ماه رمضان، اقتصاد در کنار معنویت

ماه رمضان، اقتصاد در کنار معنویت

بخشی از دعاهای اهل‌بیت علیهم السلام در ماه مبارک رمضان، درخواست رزق و روزی از خداوند است. بیان این‌گونه درخواست‎های اقتصادی در کنار خواسته‎های معنوی، نشانه اهمیت اقتصاد در زندگی انسان و نقش آن در سامان دادن به امور معنوی است. در دعای ابوحمزه ثمالی می‎خوانیم: «پروردگارا! از فضل گسترده‎ات به من رزق و روزی عطا فرما!» در دعای هر روزه ماه مبارک رمضان نیز می‎خوانیم: «اللهم انی اسئلک… ان توسع علی رزقی؛ پروردگارا! از تو درخواست می‎کنی… که به من روزی گسترده عطا فرمایی!»
بی‌شک، رزق و روزی، از امور آرامش‌بخش در وجود انسان است، چنان‌که سعدی گفته است:
خداوند روزی، به حق مشتغل
پراکنده روزی، پراکنده دل
امام رضا علیه السلام نیز می‌فرماید: «ان الانسان اذا ادخر طعام سنته، خف ظهره و استراح؛ چون آدمی خوراک سالیانه خویش را ذخیره کند، بارش سبک می‎شود و آسایش می‎یابد».1
با فراهم بودن رزق و روزی، راه بندگی و عبادت خدا نیز هموارتر می‎شود. امام سجاد علیه السلام در دعای مکارم الاخلاق، در این‌باره می‌فرماید: «خدایا! از پی روزی می‎روم و از تو می‎خواهم، مرا در سختی‎ها و گرفتاری‎های آن کفایت فرمایی تا از بندگی تو باز نمانم!»2 در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله در این‌باره آمده است: «اللهم بارک لنا فی الخبز و لا تفرق بیننا و بینه! فلولا الخبز، صلینا و لا صمنا ولا ادینا فرائض ربنا عزوجل؛ پروردگارا! نان را بر ما مبارک گردان و میان ما و نان جدایی مینداز، که اگر نان (غذا) نبود، بر انجام دادن نماز و روزه و واجبات پروردگارمان توانا نبودیم.»3 بنابراین، ماه مبارک رمضان هم تجلی دنیاست و هم تجلی آخرت، هم رو به سوی معنویات دارد و هم رو به سوی اقتصاد؛ زیرا در بیشتر موارد، گره‌های اقتصادی و مادی به گره‌های معنوی می‎انجامد. از این رو، دعای روزه‎دار برای گشایش اقتصادی و مادی، می‎تواند دعا برای گشایش معنوی باشد.
ماه رمضان و قرآن
قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده است، پس ماه رمضان، ماه قرآن است. بنابراین، روزه‎دار در این ماه، بیش از هر ماه دیگر باید با قرآن مانوس باشد و با تامل و تدبر، آن را قرائت کند. نقل شده است امام خمینی رحمه الله «در ماه رمضان، هر روز ده جزء قرآن می‎خواند؛ یعنی هر سه روز، یک مرتبه قرآن ختم می‎کرد. بعضی از برادران خوشحال بودند که دو دوره قرآن را در این ماه خوانده‎اند، ولی بعد متوجه می‎شدند که امام، ده یا یازده دور قرآن را در طول این ماه شریف خوانده‎ است».4
«امام در ماه مبارک رمضان، وقتی نجف بودند، هر سه روز یک دوره قرآن را ختم می‎کردند و زمانی که در جماران بودند، به خاطر کهولت سن، هر ده روز یک بار، قرآن را ختم می‎کردند. در ایام سال، ماهی یک بار قرآن را ختم می‎کردند. ایشان همواره با قرآن مانوس بودند. یک جزء قرآن را هشت قسمت کرده و هر قسمت را در زمان خاصی قرائت می‎کردند. گاهی مدت‌ها روی یک ایه قرآن، مکث می‎کردند».5
امام خمینی رحمه الله درباره اهمیت قرآن کریم می‎فرماید: «این کتاب شریف، چنانچه خود عجل الله تعالی فرجه الشریف خدا] بدان تصریح فرموده، کتاب هدایت و راهنمای سلوک انسانیت و مربی نفوس و شفای بیماری‎های قلبیه است. خدای تبارک و تعالی، به واسطه رحمت بر بندگان، این کتاب شریف را از مقام قرب و قدس خود نازل فرموده و برحسب تناسب عوالم، تنزل داده است تا در این زندان تاریک دنیا، دست انسان‌هایی که در غل و زنجیر ارزوها و شهوات به سر می‎برند، گرفته، آنها را از حضیض نقص و ضعف و حیوانیت، به اوج کمال و قوت و انسانیت و از هم‌نشینی با شیطان، به مصاحبت با مقربین الهی برساند. از این جهت، این کتاب، کتاب دعوت به حق و سعادت است و بیان چگونگی وصول به این مقام است و انچه در آن آمده است، چیزی است که سالک و مسافر الی‌الله را کمک می‎کند تا به مقصودی که سزاوار آن است، برسد».6
روزه اولی‎ها
از زیباترین و به یادماندنی‌ترین ماه‌های رمضان، ماه رمضان روزه اولی‎هاست؛ کسانی که تازه به سن تکلیف رسیده‌اند و نخستین ماه رمضانی است که روزه می‎گیرند. نخستین روزه، به‌ویژه برای دختر‌ها که زودتر از پسرها به بلوغ می‎رسند و سن و سال کمتری دارند، لذت و خاطره بیشتری دارد. آنها هیچ‌گاه نخستین ماه رمضان خویش را از یاد نخواهند برد و برای آنها شیرین‎ترین ماه رمضان خواهد بود. از این رو، پدر و مادر باید برای شکل گرفتن بهترین و خاطره‌انگیزترین ماه رمضان برای فرزند نو بالغشان، همه شرایط را فراهم آورند، تا در ذهن آنان هیچ خاطره ناگواری از این ماه عزیز بر جای نماند. پدر و مادر باید زمینه‎ای فراهم کند تا فرزندش هم استراحت کافی داشته باشد و هم به اندازه کافی از غذای سالم و مقوی استفاده کند. بسیاری از بزرگان برای بلوغ فرزندشان جشن می‌گیرند تا فرزندشان را از این موهبت خداوندی آگاه کنند و فرزندشان از موقعیتی که در آن قرار گرفته است، با خبر شود و قدر همه لحظه‎های آن را بداند. عالم بزرگ، سید بن طاووس برای فرزندش می‎نویسد:
اینک ای فرزند من ـ که خداوند بزرگ به همه اوصاف و کمال الطاف خود، تو را جمال بخشد ـ وقتی تو را به شناخت خداوند و شناخت جدت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و به شناخت عترت او آگاه کردم، شرح دریچه‎ای از دانش را که خداوند به روی من گشود، برای تو بیان می‎کنم تا هنگام بلوغ، به محض آنکه حق‌تعالی خرد را در تو برانگیزد و آن را فرستاده خود و راهنمای تو به سوی خویش قرار دهد، تو را سودمند افتد… . پس وقتی به لحظه‎ای رسیدی که خداوند بزرگ، تو را به کمال عقل، مشرف فرمود و به تو چنان اهلیتی داد که با مجالست و گفت‌وگو در ساحت قدس او سربلند گردی و به طاعت مقدس حضرتش وارد شوی، تاریخ چنان لحظه‎ای را نزد خود به یاد دار و آن را برترین زمان‌های جشن زندگی خویش به شمار آور و همه ساله، وقتی عمر مبارکت به آن تاریخ رسید، خدا را از نو سپاس گوی و به پیشگاه بخشنده خرد که تو را به شرف دین و دنیا رسانده است، صدقات و خدمات تقدیم کن! اگر من در روز بلوغ تو زنده بمانم، آن روز را به خاطر مشرف شدن تو به شرف تکلیف الهی، جشن خواهم گرفت و در آن روز، به مقدار سن و سالی که از تو گذشته، بابت هر سال، ده دینار تصدق خواهم داد… . ای فرزندم! امیدوارم خدای بزرگ، تو را مانند کسانی که عزیزشان می‎دارد، حفظ نماید. بکوش در تاریخی که بالغ شده‎ای، از آنجا که خداوند، تو را با کمال عقل افرید و تشرف تکلیف ارزانی داشت، از هر چه جز یاد مولای خود فارغ باشی و به یاد داشته باشی که او تو را می‎بیند. پس پیش از لحظه بلوغ، به غسل توبه، بدن را پاکیزه گردان و خانه دل را از آنچه تو را از مولای تو مشغول دارد، پیراسته دار و قلب و همه اعضای خود را با ادب و فروتنی در محضر خدای عزوجل آماده ساز… و اگر لحظه‎ای که بالغ شده‎ای، با وقت نماز واجب یا نافله یا عبادتی دیگر همراه گردد، با سپاس و ثنای الهی و شادمانی و صفا و وفا با آن روبه‎رو شو. پس نعمت‎های گذشته و فعلی خود را که داری، به یاد آور و به خاطر آور که خداوند بزرگ، پیش از آنکه تحفه سعادت خدمتگزاری خود را به تو عنایت نماید، تو را به شرف معرفت خود رساند و آسمان‎ها و زمین را به دست قدرت خود، برای تو به وجود آورد و او این اکرام را نه در حق فرشتگان خود کرد و نه درباره هیچ یک از آفریدگان خود. پس همواره به یاد او باش و از نعمت‎های بی‎شمار او سپاس‌گزاری نما!7

پی‌نوشت‌ها:

1. محمدرضا، محمد و علی حکیمی، الحیاه، ج6، صص 180 و 181.
2. صحیفه سجادیه، دعای بیستم.
3. کلینی، کافی، ج6، صص 286 و287.
4. برداشت‌هایی از سیره امام خمینی، به کوشش: غلامعلی رجایی، ج3، ص8.
5. همان.
6. امام خمینی رحمه الله ، آداب الصلوه، صص 184 و 185 (با اندکی تغیییر).
7. سید بن طاووس، کشف المحجه الثمره المهجه، ترجمه: علی نظری منفرد، صص 158 ـ 161.

مطالب مشابه

دیدگاهتان را ثبت کنید