بیاید و مسأله بیاد آوردن بین نماز را متعرض نشده اند.(مناسک ، مسأله 302) .
آیه الله صانعی : بلکه خالی از قوت نیست .
آیه الله فاضل : ولی اگر بعد از نماز طواف یادش بیاید فقط نماز را اعاده کند و
اعاده طواف لازم نیست .
چهارم – ختنه کردن است در حق مردان و این شرط در زنها نیست ، و احتیاط (1)
واجب آن است که درباره بچه های نابالغ مراعات شود.
1 – آیه الله گلپایگانی : واجب است .(آداب و احکام حج ، مسأله 485) .
آیه الله خامنه ای : و در این حکم فرقی بین بالغ و غیر بالغ نیست .
آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی : احوط بلکه اظهر این است که بچه ممیز که خوب
و بد را تشخیص می دهد، اگر شخصا محرم شود باید ختنه کرده باشد، و اما اگر بچه
ممیز نباشد یا احرامش را ولیش ببندد، اعتبار ختان در او ظاهر نیست ،
اگرچه اعتبارش احوط است .
مسئله 572 – اگر بچه را که ختنه نشده وادار به احرام کنند یا او را محرم کنند
احرام او صحیح است ولی طواف او صحیح نیست (1) ، پس اگر محرم به احرام حج شود
چون طواف نساء او باطل است (2) بنابر احوط (3) حلال شدن زن بر او مشکل می شود
مگر آن که او را ختنه کنند و طواف دهند یا خودش بعد از ختنه شدن طواف کند یا
آنکه نایب (4) برای او بگیرند تا طواف کند.
1 – آیه الله سیستانی ، آیه الله تبریزی : در ممیزی که خودش محرم شده باشد.
آیه الله خویی : بنابر احتیاط طوافش باطل است .
آیه الله فاضل : اما غیر ممیز باشد بنابر احتیاط واجب طوافش صحیح نیست .
2 – آیه الله مکارم : تمام طوافهای او اشکال دارد.
3 – آیه الله سیستانی : محرمی که ختنه نشده چه بالغ باشد و چه بچه ممیز اگر طواف
کند به آن طواف اکتفا نمی شود. و در بچه غیر ممیز که او را طواف می دهند ختنه
بودن شرط نیست .
4 – آیات عظام گلپایگانی ، صافی ، مکارم : گرفتن نایب در این صورت (قبل از ختنه )
مشکل است .
مسئله 573 – اگر بچه ختنه کرده به دنیا بیاید طواف او صحیح است .
پنجم – ستر عورت (1) است ، پس اگر بدون ساتر عورت طواف کند باطل است (2) ، و
معتبر است در آن اباحه (3) ، پس با ساتر غصبی طواف صحیح نیست بلکه با لباس
غصبی غیر ساتر نیز بنابر احتیاط (4) واجب ، و احتیاط آن است که مراعات شرایط
لباس نمازگذار را بنمایند.
1 – آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی : بنابر احتیاط واجب ستر عورت معتبر است .
آیه الله خامنه ای : بنابر احتیاط واجب ستر عورت در طواف شرط است .
آیه الله بهجت : بنابر احتیاط بلکه اقوی . (مناسک ، ص 108، شرط پنجم ) .
2 – آیه الله مکارم : حتی اگر فقط ستر عورت کند و برهنه و عریان بر او صدق کند
طوافش باطل است .
3 – آیه الله فاضل : بنابر احتیاط واجب .
4 – آیه الله فاضل : این احتیاط واجب نیست .
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : اگر جامه احرام ، کفش و یا لباسهای دیگر شخص
طواف کننده غصبی باشد طواف باطل است .
مسئله 574 – احتیاط واجب آن است که مراعات موالات عرفیه را در طواف بکند(1) ،
یعنی در بین دورهای طواف آنقدر طول ندهد که از صورت یک طواف خارج شود.
قسم دوم – چیزهایی که گفته اند داخل در حقیقت طواف است ، اگرچه بعضی از آنها
نیز شرط است از برای طواف ، لکن در عمل فرقی نمی کند، و آن هفت چیز است :
اول – آنکه ابتداء کند به حجرالاسود.
1 – آیه الله بهجت ، آیه الله سیستانی : مراعات موالات لازم است .
آیه الله مکارم : در طواف واجب موالات لازم است ، و در مستحب شرط نیست .
آیه الله خامنه ای : احتیاط واجب آن است که در میان اجزاء طواف : موالات عرفیه را
رعایت کند، مگر در مورد قطع طواف پس از گذشتن از نیمه آن بخاطر نماز و امثال
آن .
مسئله 575 – در ابتداء کردن به حجرالاسود لازم نیست (1) که تمام اجزاء بدن طواف
کننده به تمام اجزاء حجرالاسود عبور کند، بلکه واجب آن است که انسان از
حجرالاسود، هرجای آن باشد شروع کند و به همان جا ختم کند (2) .
1 – آیات عظام خویی ، بهجت ، تبریزی ، سیستانی : احوط و اولی این است که تمام بدن
خود را بر تمام حجرالاسود بگذراند، و برای انجام این احتیاط مکی قبل از حجر
بایستد و نیت کند که طواف را از محاذات واقعی انجام می دهم و زائد بر آن از
باب مقدمه علمیه است .
آیات عظام گلپایگانی ، صافی ، اراکی : طواف را در هر دور واجب است از حجرالاسود
شروع کند و به آن ختم کند و چون تحقق این معنا بر وجه حقیقت متعسر و بلکه متعذر
است ، در تحقق آن اکتفاء می شود به اینکه پیش از رسیدن به حجرالاسود نیت کند که
ابتدای طواف در هر دور از محاذی اولین جزء حجر باشد و انتهای آن همان موضعی که
واقعا انتهای دور است باشد و زائد از باب مقدمه علمیه باشد. و این نیت را در
ذهن باقی بدارد تا وقتی که محاذی حجر شود، و این کافی خواهد بود و با همین نیت
هفت دور طواف کند.
آیه الله مکارم : دقت در محاذی بودن اجزای بدن یا اجزای حجرالاسود لازم نیست همین
اندازه که عرفا محاذات صدق کند کافی است .
آیه الله فاضل : آنچه که برای صحت طواف لازم است ، آن است که شروع و ختم طواف
نزد عرف از حجر و محاذی حجر باشد و می تواند برای یقین به حصول این معنا از باب
مقدمه علمیه کمی قبل از حجر نیت کند و در پایان کمی پس از حجر ختم کند.
2 – آیه الله خامنه ای : و مانعی ندارد که مقداری هم اضافه کند از باب احتیاط تا
یقین کند که از حجراالاسود شروع کرده و به نقطه ابتداء ختم نموده است .
مسئله 576 – آنچه واجب است آن است که در عرف گفته شود از حجرالاسود، هرجای
آن باشد شروع به طواف کرد و ختم کرد به حجرالاسود، چه از ابتداء آن شروع کند چه
از وسطش چه از آخرش .
مسئله 577 – از هرجای حجرالاسود که شروع کرد باید در دور هفتم به همان جا ختم
کند، پس اگر از اولش شروع کرد باید به اولش ختم شود. و همچنین اگر از وسط یا
آخر شروع کرد باید به همان جا ختم شود (1) .
1 – آیه الله مکارم : این دقتها لازم نیست و محاذات عرفیه با حجرالاسود کافی است .
نظر سایر آیات عظام در مسأله 575 گذشت .
آیه الله بهجت : هر شوط و دوری ختم شود به حجرالاسود بلکه محاذات معظم بدن یا
تمام بدن با بعضی از حجر با رعایت وصول به موضع ابتداء موافق احتیاط است .
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : ولی اقوی به طواف است از جزء اول حجر.
مسئله 578 – در طواف باید به همان طوری که همه مسلمین طواف می کنند، از محاذات
حجرالاسود بدون دقتهای صاحبان وسوسه ، شروع کنند، و در دورهای دیگر بدون توقف دور
بزنند (1) تا هفت دور تمام شود.
1 – آیه الله مکارم : یعنی توقف لازم نیست .
مسئله 579 – گاهی دیده می شود که اشخاص نادان در هر دوری که می زنند می ایستند و
عقب و جلو می دوند که محاذات را درست کنند، و این موجب اشکال است و گاهی
حرام است .
دوم – ختم نمودن هر دوری است به حجرالاسود و این حاصل می شود به اینکه بدون توقف ،
هفت دور را ختم کند و در دور هفتم به همان جا که شروع کرده ختم (1) شود، و لازم
نیست در هر دوری بایستد و باز شروع کند، و کارهای جهال را نباید بکنند.
1 – آیات عظام خویی ، تبریزی : بهجت : و در شوط آخر احتیاطا قدری از حجر بگذرد و
زیادی را مقدمه علمیه محسوب دارد.
آیه الله اراکی : آنچه نسبت به شروع از حجرالاسود بیان شد در پایان آنهم جاری است
، و در اینجا طواف کننده برای تحصیل علم به اتمام دور باید نیت کند که انتهای
هر دوری همانجایی باشد که شروع کرده ، و در دور آخر قدری زیادتر برود، تا علم به
اتمام هفت دور حاصل شود.
مسئله 580- لازم نیست در تمام حالات طواف خانه را حقیقتا بشانه چپ قرار دهد،
بلکه اگر در موقع دور زدن به حجراسماعیل (ع ) خانه از طرف چپ قدری خارج شود
مانع ندارد، حتی اگر خانه متمائل به پشت شود لکن دور زدن بنحو متعارف باشد
اشکال ندارد (1) .
1 – آیات عظام اراکی ، خویی ، تبریزی ، سیستانی : خانه خدا در جمیع احوال طواف
باید در طرف چپ قرار گیرد، پس اگر مقداری این چنین نبود آن مقدار از طواف
شمرده نمی شود. آیه الله تبریزی در ادامه می فرمایند: و میزان در قرار دادن کعبه در
طرف چپ صدق عرفی است ، و بهتر این است که دقت شود بخصوص در دو دهانه حجر
اسماعیل و در نبشهای خانه خدا که در این جاها باید مواظب بود که به چپ یا
راست منحرف نگردد.
آیه الله مکارم : بهتر است بجای اینگونه کارهای غیرمتعارف مانند همه مسلمین
طواف کند و حضور قلب داشته باشد و با خداوند رازونیاز کند.
مسئله 581 – اگر در موقع رسیدن به گوشه های خانه شانه از محاذات کعبه خارج شود
هیچ اشکالی ندارد اگر بطور متعارف دور زند، حتی اگر خانه متمائل به پشت شود (1)
.
1 – نظر آیات عظام در این مسأله ، در مسأله قبل گذشت .
مسئله 582 – گاهی دیده می شود که بعضی از نادانان برای احتیاط، دیگری را وادار
می کنند که او را طواف دهد و خود طواف کننده اختیار را از خود سلب می کند، و به
دست دیگری می دهد و تکیه به دست او می دهد و او را آن شخص دیگر با فشار دور
می دهد، این طواف باطل است (1) ، و اگر طواف نساء را اینطور بجا آورد زنها یا
مردها بر او حرام خواهند بود.
1 – آیه الله مکارم : این طواف باطل نیست . و در بسیاری از مواقع ازدحام طواف
ظاهرا اختیار سلب می شود و چون از اول مختارا این راه را انتخاب می کند منافات
با اختیار ندارد، اما کارهای افراد نادان بسیار بدور زننده است .
مسئله 583 – احتیاط به اینکه خانه در تمام حالات طواف حقیقتا به طرف چپ باشد
گرچه خیلی ضعیف است و قابل اعتناء نیست و باید اشخاص جاهل و اهل وسوسه از آن
احتراز کنند و به همان ترتیب که سایر مسلمین دور می زنند بزنند، لکن اگر شخص
عاقل عالمی بخواهد احتیاط کند و قدری شانه را چپ کند در موقع رسیدن به حجر
اسماعیل یا ارکان کعبه بطوری که خلاف متعارف (1) و موجب انگشت نمایی نشود مانع
ندارد (2) .
1 – آیه الله فاضل : و خلاف تقیه نباشد و موجب …
2 – آیه الله فاضل : احتیاط در ترک آن است .
مسئله 584 – اگر بواسطه مزاحمت طواف کنندگان مقداری از دور زدن بخلاف متعارف
شد مثل آنکه روی طواف کننده به کعبه واقع شد یا پشتش واقع شد و یا عقب طواف
کرد باید آن مقدار را جبران کند و از سر بگیرد.
مسئله 585 – اگر بواسطه کثرت جمعیت ، انسان را بدون اختیار خود بردند و دور
دادند کفایت نمی کند (1) و باید آن دور را از سر بگیرد، اگرچه خانه هم طرف چپ
او بوده .
1 – آیه الله مکارم : هرگاه با توجه به این امر و با اختیار خود وارد طواف شود و
او را ببرند ضرری ندارد.
آیه الله تبریزی : مجرد بودن جمعیت موجب بطلان نمی شود مادامی که سایر شرایط موجود
باشد.
مسئله 586- در طواف کردن هر طور برود مانع ندارد، می تواند آهسته برود و می تواند
تند برود و می تواند بدود و می تواند سواره طواف کند یا با دوچرخه طواف کند. لکن
بهتر آن است که بطور میانه روی برود.
چهارم – داخل کردن حجر اسماعیل علیه السلام است در طواف ، و حجر اسماعیل محلی
است که متصل به خانه کعبه است ، و باید طواف کننده دور حجر اسماعیل نیز بگردد.
مسئله 587- اگر دور حجر اسماعیل نگردد و از داخل آن طواف کرد طوافش باطل است ،
و باید اعاده کند.
مسئله 588- اگر عمدا این کار را بکند حکم ابطال عمدی طواف را دارد که گذشت .
مسئله 589- اگر سهوا این کار را بکند حکم ابطال سهوی را دارد.
مسئله -590 اگر در بعضی از دورها حجر اسماعیل را داخل در دور زدن نکرد احتیاط (1)
واجب آن است که آن دور را از سر بگیرد، و اعاده کند طواف را اگرچه ظاهر آن
است که اعاده طواف لازم نیست .
1- آیات عظام اراکی ، گلپایگانی ، صافی : باید آن دور را اعاده نماید، و احوط
اعاده کل طواف است بعد از اتمام آن .
آیه الله خامنه ای : واجب است که آن دور را از سر بگیرد و اگر بدون اعاده این
دور به طواف ادامه داد طواف او باطل است و واجب است آن را از سر بگیرد.
آیه الله فاضل : اظهر این است که آن شوط را اعاده نماید، و اعاده کند طواف را
بنابر احتیاط.
آیات عظام خویی ، بهجت ، تبریزی ، سیستانی : باید آن دور اعاده شود.
آیه الله مکارم : فقط آن دور باطل می شود و چون برگشتن غالبا مشکل است می تواند
همراه جمعیت برود و نزد حجرالاسود نیت کند و ادامه بدهد.
مسئله 591- اگر کسی در بعضی از دورها از روی دیوار حجر اسماعیل علیه السلام برود
احتیاط آن است که بدستور مسأله چهارم عمل کند، و در این فرض نیز به احتیاط
واجب کفایت (1) نمی کند (2) تمام کردن دور را از آنجایی که از روی دیوار رفته
است .
پنجم – بودن طواف است (3) بین خانه کعبه و مقام حضرت ابراهیم علیه السلام از همه
اطراف (4) .
1- آیه الله اراکی : کفایت می کند، و اعاده شوط از اول لازم نیست .
آیه الله مکارم : اگر همان مقدار را اعاده کند کافی است .
آیه الله بهجت : در حکم رفتن در حجر است ، بالا رفتن بر دیوار حجر، پس اگر کسی
از روی دیوار حجر طواف کند، مانند در حجر رفتن است .
آیه الله تبریزی : در حکم رفتن در حجر است ، بالا رفتن بر دیوار حجر، بنابر احتیاط.
2- آیه الله صانعی : این احتیاط واجب نیست بلکه مستحب است .
3- آیه الله مکارم : رعایت این شرط لازم نیست ولی بهتر است .
4- آیه الله صانعی : بنابر احتیاط مستحب هرچند کفایت طواف در خارج از مقام با
اتصال صفوف طواف کنندگان خالی از قوت نیست و حکم مسائل بعدی تا شرط ششم از
اینجا روشن می شود.
مسئله 592- مراد از اینکه طواف بین کعبه و مقام باشد آن است که ملاحظه شود
مسافتی را که میان خانه و مقام ابراهیم علیه السلام است و در همه اطراف خانه
کعبه طواف کننده از آن مقدار دورتر نباشد از خانه کعبه (و مابین مقام و خانه
چنانچه گفته اند تقریبا بیست و شش ذراع و نصف است ) پس در همه اطراف باید
همینقدر بیشتر دور نباشد (1) .
1- آیه الله خویی : ولکن ظاهر این است که طواف در دورتر از این مسافت بیست و
شش ذراع و نیم نیز کافی باشد، خصوصا برای کسانی که در این مسافت نتوانند طواف
کنند یا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتیاط با قدرت و تمکن
بهتر است ، و از این مساله حکم چهار مساله بعد هم معلوم می شود. (مناسک ، مساله
306) .
آیه الله تبریزی : در صورت امکان بنابر احتیاط طواف باید در محدوده فاصله بین
کعبه و مقام ابراهیم علیه السلام باشد ولی در موارد ازدحام طواف در خارج این
محدوده هم کافی است .
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : تا جایی که جمعیت طواف کننده متصل به
یکدیگر مشغول طوافند، طواف در آن حد صحیح و مجزی است ، و مع ذلک اولی رعایت
حد است با امکان ، و از اینجا حکم پنج مساله بعد روشن می شود. ( آراء المراجع ،
ص (320.
آیه الله سیستانی : ولی بعید نیست که در بیش از مقدار ذکر شده هم – هرچند که
کراهت دارد – طواف جایز باشد، خصوصا برای کسی که در فاصله ذکر شده توانایی
طواف را ندارد یا موجب حرج و مشقت زیاد برای او می شود، و در صورت توانایی
رعایت احتیاط اولی است . (مناسک ، مساله 306) .
آیه الله خامنه ای : اقوی عدم وجوب است ، و برای مطاف حدی وجود ندارد و تا هر
جای مسجدالحرام که طواف در آن طواف کعبه صدق کند طواف مجزی است ، بلی مستحب
است که اگر اضطرار و ازدحام نباشد فیمابین کعبه و مقام ابراهیم انجام دهد. و از
این مساله حکم مسائل بعد نیز روشن می شود.
آیه الله بهجت : لکن ظاهر این است که طواف در دورتر از این مسافت – بیست و
شش ذراع و نیم – نیز کافی باشد برای کسانی که در این مسافت نتوانند طواف
کنند یا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتیاط با قدرت و تمکن
بهتر و اولی است و با تحری اوقات خلوت نسبی و عدم تمکن از طواف در حد لازم ،
اقرب جواز طواف از اقرب به حد است با رعایت اختلاف اطراف در مانع . (مناسک ،
مساله 306) .
آیه الله مکارم : رعایت این امر خوب است ولی لازم نیست ، و در همین جا حکم 5
مساله بعد روشن می شود.
مسئله 593- اگر شخص از پشت مقام ابراهیم طواف کند که مقام ابراهیم هم داخل در
طوافش شود طوافش باطل است و باید اعاده کند (1) .
1- آیه الله خویی ، آیه الله مکارم : صحیح است و باطل نیست و مانند همین حکم
است مساله 594 و 595.
آیه الله تبریزی : اگر ازدحام بوده و طواف در فاصله بین کعبه و مقام ابراهیم
علیه السلام میسور نبود، طوافی که انجام داده صحیح است و اعاده ندارد، و از اینجا
حکم سه مساله بعد هم معلوم می شود.
آیه الله غروی : مگر با ضیق و حرجی بودن طواف از پیش مقام .
آیه الله بهجت : هرگاه طواف کننده بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات
عرفیه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده اش لازم است بنابر احتیاط و چنانچه
موالات فوت نشود واجب است اتمام آن (مناسک ، مساله (310.
مسئله 594- اگر بعضی از دورها را از پشت مقام طواف کند باید آن دور را با
اعاده همان جزء تمام کند (1) و احوط آن است که طواف را هم اعاده کند اگرچه
ظاهرا اعاده لازم نباشد، بلکه بعید نیست کفایت اعاده همان جزء.
1- آیه الله مکارم : مانند سابق است .
مسئله 595- چون در طرف حجر اسماعیل علیه السلام محل طواف تنگ می شود (1) زیرا که
مقدار حجر از آن کاسته می شود و چنانچه گفته اند تقریبا شش ذراع و نیم برای محل
طواف باقی می ماند باید در طواف از آن جانب بیشتر از شش ذراع و نیم دور نشود
(2) .
1- آیه الله فاضل : ظاهر آن است که در طرف حجر اسماعیل علیه السلام مقدار محل
طواف ضیق نمی شود و از حجر به مقدار بیست و شش ذراع و نیم عنوان مطاف را دارد
لکن رعایت احتیاط یعنی طواف در مقدار شش ذراع و نیم نیکو است . (مناسک ،
مساله 416) .
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : در طرف حجر فاصله از دیوار حجر محاسبه
می شود.
مسئله 596- اگر از جانب حجر اسماعیل علیه السلام بیشتر از شش ذراع و نیم (1) در
دور زدن دور شد اظهر آن است که آن جزء را اعاده کند و از مطاف دور بزند (2) .
ششم – خروج طواف کننده است از خانه و آنچه از آن محسوب است .
1- آیه الله اراکی : بنابر احتیاط و احوط آن است که آن جزء را اعاده کند و از
مطاف دور بزند.
2- آیه الله فاضل : ظاهر آن است که طوافش صحیح است . (مناسک ، مساله 417) .
آیه الله بهجت : حکم آن در بیان مساله 593 گذشت .
مسئله 597- در اطراف دیوار خانه یک پیش آمدگی است که آن را “شاذروان ” گویند،
و آن جزء خانه کعبه است ، و طواف کننده باید آن را هم (1) داخل قرار دهد.
1- آیه الله بهجت : بنابر احتیاط.
مسئله 598- اگر کسی در بعضی از احوال بواسطه کثرت جمعیت یا غیر آن بالای
شاذروان برود و دور بزند آن مقدار که دور زده باطل است (1) ، و باید اعاده کند.
1- آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : و احتیاط این است که آن مقدار را تدارک
نموده و طواف خود را تمام ، سپس طواف را اعاده نماید.
آیه الله مکارم : امروز شاذروان طوری ساخته شده که عملا طواف روی آن ممکن نیست .
آیه الله صافی : حکم راه رفتن روی دیوار حجر را دارد که حکم آن گذشت .
مسئله 599- دست به دیوار خانه کعبه گذاشتن در آنجایی که شاذروان است جایز است ،
و به طواف ضرر نمی رساند گرچه احتیاط مستحب (1) در ترک است .
1- آیات عظام اراکی ، نوری ، بهجت ، فاضل ، گلپایگانی ، صافی : بنابر احتیاط واجب
جایز نیست و باید همان قسمت را اعاده کند.
آیه الله خامنه ای : این احتیاط را متعرض نشده اند.
مسئله -600 در حال طواف دست گذاشتن روی دیوار حجر اسماعیل علیه السلام جایز است
(1) ، و بطواف ضرر نمی رساند گرچه احتیاط مستحب (2) در ترک است .
هفتم : آنکه هفت شوط یعنی هفت دفعه دور بزند نه کمتر و نه زیادتر.
1- آیات عظام اراکی ، فاضل ، نوری : بنابر احتیاط واجب جایز نیست و باید همان
قسمت را اعاده کند.
آیه الله بهجت : بنابر احوط در حال طواف دست بر دیوار حجر هم نگذارد. (مناسک ،
مساله 309) .
2- نظر آیات عظام از آیه الله سیستانی و آیه الله تبریزی و آیه الله مکارم که
موافق متن هستند در این مساله مثل مساله قبل است .
آیه الله خامنه ای : این احتیاط را متعرض نشده اند.
مسئله 601- اگر از روی عمد، طواف کننده از اول قصد کند کمتر از هفت دور بجا
آورد و یا بیشتر بجا آورد طوافش باطل (1) است اگرچه به هفت دور تمام کند، و
احتیاط واجب آن است که اگر از روی ندانستن حکم بلکه از روی سهو و غفلت باشد
طواف را اعاده کند (2) .
1- آیه الله گلپایگانی : بنابر احتیاط در هر حال طوافش باطل است . (مناسک عربی ،
ص 112) .
آیه الله خویی : با فرض تحقق قصد قربت طواف او صحیح است .
آیه الله تبریزی : بنابر احتیاط اصل طواف باطل است .
2- آیه الله تبریزی : در صورت ندانستن مساله و در صورت سهو و غفلت ، چنانچه به
هفت دور تمام کند اعاده طواف لازم نیست گرچه احتیاط مستحب اعاده آن است .
آیه الله صانعی : مگر آنکه جاهل قاصر باشد که عدم وجوب اعاده خالی از وجه نیست
هرچند احتیاط در اعاده است .
سایر آیات عظام متعرض این مساله نشده اند.
مسئله 602- اگر در اثناء طواف از قصد هفت دور آوردن برگردد بقصد زیادتر آوردن
یا کمتر آوردن ، از آنجا که این قصد را کرده و هرچه به این عمل کرده (1) باطل
است و باید اعاده کند، و اگر با این قصد زیادتر آورد اصل طواف باطل می شود (2) .
1- آیات عظام اراکی ، نوری ، فاضل : بنابر احتیاط اصل طواف باطل می شود.
آیه الله تبریزی : بنابر احتیاط اصل طواف باطل می شود اگر از روی علم و عمد قصد
زیادتر آوردن یا کمتر آوردن را کرده باشد.
آیه الله خویی : اگر قصد قربت مختل شود اصل طواف اشکال پیدا می کند.
آیه الله مکارم : احتیاط آن است که طواف را به نیت صحیح تمام کرده و بعد اعاده
کند.
2- نظر آیه الله گلپایگانی ، در مساله قبل گذشت .
مسئله 603- اگر از اول قصد کند که هشت دور بجا آورد لکن قصدش آن باشد که هفت
دور آن طواف واجب باشد و یک دور قدم زدن دور خانه برای تبرک یا مقصد دیگر
باشد طواف او صحیح است .
مسئله 604- اگر گمان کند که یک دور نیز مستحب است همانطور که هفت دور مستحب
(1) است و قصد کند که هفت دور واجب را بیاورد و یک دور مستحب هم دنبال آن
بیاورد طواف او صحیح است .
1- آیه الله فاضل : هفت دور واجب است .
مسئله 605- اگر بعد از طواف واجب که هفت دور است بخیال آنکه یک دور نیز
مستحبی جداگانه است هشت دور بجا آورد طوافش صحیح است .
مسئله 606- اگر کم کند از طواف واجب چه یک دور یا کمتر یا بیشتر (1) از یک
دور از روی عمد واجب است آن را اتمام کند (2) ، و اگر نکند حکمش حکم کسی است
که طواف را عمدا ترک کرده – که در مسائل فصل چهارم گذشت – به احتیاط واجب
(3) ، و حکم جاهل (4) به مساله حکم عالم است .
1- آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : هرگاه طواف کننده پیش از تجاور از نصف
طواف بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات عرفیه از او فوت شود طوافش باطل
و اعاده اش لازم است و چنانچه موالات فوت نشود یا خروجش بعد از تجاور نصف
باشد، احتیاط این است که آن طواف را تمام نموده سپس اعاده کند.
آیه الله بهجت : هرگاه طواف کننده بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات
عرفیه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده اش لازم است ، بنابر احتیاط و چنانچه
موالات فوت نشود واجب است اتمام آن . (مناسک ، مساله (310.
آیه الله سیستانی : اگر طواف کننده در طواف واجب بی دلیل طواف خود را قطع کند،
پس اگر قبل از تمام نموده شوط چهارم باشد، طواف باطل است و باید آن را دوباره
انجام دهد، و اگر بعد از آن باشد، احتیاط این است که آن را تمام کند و دوباره
انجام دهد. (مناسک ، مساله 308) .
2- آیه الله مکارم : اگر قبل از فوت موالات اتمام کند صحیح است .
3- آیه الله خویی : بلکه بنابر اظهر. (مناسک ، مساله 315) .
4- آیه الله بهجت : حکم جاهل را متعرض نشده اند.
مسئله 607- اگر بعد از کم کردن طواف کارهای بسیاری کند (1) . که موالات فوت شود
حکمش حکم قطع طواف است که می آید.
1- آیه الله مکارم : یا فاصله زیادی بدهد.
مسئله 608- اگر سهوا (1) از طواف کم کند پس اگر تجاور از نصف کرده (2) باشد
اقوی آن است که از همانجا تمام کند طواف را در صورتی که فعل کثیر نکرده باشد
(3) ، و الا احتیاط (4) واجب اتمام و اعاده است .
1- آیه الله خویی : هرگاه مقداری از طواف را سهوا کم کند اگر پیش از فوت
موالات یادش آمد و از مطاف بیرون نرفته باشد کمبود را بجا آورد و طوافش صحیح
خواهد بود، و چنانچه پس از فوت موالات یا بیرون رفتن از مطاف یادش بیاید و
مقدار فراموش شده یک شوط باشد یک شوط را بجا آورد و طوافش صحیح است و
چنانچه شخصا نتواند کمبود را انجام دهد، باید دیگری را نایب بگیرد که آن شوط را
بجا آورد و چنانچه مقدار فراموش شده بیش از یک و کمتر از چهار شوط باشد
بایستی برگشته و کمبود را شخصا بجا آورد و بهتر این است که پس از بجا آوردن
کمبود طواف را اعاده نماید و اگر مقدار فراموش شده چهار یا بیش از چهار شوط
باشد احوط اتمام سپس اعاده است . (مناسک ، مساله 316) .
نظر آیه الله تبریزی عینا نظر آیه الله خویی در حکم فوق است ، الا اینکه معظم له
در مقدار فراموش شده که اگر بیش از یک و کمتر از چهار باشد بجای عبارت :
بایستی برگشته می فرمایند: بنابر احتیاط بایستی برگشته و کمبود را شخصا بجا آورد
و پس از بجا آورده کمبود طواف را اعاده نماید و همچنین اگر مقدار فراموش شده
چهار یا بیش از چهار شوط باشد احوط اتمام سپس اعاده است .
آیه الله سیستانی : در صورتی که از روی اشتباه یا فراموشی بعضی از شوطهای طواف
یا قسمتی از یک شوط را انجام داده باشد، پس اگر پیش از اینکه صدق عرفی پی درپی
بودن آن منتفی شود به یادش آمد، باقیمانده آن را بجا آورد و طواف صحیح است و
اگر پس از آن باشد، در صورتی که مقدار فراموش شده ، یک یا دو یا سه شوط باشد،
آن را بجا آورد و طواف باز هم صحیح است … و در صورتی که مقدار فراموش شده
بیش از سه شوط باشد، بنابر احوط باقیمانده را بجا آورد و دوباره آن را انجام
دهد. (مناسک ، مساله 313) .
آیه الله بهجت : هرگاه مقداری از طواف را سهوا کم کند، اگر پیش از فوت موالات
یادش آمد و از مطاف بیرون نرفته باشد کمبود را بجا آورد و طوافش صحیح خواهد
بود، و چنانچه پس از فوت موالات یا بیرون رفتن از مطاف یادش بیاید و مقدار
فراموش شده یک شوط باشد یک شوط را بجا آورد طوافش صحیح است و الا طوافش را
از سر بگیرد و اگر بعد از شوط چهارم باشد و چنانچه شخصا نتواند کمبود را انجام
دهد هرچند به جهت این باشد که پس از بازگشت بوطن یادش بیاید باید دیگری را
نایب بگیرد که آن شوط را بجا آورد، و چنانچه مقدار فراموش شده بیش از یک و
کمتر از چهار شوط باشد، بایستی برگشته و کمبود را شخصا بجا آورد، و اگر مقدار
فراموش شده چهار یا بیش از چهار شوط باشد باید از سر بگیرد. (مناسک ، مساله
316) .
آیه الله مکارم : یعنی چهار دور کامل انجام داده باشد.
2- آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : اگر چهار دور تمام شده باشد لازم است
طواف را تمام کند و اگر کمتر از نصف باشد اعاده نماید و در فاصله بین 5/3 تا
چهار دور احتیاط در تکمیل اشواط و اعاده است .
3- آیه الله مکارم : این شرط زائد است .
4- آیه الله اراکی : چه فعل کثیر انجام داده باشد یا نه گرچه احتیاط اتمام و
اعاده مستحب است .
آیه الله فاضل : اولی و احوط این است .
آیه الله مکارم : و اتمام لازم نیست باید اعاده کند.
مسئله 609- اگر سهوا کم کرده و تجاوز از نصف نکرده ، طواف را اعاده نماید،
لکن سزاوار نیست ترک احتیاط در همه موارد سهو، به تمام کردن طواف ناقص
اعاده کردن (1) .
1- آیه الله اراکی : در صورتی که فعل کثیر انجام نداده طواف را تمام کند و الا
اعاده کند.
مسئله -610 اگر متذکر نشود که ناقص کرده است طواف را مگر بعد از مراجعت به
وطن خود احتیاط (1) آن است که خودش برگردد و اگر نتوانست یا مشکل بود مراجعت ،
نایب بگیرد.
1- آیات عظام گلپایگانی ، فاضل ، صافی ، خامنه ای : باید برگردد.
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : و بنابر احتیاط واجب هدی بفرستد و احوط
آنستکه شتر باشد (مناسک فارسی ، مساله 104) .
آیه الله سیستانی : اگرنتواند باقیمانده را خود بجا آورد، اگرچه به این علت باشد
که پس از رجوع به وطن یادش آمده دیگری را نایب خود قرار دهد.
آیه الله مکارم : و احتیاط آن است یک گوسفند در مکه قربانی کند و اگر نتوانست
در شهر خودش قربانی کند.
مسئله 611- در طواف واجب ، قران جایز نیست (1) یعنی جایز نیست طواف واجب را
با طواف دیگر دنبال هم آورد بدون آنکه بین دو طواف ، نماز طواف فاصله شود، و
در طواف مستحب (2) مکروه است .
1- آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : بنابر احتیاط واجب سبب بطلان طواف
می شود.
2- آیه الله بهجت : حکم قران در طواف مستحب را متعرض نشده اند.
مسئله 612- اگر زیاد کند دوری را یا کمتر یا بیشتر از دور بر طواف و قصدش آن
باشد که زیاده را جزء طواف دیگر قرار دهد، داخل در قران میان دو طواف است که
حرام است (1) .
1- آیه الله مکارم : ولی طواف اول باطل نیست .
آیه الله خویی : اگر طواف دوم کمتر از هفت شوط باشد داخل در قران نیست ، بلی
اگر از ابتدا قصد هفت شوط دارد و می داند قران مبطل است دیگر قصد قربت در
طواف اول از او متمشی نمی شود. (مناسک ، قبل از مساله 318) .
آیه الله تبریزی : اگر قصد جزئیت زیادی را برای طواف دیگر بنماید و اتفاقا
نتواند طواف دیگر را به آخر برساند، در این صورت نه زیادی است و نه قران ولی
گاهی طواف در این صورت بجهت عدم تحقق قصد قربت باطل می شود و آن در صورتی
است که مکلف هنگام شروع به طواف یا در اثنای آن با اینکه می داند قران حرام و
مبطل طواف است آن را قصد نماید که قصد قربت با قصد حرام جمع نمی شود، هرچند از
باب اتفاق آن حرام انجام نشود. (مناسک ، مساله 317) .
آیه الله بهجت : اگر طواف دیگر را به آخر نرساند نه زیادی در طواف است و نه
قران (مناسک ، مساله 317) .
مسئله 613- در فرض سابق اگر از اول قصد داشته یا (1) در اثناء طواف قصد زیاد
کرده باشد احتیاط واجب آن است که طواف اول را اعاده کند، و اگر (2) بعد از
تمام شدن ، قصد بجا آوردن طواف دیگر برای او حادث شد و به دنبال طواف اول ،
زیاده را آورد اقوی صحت طواف اول است ، و احوط اعاده است (3) .
1- آیه الله گلپایگانی : بنابر احتیاط واجب سبب بطلان طواف می شود، چه از اول
این قصد را داشته باشد و یا در بین آن و یا آخر آن .
2- آیه الله بهجت : کلام ایشان مطلق است و تفاوتی بین اینکه از ابتدا قصد اضافه
کردن را داشته باشد یا در اثناء نگذاشته اند. (مناسک ، ص 114) .
3- آیه الله اراکی : این احتیاط ترک نشود.
آیه الله سیستانی : ممکن است طواف او باطل باشد از جهت اینکه دو طواف را پشت
سر هم انجام داده بدون فاصله انداختن به نماز، و این عمل بین دو طواف واجب یا
واجب و مستحب جایز نیست .
آیه الله خویی : بلکه اظهر بطلان طواف اول است مطلقا. (مناسک ، قبل از مساله 318)
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : احتیاط آنستکه نماز طواف را بخواند و بعد
اصل طواف و نماز آن را اعاده کند.
مسئله 614- اگر سهوا زیاد کند بر هفت دور پس اگر کمتر از یک دور است قطع کند
آن را و طوافش صحیح است ، و اگر یک دور یا زیادتر است احوط (1) آن است که
هفت دور دیگر را تمام کند بقصد قربت بدون تعیین مستحب یا واجب (2) و دو
رکعت نماز قبل از سعی و دو رکعت بعد از سعی بخواند، و دو رکعت اول را برای
فریضه قرار دهد بدون آنکه تعیین کند برای طواف اول یا طواف دوم است (3) .
1- آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : این احتیاط مستحب است . (مناسک ، ص ,70
مساله 103) .
2- از اینجا تا آخر مساله در مناسک آیه الله خویی مذکور نیست .
3- آیه الله فاضل : و احتیاط واجب آن است که دو رکعت نماز بعد از سعی برای
غیر فریضه انجام دهد.
آیه الله بهجت : احتیاط در این است که دو رکعت فریضه قبل از سعی بجای آورد و
دو رکعت نافله را می تواند بعد از سعی بجای آورد. (مناسک ، مساله 318) .
آیه الله سیستانی : اگر از روی اشتباه چیزی بر شوطهای طواف خود بیافزاید، پس
اگر بعد از رسیدن به رکن عراقی یادش آمد، مقدار افزوده را تا یک طواف کامل به
اتمام برساند، و احتیاط این است که طواف دوم را در این هنگام بقصد قربت بدون
اینکه واجب یا مستحب بودن آن را قصد کند به اتمام برساند، و پس از آن چهار
رکعت نماز بخواند، و افضل بلکه احوط این است که بین آنها فاصله ای بیندازد، به
این معنا که دو رکعت قبل از سعی جهت طواف واجب بجا آورد و دو رکعت پس از
سعی جهت طواف مستحبی بجا آورد و همچنین است بنابر احوط اگر پیش از رسیدن به
رکن عراقی یادش بیاید. (مناسک ، مساله 314) .
مسئله 615- جایز است قطع طواف نافله را بدون عذر و اقوی کراهت قطع طواف
واجب است (1) بدون عذر و بمجرد خواهش نفس ، و احوط (2) قطع نکردن آن است ، به
این معنی که قطع نکند بطوری که ترک بقیه را کند تا موالات عرفیه بهم بخورد.
1- آیه الله مکارم : بنابر احتیاط واجب قطع نکند.
آیه الله سیستانی : قطع طواف واجب برای کاری ضروری بلکه بنابر اظهر قطع آن
مطلقا گرچه برای کاری یا ضرورتی نباشد جایز است (مناسک ، مساله 307) .
آیه الله فاضل : و اقوی جواز قطع …
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : طواف واجب را نباید بدون عذر قطع کند (
آداب و احکام حج ، مساله 589) .
2- آیه الله خامنه ای : قطع طواف مانع ندارد اگرچه احتیاط مستحب قطع نکردن طواف
واجب است به نحوی که موالات عرفیه بهم بخورد.
آیه الله فاضل : احوط و اولی این است .
آیه الله تبریزی : موافق متن هستند.
سایر آیات عظام متعرض این حکم نشده اند.
مسئله 616- اگر بدون عذر طواف را قطع کرد احوط (1) آن است که اگر چهار دور بجا
آورده باشد طواف را تمام کند و بعد اعاده کند، و این در صورتی است که منافی
بجا آورده باشد حتی مثل زیاد فاصله دادن که موالات عرفیه بهم بخورد.
1- آیه الله گلپایگانی : اقوی آن است که در این صورت اگر چهار دور بجا آورده
باشد طواف را تمام کند و بعد احتیاطا اعاده کند. (احکام عمره ، ص 62 و 63) .
آیه الله اراکی : اگر از نصف شوط چهارم گذشته ، طواف را تمام و بعد اعاده کند.
آیه الله تبریزی : هرگاه طواف کننده پیش از تجاوز از نصف طواف ، بدون عذر از
مطاف خارج شود، اگر موالات عرفیه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده اش لازم
است ، و چنانچه موالات فوت نشود یا خروجش بعد از تجاوز نصف باشد، احتیاط این
است که آن طواف را تمام نموده سپس اعاده کند. (مناسک ، مساله (310.
مسئله 617- اگر طواف را قطع کند و منافی بجا نیاورده باشد اگر برگردد و تمام
کند طواف صحیح است .
مسئله 618- اگر در بین طواف عذری برای اتمام آن پیدا شد مثل مرض یا حیض یا
حدث بی اختیار (1) پس اگر بعد از تمام شدن چهار دور (2) بوده بعد از رفع عذر
برگردد و از همانجا تمام کند و اگر قبل از آن بوده (3) طواف را اعاده کند، و
احتیاط مستحب در فرض اول در غیر حیض (4) آن است که اتمام کند و اعاده نماید
(5) .
1- آیه الله خامنه ای : (در مورد حدث اصغر) اگر در اثناء طواف حدثی از او سر زند
در صورتی که پیش از رسیدن به نیمه شوط چهارم (یعنی نرسیده به محاذی رکن سوم
کعبه ) باشد طواف را رها کند و پس از وضو گرفتن طواف را از اول اعاده نماید و
اگر فیمابین نیمه شوط چهارم و آخر شوط چهارم باشد طواف را رها کند و پس از وضو
گرفتن یک طواف کامل به قصد مافی الذمه انجام دهد، و اگر پس از اتمام شوط چهارم
باشد طواف را رها کند و پس از وضو سه شوط دیگر انجام دهد و حکم حدث اکبر ذیل
مساله 551 بیان شد.
2- آیه الله صانعی : نصف شوط چهارم .
3- آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : پس اگر به نصف نرسیده اعاده کند و اگر
در فاصله بین 5/3 و چهار بوده احتیاط به اتمام و اعاده طواف است .
4- آیه الله صانعی : و حدث .
5- نظر آیات عظام در بحث اصغر و جنابت در مساله 549 و 550و راجع به حیض در
مساله 551 گذشت .
و اما در مورد مرض :
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : در این فرض اگر ناچار به قطع طواف شد و از
مطاف خارج گردید چنانچه قبل از تمامی شوط چهارم باشد، طوافش باطل و اعاده اش
لازم است و چنانچه بعد از آن بوده احتیاط این است که برای باقیمانده نایب
بگیرد و شخصا بعد از زوال عذر احتیاطا باقیمانده را بجا آورده و طواف را اعاده
نماید.
آیه الله سیستانی : نظر ایشان مطابق با متن است ولی اضافه فرموده اند: این در
طواف واجب بود و اما در طواف مستحبی از هرجا که قطع کند می تواند برگردد و
تمام نماید.
آیه الله اراکی : اگر بعد از تمام شدن نصف شوط چهارم بود… .
آیه الله فاضل : بنابر احتیاط واجب … .
آیه الله بهجت : هرگاه طواف کننده به علت سر درد و مانند آن ناچار طواف خود
را قطع نمود و از مطاف بیرون رفت ، چنانچه قبل از تمامی شوط چهارم باشد طوافش
باطل و اعاده اش لازم است ، و چنانچه بعد از آن بوده اگر قادر بر اتمام نباشد
احوط آن است که صبر کند تا وقت آن طواف تنگ شود اگر قادر نشد او را دوش
می گیرند و طواف می دهند و اگر ممکن نباشد نایب از برای او می گیرند در اتمام .
(مناسک ، مساله 312) .
مسئله 619- اگر شخصی که با عذر (1) طواف را قطع کرده نتوانست بجا آورد تا آنکه
وقت تنگ شد اگر ممکن است او را حمل کنند و طواف دهند، و اگر ممکن نیست
نایب (2) برای او بگیرند.
1- آیه الله صانعی : مثل مرض نه حدث .
2- آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : و چون بعید نیست گفته شود که طواف حکم
نماز را دارد و تبعیض در اشواط آن در نیابت محتاج به دلیل است نایب همه
طواف را انجام دهد. (آراء المراجع ، ص 249) .
آیه الله اراکی : اگر به خاطر مرض طواف را ترک کرده .
آیه الله سیستانی : اگر قبل از تمام کردن شوط چهارم عاجز شود و نتوانند او را
طواف دهند باید نایب بگیرد که طواف را از اول به نیابت او انجام دهد و اگر
بعد از تمام کردن شوط چهارم باشد، نایب از مقدار باقیمانده نیابت می کند.
(مستفاد از ملحق مناسک ، س 234) .
نظر سایر آیات عظام در مورد نیابت در مساله قبل گذشت .
مسئله -620 اگر مشغول طواف است و وقت نماز واجب تنگ شود واجب است طواف
را رها کند و نماز بخواند، پس اگر بعد از چهار دور (1) رها کرد از همانجا طواف
را تمام کند (2) ، و الا (3) اعاده کند (4) .
1- آیه الله صانعی : بعد از نصف شوط چهارم .
2- آیه الله صانعی : لکن اگر تمام نکرد و از سر گرفت ظاهرا مجزی است و طوافش
صحیح می باشد.
3- آیه الله بهجت : اگر موالات عرفیه بهم بخورد (مستفاد از مناسک ، ص 161 مساله
12 مسائل متفرقه ) .
4- آیات عظام فاضل ، گلپایگانی ، صافی : ولی اگر از نصف گذشته و چهار شوط هم تمام
نشده ، احتیاطا طواف را تمام کند و بعد اعاده کند.
آیه الله اراکی : و الا بنابر احتیاط بعد از اتمام اعاده کند.
آیه الله تبریزی : اعاده لازم نیست ، گرچه احتیاط مستحب آن است که طواف را بعد
از طواف اول و نماز آن اعاده کند.
آیه الله مکارم : و بنابر احتیاط واجب آن را اعاده کند.
آیه الله صانعی : و الا بنابر احتیاط بعد از اتمام اعاده کند.
و سایر آیات عظام متذکر این فرع نشده اند.
مسئله 621- جایز است بلکه مستحب است قطع کند طواف را برای رسیدن به نماز
جماعت (1) یا رسیدن به وقت فضیلت نماز واجب ، و از هر جا قطع کرد از همانجا
بعد از نماز اتمام کند (2) ، و احتیاط آن است که بدستور مساله قبل عمل کند، و
سزاوار نیست این احتیاط ترک شود (3) .
1- آیه الله صانعی : هرچند جماعت عامه و غیرشیعه باشد که در صحیحه عبدالله بن
سنان هم آمده .
2- آیه الله بهجت : اگر موالات عرفیه بهم بخورد. (مستفاد از مناسک ، ص 161،
مساله 12) .
3- آیه الله تبریزی : بنابر احتیاط مستحب طواف را بعد از طواف اول و نماز آن
اعاده کند.
آیه الله مکارم : این احتیاط واجب نیست .
مسئله 622- اگر بعد از تمام شدن طواف و انصراف از آن شک کند که آیا طواف را
زیادتر از هفت دور بجا آورده یا نه یا شک کند کمتر بجا آورده یا نه اعتناء
نکند و طوافش صحیح است ، لکن در صورت دوم خالی از اشکال نیست (1) و احتیاط
ترک نشود (2) .
1- آیه الله فاضل : و اگر داخل در نماز طواف نشده اکتفاء به طواف محل اشکال
است .
2- آیه الله بهجت : هرگاه بعد از تمامی طواف و تجاوز از محل شک نماید که آیا
طواف هفت شوط یا کمتر یا بیشتر بوده ، اعتنا به شک ننماید، مانند کسی که بعد
از شروع به نماز طواف چنین شکی بکند.
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : در صورت دوم طواف باطل است مگر اینکه بعد از
دخول در نماز طواف شک بکند که به شکش اعتنا نمی کند. (مناسک ، مساله 319) .
آیه الله اراکی : این احتیاط واجب نیست .
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : احتیاط واجب نیست .
آیه الله سیستانی : اگر در عدد شوطها یا در صحت آنها بعد از تمامی طواف یا بعد
از تجاوز از محل شک کند نباید به شک اعتنا نماید مثلا پس از فوت موالات یا
بعد از شروع در نماز طواف شک نماید. (مناسک ، مساله 315) .
مسئله 623- اگر بعد از طواف شک کند که صحیح بجا آورده آن را یا نه ، مثلا احتمال
بدهد که از طرف راست طواف کرده یا محدث بوده یا از داخل حجر اسماعیل
علیه السلام طواف کرده اعتنا نکند، و طوافش صحیح است اگرچه باز در محل طواف
باشد و از آنجا منصرف نشده یا مشغول کارهای دیگر نشده باشد، در صورتی که هفت
دور بودن معلوم باشد بی زیاده و نقیصه .
مسئله 624- اگر در آخر دور که به حجرالاسود ختم شد شک کند (1) که هفت دور زده
یا هشت دور یا زیادتر، اعتناء به شک نکند و طوافش صحیح است .
1- آیه الله بهجت : حکم شک بعد از تمام شدن طواف در مساله 622 گذشت .
مسئله 625- اگر قبل از رسیدن به حجرالاسود و تمام شدن دور شک کند که آنچه را دور
می زند دور هفتم است یا هشتم طوافش باطل است (1) .
1- آیه الله اراکی : احوط بطلان طواف است .
آیه الله مکارم : آن دور را تمام کند و طوافش صحیح است .
آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی : ظاهر این است که طوافش باطل است و احتیاطا
بقصد رجاء تمام و اعاده طواف نماید.
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : لکن احوط اتیان نماز طواف و اعاده طواف و
نماز است .
مسئله 626- اگر در آخر دور یا اثناء آن شک کند میان شش و هفت و هرچه پای
نقیصه در کار است ، طواف او باطل است (1) .
1- آیه الله اراکی : و بنابر احتیاط طواف را تمام کند و بعد از آن اعاده نماید،
و این احتیاط، مستحب است .
آیه الله بهجت : بنابر احتیاط طواف او باطل و باید اعاده کند و احوط از آن
بنابر اقل بگذارد و اتمام و بعد از آن اعاده طواف نماید (مناسک ، مساله 321) .
آیه الله سیستانی : اگر شک در نقیصه در غیر 6 و 7 باشد، طوافش باطل است . و اگر
شک در پایان شوط بین 6 و 7 باشد، بنابر احتیاط طواف را اعاده کند. و اگر شک
در زیاده و نقصان باشد مثل اینکه شک کند بین 6 و 7 و 8 و یا شک بین 6 و 8
طوافش باطل است (مناسک ، مساله 314) .
آیه الله مکارم : بنابر احتیاط واجب .
مسئله 627- اگر در طواف مستحب شک کند در عدد دورها، بنابر اقل گذارد، و
طوافش صحیح است .
مسئله 628- شخص کثیرالشک در عدد دورها اعتناء به شکش نکند (1) و احتیاط آن
است که کسی را وادار کند که عدد را حفظ کند.
1- آیه الله مکارم : و بنا را بر آنچه به نفع اوست بگذارد.
آیه الله خویی : کثیرالشک در طواف تا به حد وسواس نرسد باید به شکش اعتناء
کند. (المسائل الشرعیه ، ج 1، ص 343) .
آیه الله بهجت : کثیرالشک در طواف مثل کثیرالشک در نماز است و همان وظیفه را
دارد. (پرسشهای جدید حج ، ص 15، سؤال 64) .
آیه الله سیستانی : کثیرالشک در طواف نباید به شکش اعتنا کند چنانچه در نماز
نباید اعتنا کند. (ملحق مناسک ، س 212) .
مسئله 629- گمان در عدد دورها اعتبار ندارد و حکم شک را دارد.
مسئله -630 اگر مشغول سعی بین صفا و مروه شد و یادش آمد که طواف بجا نیاورده
باید رها کند و طواف کند و پس از آن سعی را اعاده کند.
مسئله 631- اگر در حال سعی یادش آمد که طواف را ناقص بجا آورده باید برگردد و
طواف را از همانجا که ناقص کرده تکمیل کند و برگردد تتمه سعی را بجا آورد و
طواف و سعیش صحیح است . لکن احتیاط (1) آن است که اگر کمتر از چهار دور بجا
آورده طواف را تمام کند و اعاده نماید، و همچنین اگر سعی را کمتر از چهار بار
انجام داده تمام کند و اعاده کند.
1 – آیات عظام اراکی ، مکارم ، فاضل : این احتیاط ترک نشود.
آیه الله تبریزی : این احتیاط در اتمام و اعاده طواف ترک نشود، و همچنین است
نسبت به سعی . ولی اگر فراموش شده یک شوط باشد، اعاده لازم نیست .
مسئله 632- اگر سهوا یا غفلتا یا جهلا طواف را بی وضو بجا آورد طوافش باطل است ،
و همینطور اگر با حال جنابت یا حیض و نفاس بجا آورد.
مسئله 633- اگر کسی مریض یا طفلی را حمل کند و طواف دهد و خودش نیز قصد طواف
کند طواف هر دو صحیح است .
مسئله 634- در حال طواف تکلم کردن و خنده نمودن و شعر خواندن اشکال ندارد لکن
کراهت دارد و مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذکر خدا و تلاوت قرآن باشد.
مسئله 635- واجب نیست در حال طواف روی طواف کنند طرف جلو باشد بلکه جایز
است به یمین و یسار نگاه کند و صفحه صورت را برگرداند بلکه به عقب نگاه کند
(1) ، و می تواند طواف را رها کند و خانه را ببوسد و برگردد از همانجا اتمام کند.
1 – آیه الله سیستانی : احتیاط واجب آن است که به حدی رو نگرداند که بتواند پشت
سر را نگاه کند.(ملحق جدید مناسک ، ص 33) .
مسئله 636- جایز است در بین طواف برای رفع خستگی و استراحت بنشیند یا دراز
بکشد و بعد از همانجا اتمام کند، ولی نباید آنقدر طول دهد که موالات عرفیه بهم
بخورد، و اگر آن قدر نشست احتیاط آن (1) است که اتمام کند و اعاده نماید (2) .
1 – آیات عظام خویی ، بهجت ، سیستانی ، تبریزی : در این صورت طوافش باطل است ، و
لازم است از نو شروع کند.
آیه الله فاضل : که موالات عرفیه بهم خورد.
آیه الله مکارم : احتیاط به اتمام لازم نیست .
2 – آیه الله صانعی : ولی اگر بعد از نصف دور چهارم باشد می توان به اتمام همان
طواف اکتفا کرد.
