نویسنده: سید حسین اسحاقی

استقبال از ماه رمضان

ماه رمضان فرا رسید ماه خدا ماه رحمت و آمرزش، ماه خودسازى، ماه قرآن، ماه عبادت و ماه رستگارى، ما باید خنود را براى ورود ماه مبارک آماده سازیم و در این ماه خدا به پرورش هر چه بهتر روحمان بپردازیم و آن را از آلودگى ها ناپاکى ها کژى ها و گناهانى که طى یازده ماه مرتکب شده ایم، پاکسازى و تطهیر نماییم.
در ماه رمضان است که روزى ها تقسیم مى شود، اجل ها ثبت و نوشته مى گردد و زائرین خانه خدا و ملاقات کنندگان با پروردگار مشخص و معنى مى شوند و در آن شبى قراردارد که برتر از هزار ماه است امام صادق (ع) مى فرماید: فى لَیلَهِ تسعَ عَشَرَ من شهر رمضان التقدیر و فى لیله احدى و عشرین القضاء و فى لیله ثلاثَ و عشرینَ ابرام ما یکون فى السَّنه الى مثلِها وللَّه – جل ثناؤُهُ – أن یفعل ما یسار فى خلقِهِ
(وسائل الشیعه، ج 4، ص 261)
شب نوزدهم ماه رمضان، شب تقدیر و شب بیست و یکم، شب قضاء و شب بیست و سوم شب تصویب امورى است که در سال تحقق خواهد یافت و خداوند – جل ثناوه – هر چه خواهد براى خلقش آن کند.
پس باید خود را کاملا آماده کنیم و خاى را سپاس بى کران گوییم که عمرى دوباره به ما داد تا این ماه پرفضیلت و شب قدر را درک کنیم و به فکر چاره اى براى خویشتن باشیم. بله ماه رمضان از راه مى رسد و باران رحمت الهى همچو سیل بر سر ما فرود خواهد آمد به شرط اینکه ما خنویشتن را براى فراگیرى رحمت آماده سازیم و با بیسار نیایش کردن و دعا خواند و استغفار نمودن و بر فقرا و بیچارگان انفاق کردن و به مؤمنان افطار دادن و خیرات نمودن و قرآن تلاوت کردن خود را بسازیم و مورد قبول پروردگار قرار گیریم و رضایت ذات مقدسش را کسب کنیم و قلب امام زمان را از خود راضى و خشنود نگه داریم و منتظر فرجش باشیم.

ماه رمضان، ماه رحمت و مغفرت

ماه رمضان تا چند روز دیگر فرا مى رسد و در این ماه پربرکت، درهاى آسمان گشوده و درهاى بهشت بر روى مؤمنین گشوده شود. درهاى رحمت و مغفرت را بر روى توبه کنندگان و استغفارکنندگان مى گشایند. پس اگر مؤمنین به استقبال آن بشتابند و خود را آماده رحمت و مغفرت الهى بکند و با خواندن قران و انفاق و کارهاى خیر و پرهیز از گناهان به سوى آن روى آورند، بى گمان خداوند مغفرتش را از آنان دریغ نکند و دعاهایشان را مستجاب گرداند پیامبر اسلام مى فرمایند: یا ایها الناس انَهُ قد اقبل الیکم شهر اللَّه بالبرکه و الرحمه و المغفره شهر هو عندللَّه افضل الشُّه ور و ایامه افضل الایام و لیاله افضل اللیالى و ساعاته افضل الساعاتِ
(وسائل الشیعه، ج (ع)، ص 227)
اى مردم، ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما روى آورده است ماهى که نزد خدا بهترین ماه ها، روزهایش بهترین روزها، شبهایش بهترین شب ها و اوقاتش بهترین اوقات است.
پیامبر رحمت و مغفرت در سخنى دیگر مى فرمایند: ان شهرکم هذا لیسَ کالشُّهورِ انَّه اذا اقبلَ الیکُم اَقْبَلِ بِالبَرَکَهِ والرَّحمه و اذا ادْبر عنکم ادبر بغفرانِ الذُّنوبِ.
(همان، ص 226)
این ماه همانند دیگر ماهها نیست زیرا هرگاه به شما رو آورد همراه با برکت و رحمت است و آنگاه که از شما پشت کند، آمرزش گناهان را در بردارد.
خداوند این ماه را بر سایر ماه ها برترى بخشید و ویژگى هایى به آن عطا فرمود و حرمت هاى بسیار و فضیلت هاى روشنى برایش قرار داد. آنچه در غیر این ماه حلال است به احترام این ماه، حرام گردانید و راى گرامى داشتنش خوردن و آشامیدن را در آن منع کرد. وقت و زمان خاصى براى آن قرار داد یک شب آن را برتر از هزار ماه قرار داد و آن شب را شب قدر نامید، شبى که فرشتگان الهى و روح به اذن پروردگار در آن فرود مى آیند و با خویشتن که به برکت دائمى همراه است تا سپیده دمان بر بدنگانى که شایسته این سلام و برکات اند هدیه نمایند.

آثار روزه

یکى از ویژگى هاى ماه مبارک رمضان، روزه است. انسان روزه ار چون از خوردن و آشامید نبه کلى امتناع مى کند، بى گمان احساس گجرسنگى و تشنگى به او دست مى دهد و به فکر گرسنگان و فقیران مى افتد و شاید از این راه توفیقى بیابد که بر تهى دستان بیشتر ترحم کند و از اموالى خدا دایش بر آنان انفاق نماید که اگر روزه نباشد چنین احساسى به افراد مرفه دست نخواهد داد. امام صادق (ع) مى فرماید: خداوندروزه را واجب کرد تا غنى و فقیر با هم مساوى باشند چون غنى رنج گرسنگى را لمس نکرده است تا به فقیر رحم کند و ثروتمند هر وقت چیزى را اراده کرده است قدرت به دست آوردن آن را داشته است خدا خواسته است که میان بندگانش یکنواختى به وجود آورد و ثروتمند طعم گرسنگى را بچشد و اگر جز این بود ثروتمند بر مستمند و گرسنه ترحم نمى کرد.
(وافى، ج 2، کتاب الصیام، ص 8)
وانگهى روزه انسان را به گونه اى مى سازد که بیشتر به هدف آفرینش پى ببرد و بداند که آفریده نشده است تا غذاهاى نیکو او را از سمئولیت هاى بزرگش باز دارد، بلکه خداوند مى خواهد او خود را چنان پرورش دهد که قدرت مقابله با هرگونه مشکلى را در زندگى داشته باشد و از عهده مسولیت هاى سنگینى که رفاه طلبان و متنعمان از انجام آن عاجزند، به سادگى برآید. آدمى با روزه دارى که امساک از خوردن و آشامیدن و خوددارى از برخى چیزها دیگراست، در واقع با خواهش هاى نفسانى مى جنگد و در برابر غریزه هاى کم ارزش خود مقاومت مى کند و جان را از قید حکومت و سلطه هوس ها و خواهش ها مى رهاند. پیشوایان اسلام فرموده اند:
افضل الناسِ من جاهدَ هواهُ و اَقوَى النّاسِ مَن غَلَبَ هَواهُ
(غررالحکم، ص 90 و 91)
بهترین مردم کسى است که با هواى نفس مبارزه کند و نیرومندترین آنان کسى است که بر آن پیروز شود.

روزه و بازدارندگى از گناه

روزه گرفتن تنها امساک از خوردن و آشامیدن نیست بلکه خوددارى از گناه نیز است. پیامبر گرامى اسلام در طى خطبه اش براى ورود در این ماه فرمود: بهترین اعال، پرهیز از گناهان و محرمات الهى است. پس انسان روزه دار همانگونه که از مباحات، امساک و امتناع مى کند، به طریق اولى باید از هرگونه حرام و حتى موارد شبهه اى پرهیز کند. تقوا و پرهیزگارى در تربیت و سازندگى و شخصیت یک مسلمان نقش بسیار مهمى دارد؛ از اینى روست که قرآن مجید روزه گرفتن را عاملى براى پرهیزکارى مى داند و با جمله لعلکم تتَّقوُن یادآور مى شود که روزه نقش فراوانى در ایجاد و تقویت روحیه تقوا و پرهیزکارى دارد. پیامبر بزرگوار اسلام در خطابه اى که فضیلت هاى ماه رمضان را براى مسلمانان بیان فرمود در پاسخ به سوال امام على (ع) که پرسیدند: بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمودند: الوَرَعُ عَنْ مَحارِمِ اللَّه: اجتناب و پرهیز از گناهان
(وسائل الشیعه، ج (ع)، ص 228)
روزه دار با به کار بستن دستورات الهى که شرط کمال است روح تقوا را در خود زنده مى کند و این مراقبت ثمربخش، در ماه مبارک رمضان بسیار آسان تر است چرا که گرسنگى و تشنگى و دیگر محدودیت هاى روزه، شعله هاى سرکش غرایز حیوانى و هوس ها را تا حد چشم گیرى خاموش مى سازد و با مراقبت و تمرین پیاپى در یک ماه، نیروى بازدارنده از گناه در انسان به وجود مى آید و خصلت خوددارى در او ریشه مى گیرد و رشد مى کند و او با گذراندن این برنامه یک ماهه توفیق مى یابد که پس از ماه روزه نیز پرهیزکار باقى بماند. بر این اساس است که در دعاى روز ششم از خداوند مى خواهیم: پروردگارا، مرا با ارتکاب نافرمانى ات، خوارم مگردان و به ضرب تازیانه انتقامت کیفر مکن و مرا از موجبات خشم خود، دور گردان، به حق احسان و نعمت هایت اى منتهاى خواسته و آرزوى خواستاران.

روزه و صفاى قلب

روزه باید، مانند سپرى محکم و قوى باشد که آفات دنیا و عذاب آخرت را از انسان دور سازد، پس اگر مؤمن روزه گرفت باید نفس خود را از شهوت ها و هواها بازدارد و درون خود را از هرچه که موجب تیرگى و کدورت و غفلت و سیاهى و زنگار قلب است پاکسازى نماید تا به درجه خلوص برسد و مورد رضاى معبود و معشوب قرار گیرد. این چنین روزه اى است که انسان را همواره در حال عبادت قرار مى دهد حتى اگر در رختخوابش به خواب راحت هم فرورفته، باشد نفس هایش هم تسبیح و تحمید و تمجید الهى است. در سایه همین صفا و پاکى حاصل از روزه است که روزه دار، با خودآگاهى نه تنها دهان و شکم را از خوردن و آشامیدن، بلکه دست و پا و چشم و گوش و زبان و همه اعضاى خویش را از آنچه خدا حرام فرموده است نگاه مى دارد و مى تواند به آن درجه از تقوا نایل آید که حتى از اندیشه و فکر گناه نیز دورى گزیند و این اوج نورانیت روزه است. امیرالمؤمنین (ع) نیز به همین مرتبه اشاره مى فرماید: صیامُ القَلْبِ عَنِ الفِکْرِ فِى الاثامِ اَفْضَلُ مِن صیامِ البَطنِ عن الطَّعامِ روزه دل از اندیشه گناهان، برتر از روزه شکم از خوردن و آشامیدن است.
(غررالحکم، ص 203)
و البته این بدان معنا نیست که ظاهر روزه و امساک از خوردن و آشامیدن را رها کنیم، بلکه لازم است به آن بسنده نکنیم و همراه با آن بکوشیم که به نتایج معنوى روزه نیز برسیم. جالب است که همین امساک ظاهرى و معمولى نیز انقلابى روحى درروزه داران به وجود مى آورد و طبق گواه دست اندرکاران و آمار و ارقام، در ماه مبارک رمضان از شرارت ها و تباهى کاسته مى شود.

روزه در کلام معصومان

رسول اکرم (ص) فرمودند: ایها الناس قد اظلَّکُم شهرٌ عظیمٌ، شهر مبارکٌ، شهرٌ فیه لیلهٌ العملُ فیها خیرٌ من الفِ شهرٍ هو شهر اوله رحمهٌ و اوسطه مغفره و آخره عتقٌ من النار.
(بحارالانوار، ج 96، ص 342)
اى مردم! ما هبزرگى بر شما سایه افکنده، ماهى مبارک که شبى دار که عمل خیر در آن از عمل هزار ماه برتر است. ماهى که اولش رحمت، میانش آمرزش و پایانش رهایى از آتش است.
رسول اکرم9: انَّ للجنَّهِ بابا یدعى الرَّیان لایدخل منه الا الصائمون.
(همان، ص 252)
بهشت را درى است که آن را باب الریان مى گویند و از آن جز روزه اران وارد بهشت نمى شوند.
امام على مى فرماید: ایها الناس ان یومکم هذا ثیابه فیه المحسنون و یخسر فیه المسیئون و هو اشبه یوم بیوم قیامتکم فاذکروا بخروجکم من منازلکم الى مُصَلاکم خروجَکُم منَ الاجداثِ الى ربِّکُمْ
(امالى، صدوق، ص 100)
اى مردم امروز (عید فطر) روزپاداش نیکوکاران و زیان تبهکاران است و آن را شباهتى بسیار با روز رستاخیز است. پس هنگامى که براى نماز (عید) بیرون مى روید خروج از قبر و روانه شدن به سوى پروردگار را به یاد آورید.
امام على (ع) فرمودند: علیکم فى شهر رمضان بکثره الدعاء و الاستغفار فامَّا الدعا فیَدفع عنکم البلاء و اما الاستغفار فتُمحى به ذنُوبُکُمْ
(وسائل الشیعه، ج 4، ص 223)
بر شماست که در ماه رمضان زیاد دعا و استغفار کنید چه این دعا بلا و گرفتارى را از شما دور مى سازد و سبب استغفار، گناهان شما محو مى شود.
اما على (ع) مى فرماید: نوم الصائمِ عبادهٌ و صمتُهُ تسبیحٌ و دعاءهُ مستجابٌ و عَملُهُ مضاعفٌ انَّ للصائم عند افطاره دعوهٌ لاتردُّ؛ خواب روزه دار عبادت و سکوتش تسبیح و دعاى او مستجاب و عملش چند برابر است، همانا دعاى روزه دار به هنگام افطار رد نمى شود.
امام باقر (ع) مى فرماید: العمل الصالح فیها من الصلاه و الزکاه و انواع الخیر خیر من العمل فى الف شهر لیس فیها لیله القدر و لولا مایضاعف اللَّه تبارک و تعالى للمؤمنین ما بلغوا ولکنَّ اللَّه یضاعف لهم الحسناتِ.
(بحارالانوار، ج 93، ص 360)
در این شب قدر، عمل شایسته همچون نماز و زکات و هر کار نیک، بهتر است از عمل خیر در هزار ماه که شب قدر در آن نباشد و اگر خداى تبارک و تعالى پاداش اعمال مؤمنان را دو چندان نمى کرد آنان بدین منزلت نمى رسیدند، اما خداى پاداش کار خیر ایشان را دو برابر کرده است. امام باقر7: من احییى لیله القدرِ غُفرتْ لهُ ذنُوبُه وَلَو کانت ذُنوُبُهُ عدد نجومِ السَّماء و مثاقیلِ الجبالِ ومکائیلِ البحارِ.
(بحارالانوار، ج 98، ص 168)
کسى که شب قدر را (با عبادت خدا) زنده دارد گناهانش آمرزیده شود گرچه به عدد ستارگان آسمان و سنگینى کوه ها و کیل دریاها باشد.
امام على بن موسى الرضا (ع) مى فرمایند:
شهر رمضان شهر البرکه و شهر الرحمه و شهر المغفره و شهر التوبه و شهر الانابه من لم یعفو له فى شهر رمضان ففى اى شهرٍ یغفر له
(همان، ج 96، ص 341)
ماه رمضان، ماه برکت است، ماه رحمت است، ماه آمرزش است، ماه توبه است و ماه بازگشت (به سوى خدا) است هر کس در ماه رمضان آمرزیده نشود در کدام ماه دیگر مورد آمرزش قرار مى گیرد.
پیامبر اسلام9: شهر الصبر و انّ الصبر ثوابُهُ الجنَّه
(اصول کافى، ج 4، ص 66)
رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است.