بخشی از دعاهای اهل‌بیت علیهم السلام در ماه مبارک رمضان، درخواست رزق و روزی از خداوند است. بیان این‌گونه درخواستهای اقتصادی در کنار خواستههای معنوی، نشانه اهمیت اقتصاد در زندگی انسان و نقش آن در سامان دادن به امور معنوی است. در دعای ابوحمزه ثمالی میخوانیم: «پروردگارا! از فضل گستردهات به من رزق و روزی عطا فرما!» در دعای هر روزه ماه مبارک رمضان نیز میخوانیم: «اللهم انی اسئلک… ان توسع علی رزقی؛ پروردگارا! از تو درخواست میکنی… که به من روزی گسترده عطا فرمایی!»
بی‌شک، رزق و روزی، از امور آرامش‌بخش در وجود انسان است، چنان‌که سعدی گفته است:
خداوند روزی، به حق مشتغل
پراکنده روزی، پراکنده دل
امام رضا علیه السلام نیز می‌فرماید: «ان الانسان اذا ادخر طعام سنته، خف ظهره و استراح؛ چون آدمی خوراک سالیانه خویش را ذخیره کند، بارش سبک میشود و آسایش مییابد».1
با فراهم بودن رزق و روزی، راه بندگی و عبادت خدا نیز هموارتر میشود. امام سجاد علیه السلام در دعای مکارم الاخلاق، در این‌باره می‌فرماید: «خدایا! از پی روزی میروم و از تو میخواهم، مرا در سختیها و گرفتاریهای آن کفایت فرمایی تا از بندگی تو باز نمانم!»2 در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله در این‌باره آمده است: «اللهم بارک لنا فی الخبز و لا تفرق بیننا و بینه! فلولا الخبز، صلینا و لا صمنا ولا ادینا فرائض ربنا عزوجل؛ پروردگارا! نان را بر ما مبارک گردان و میان ما و نان جدایی مینداز، که اگر نان (غذا) نبود، بر انجام دادن نماز و روزه و واجبات پروردگارمان توانا نبودیم.»3 بنابراین، ماه مبارک رمضان هم تجلی دنیاست و هم تجلی آخرت، هم رو به سوی معنویات دارد و هم رو به سوی اقتصاد؛ زیرا در بیشتر موارد، گره‌های اقتصادی و مادی به گره‌های معنوی میانجامد. از این رو، دعای روزهدار برای گشایش اقتصادی و مادی، میتواند دعا برای گشایش معنوی باشد.
ماه رمضان و قرآن
قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده است، پس ماه رمضان، ماه قرآن است. بنابراین، روزهدار در این ماه، بیش از هر ماه دیگر باید با قرآن مانوس باشد و با تامل و تدبر، آن را قرائت کند. نقل شده است امام خمینی رحمه الله «در ماه رمضان، هر روز ده جزء قرآن میخواند؛ یعنی هر سه روز، یک مرتبه قرآن ختم میکرد. بعضی از برادران خوشحال بودند که دو دوره قرآن را در این ماه خواندهاند، ولی بعد متوجه میشدند که امام، ده یا یازده دور قرآن را در طول این ماه شریف خوانده است».4
«امام در ماه مبارک رمضان، وقتی نجف بودند، هر سه روز یک دوره قرآن را ختم میکردند و زمانی که در جماران بودند، به خاطر کهولت سن، هر ده روز یک بار، قرآن را ختم میکردند. در ایام سال، ماهی یک بار قرآن را ختم میکردند. ایشان همواره با قرآن مانوس بودند. یک جزء قرآن را هشت قسمت کرده و هر قسمت را در زمان خاصی قرائت میکردند. گاهی مدت‌ها روی یک ایه قرآن، مکث میکردند».5
امام خمینی رحمه الله درباره اهمیت قرآن کریم می‌فرماید: «این کتاب شریف، چنانچه خود عجل الله تعالی فرجه الشریف خدا] بدان تصریح فرموده، کتاب هدایت و راهنمای سلوک انسانیت و مربی نفوس و شفای بیماریهای قلبیه است. خدای تبارک و تعالی، به واسطه رحمت بر بندگان، این کتاب شریف را از مقام قرب و قدس خود نازل فرموده و برحسب تناسب عوالم، تنزل داده است تا در این زندان تاریک دنیا، دست انسان‌هایی که در غل و زنجیر ارزوها و شهوات به سر میبرند، گرفته، آنها را از حضیض نقص و ضعف و حیوانیت، به اوج کمال و قوت و انسانیت و از هم‌نشینی با شیطان، به مصاحبت با مقربین الهی برساند. از این جهت، این کتاب، کتاب دعوت به حق و سعادت است و بیان چگونگی وصول به این مقام است و انچه در آن آمده است، چیزی است که سالک و مسافر الی‌الله را کمک میکند تا به مقصودی که سزاوار آن است، برسد».6
روزه اولیها
از زیباترین و به یادماندنی‌ترین ماه‌های رمضان، ماه رمضان روزه اولیهاست؛ کسانی که تازه به سن تکلیف رسیده‌اند و نخستین ماه رمضانی است که روزه می‌گیرند. نخستین روزه، به‌ویژه برای دختر‌ها که زودتر از پسرها به بلوغ میرسند و سن و سال کمتری دارند، لذت و خاطره بیشتری دارد. آنها هیچ‌گاه نخستین ماه رمضان خویش را از یاد نخواهند برد و برای آنها شیرینترین ماه رمضان خواهد بود. از این رو، پدر و مادر باید برای شکل گرفتن بهترین و خاطره‌انگیزترین ماه رمضان برای فرزند نو بالغشان، همه شرایط را فراهم آورند، تا در ذهن آنان هیچ خاطره ناگواری از این ماه عزیز بر جای نماند. پدر و مادر باید زمینهای فراهم کند تا فرزندش هم استراحت کافی داشته باشد و هم به اندازه کافی از غذای سالم و مقوی استفاده کند. بسیاری از بزرگان برای بلوغ فرزندشان جشن می‌گیرند تا فرزندشان را از این موهبت خداوندی آگاه کنند و فرزندشان از موقعیتی که در آن قرار گرفته است، با خبر شود و قدر همه لحظههای آن را بداند. عالم بزرگ، سید بن طاووس برای فرزندش مینویسد:
اینک ای فرزند من ـ که خداوند بزرگ به همه اوصاف و کمال الطاف خود، تو را جمال بخشد ـ وقتی تو را به شناخت خداوند و شناخت جدت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و به شناخت عترت او آگاه کردم، شرح دریچهای از دانش را که خداوند به روی من گشود، برای تو بیان میکنم تا هنگام بلوغ، به محض آنکه حق‌تعالی خرد را در تو برانگیزد و آن را فرستاده خود و راهنمای تو به سوی خویش قرار دهد، تو را سودمند افتد… . پس وقتی به لحظهای رسیدی که خداوند بزرگ، تو را به کمال عقل، مشرف فرمود و به تو چنان اهلیتی داد که با مجالست و گفت‌وگو در ساحت قدس او سربلند گردی و به طاعت مقدس حضرتش وارد شوی، تاریخ چنان لحظهای را نزد خود به یاد دار و آن را برترین زمان‌های جشن زندگی خویش به شمار آور و همه ساله، وقتی عمر مبارکت به آن تاریخ رسید، خدا را از نو سپاس گوی و به پیشگاه بخشنده خرد که تو را به شرف دین و دنیا رسانده است، صدقات و خدمات تقدیم کن! اگر من در روز بلوغ تو زنده بمانم، آن روز را به خاطر مشرف شدن تو به شرف تکلیف الهی، جشن خواهم گرفت و در آن روز، به مقدار سن و سالی که از تو گذشته، بابت هر سال، ده دینار تصدق خواهم داد… . ای فرزندم! امیدوارم خدای بزرگ، تو را مانند کسانی که عزیزشان میدارد، حفظ نماید. بکوش در تاریخی که بالغ شدهای، از آنجا که خداوند، تو را با کمال عقل افرید و تشرف تکلیف ارزانی داشت، از هر چه جز یاد مولای خود فارغ باشی و به یاد داشته باشی که او تو را میبیند. پس پیش از لحظه بلوغ، به غسل توبه، بدن را پاکیزه گردان و خانه دل را از آنچه تو را از مولای تو مشغول دارد، پیراسته دار و قلب و همه اعضای خود را با ادب و فروتنی در محضر خدای عزوجل آماده ساز… و اگر لحظهای که بالغ شدهای، با وقت نماز واجب یا نافله یا عبادتی دیگر همراه گردد، با سپاس و ثنای الهی و شادمانی و صفا و وفا با آن روبهرو شو. پس نعمتهای گذشته و فعلی خود را که داری، به یاد آور و به خاطر آور که خداوند بزرگ، پیش از آنکه تحفه سعادت خدمتگزاری خود را به تو عنایت نماید، تو را به شرف معرفت خود رساند و آسمانها و زمین را به دست قدرت خود، برای تو به وجود آورد و او این اکرام را نه در حق فرشتگان خود کرد و نه درباره هیچ یک از آفریدگان خود. پس همواره به یاد او باش و از نعمتهای بیشمار او سپاس‌گزاری نما!7
پی‌نوشت‌ها:
1. محمدرضا، محمد و علی حکیمی، الحیاه، ج6، صص 180 و 181.
2. صحیفه سجادیه، دعای بیستم.
3. کلینی، کافی، ج6، صص 286 و287.
4. برداشت‌هایی از سیره امام خمینی، به کوشش: غلامعلی رجایی، ج3، ص8.
5. همان.
6. امام خمینی رحمه الله ، آداب الصلوه، صص 184 و 185 (با اندکی تغیییر).
7. سید بن طاووس، کشف المحجه الثمره المهجه، ترجمه: علی نظری منفرد، صص 158 ـ 161.
