با توجه به قوانین مذهبی روزه داری، بسیاری از روش های مصرف دارو در طول روزه داری برای فرد روزه دار با توجه به مجتهد مورد تقلید او می تواند بدون اشکال باشد.

در میان همه اعمال عبادی مسلمانان، قطعا روزه از شاخص ترین آنها است. تاکید فراوان بر منزلت ماه مبارک رمضان باعث شده است تا این ماه و اعمال عبادی آن از جایگاه ویژه ای بین مسلمانان برخوردار باشد.

دین مبین اسلام علی رغم واجب نمودن روزه بر همه مسلمانان مکلف، بیماران و افراد ناتوان را مستثنی نموده است. به همان میزان که روزه داری افراد مکلف در این ماه نشانه عبودیت درگاه الهی است، اصرار غیرمنطقی به روزه داری در افرادی که به دلیل بیماری و یا سایر معذورات شرعی از روزه گیری معاف هستند، ممکن است به مخالفت با دستورات الهی تعبیر گردد.

با توجه به قرار گرفتن ماه مبارک رمضان در تابستان و طولانی بودن زمان روزه داری و کوتاه شدن فاصله بین افطار و سحر ممکن است مصرف متوالی وعده های غذایی در این فاصله کوتاه خود مشکلات جدیدی را برای مصرف داروها و تداخلات احتمالی آنها با موادغذایی ایجاد نماید که این موضوع می تواند بر روند درمانی بیماران تاثیر منفی بگذارد.

راه های مختلف مصرف داروها در زمان روزه داری

یکی از کارهای قابل انجام برای دارودرمانی بیماران در طول ماه مبارک رمضان، استفاده از شیوه های مختلف مصرف است.

با توجه به قوانین مذهبی روزه داری، بسیاری از روش های مصرف دارو در طول روزه داری برای فرد روزه دار با توجه به مجتهد مورد تقلید او می تواند بدون اشکال باشد.

دوز مصرف با توجه به ویژگی های بیماری فرد می تواند در طول ماه مبارک رمضان تغییر نماید. بیمارانی که مجبور به مصرف داروها هستند، در صورتی که با یک بار مصرف داروها در روز علایم بیماری آنها کنترل می شود، برای ادامه مصرف داروهای خود در زمان روزه داری با مشکل خاصی رو به رو نیستند.
اگرچه بیمارانی که روزی دو بار مجبور به مصرف داروها هستند نیز ممکن است در صورت تایید پزشک معالج خود قادر باشند داروهای خود را در فاصله بین افطار تا سحر مصرف کنند

این بیماران می توانند زمان مصرف داروی خود را در فاصله بین افطار تا سحر قرار دهند. در صورتی که لازم است داروی خود را با معده خالی مصرف کنند، بهترین زمان مصرف دارو برای آنها یک ساعت قبل از سحری و یا دو ساعت بعد از افطاری است.

البته در این موارد نیز باید توجه داشت که مصرف بعضی از داروها در سحر یا افطار ممکن است تاثیرات درمانی متفاوتی ایجاد کند، برای مثال داروهایی مانند انالاپریل، پروپرانولول و دیگوگسین در صورتی که صبح ها مصرف شوند اثربخشی بهتری دارند. به همین دلیل مصرف این داروها در سحرهای ماه رمضان ارجح است.

از طرف دیگر، داروهایی مانند کورتیکواستروییدها (خوراکی و استنشاقی)، H2 بلوکرها و دیلتیازم در بعد از ظهرها اثربخشی بهتری دارند و بهتر است بعد از افطاری مصرف شوند.

اگرچه بیمارانی که روزی دو بار مجبور به مصرف داروها هستند نیز ممکن است در صورت تایید پزشک معالج خود قادر باشند داروهای خود را در فاصله بین افطار تا سحر مصرف کنند، این مورد برای بیمارانی که مجبور به مصرف داروها با دفعات بیشتر هستند، تقریبا ناممکن است و این افراد بهتر است از روزه داری صرف نظر نمایند.

در مواردی خاص ممکن است پزشک معالج قادر باشد با جایگزینی داروهای بیماران، امکان روزه داری را برای این گروه از بیماران نیز فراهم نماید. در این موارد می توان از اشکال دارویی غیرخوراکی، اشکال طولانی اثر داروها و در مواردی از داروهای مشابه در یک گروه درمانی که نیمه عمر طولانی تری دارند و در نتیجه امکان مصرف یک بار در روز را فراهم می کنند برای بیمار استفاده کرد. برای مثال در گروه داروهای داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، ناپروکسن و یا پیروکسیکام را می توان یک بار در روز تجویز کرد.

در بین خانواده آنتی بیوتیک ها نیز این امکان وجود دارد. در مواردی نیز ممکن است با تعویض گروه فارماکولوژیک داروها و استفاده از سایر گروه های دارویی که همان کاربرد درمانی را دارند امکان روزه داری را برای بیماران فراهم کرد.

تداخلات دارو غذا

با توجه به کوتاه بوده زمان مصرف وعده های غذا در روزهای ماه مبارک رمضان در تابستان و پر بودن معده به دلیل مصرف چند وعده غذا در فواصل زمانی کوتاه بین افطار و سحر، امکان بروز تداخلات بین غذا و داروها افزایش می یابد. به همین دلیل باید مراقب این نوع تداخلات به خصوص در مورد بعضی از داروهای مهم بود.

پارامترهای فارماکوکینتیکی و از جمله غلظت خونی داروهایی مانند لووتیروکسین، دیگوگسین، وراپامیل، پروپرانولول، والپروات سدیم، لیتیوم، تیوفیلین، لوراتادین، کاربامازپین و دیازپام در صورت مصرف توام با غذا تغییر کرده و ممکن است باعث بروز تغییراتی در اثرات درمانی آنها شود.

گروه های خاص

اگرچه مطالعات زیادی وجود دارد که نشان می دهد روزه داری مشکل خاصی برای بیماران خاص، در صورتی که علایم بالینی آنها تحت کنترل باشد مانند بیماران دیابتی، بیماران مبتلا به پرفشار خون و حتی بیمارانی که پیوند عضو داشته اند ایجاد نمی کند، اما باید توجه داشته باشیم که روزه داری بیماران مبتلا به بیماری های مزمن مانند اختلالات سیستم عصبی مرکزی و از جمله صرع، بیماران مبتلا به اختلالات غدد داخلی، بیماران مبتلا به نارسایی قلبی عروقی و حتی بیماران مبتلا به بیماری های عفونی که نیاز به مصرف منظم داروهای ضد میکروبی خوراکی دارند، ممکن است عواقبی را برای آنها در برداشته باشد.

بیماران دیابتی، در صورتی که علایم بیماری آنها تحت کنترل باشد و بتوان فواصل مصرف داروهای آنها را با زمان بین افطار تا سحری منطبق کرد، ممکن است منعی برای روزه داری نداشته باشند.
بهتر است که در صورت تمایل به اهدای خون، هنگام سحر از غذا و مایعات به اندازه کافی استفاده شود و در همان ساعات اولیه روز اهدای خون صورت بگیرد و یا بعد از افطار مشروط به اینکه افطار سبکی میل کرده باشند، به اهدای خون مبادرت ورزند

داروهایی که استفاده از آنها روزه را باطل نمی نماید

آنچه بیشتر مورد توافق علمای دین و مراجع عظام است این است که روزه در صورت استفاده از داروهای زیر باطل نمی شود:

– استفاده از قطره های چشم و گوش و بینی

– تمام داروهایی که از طریق پوست جذب بدن می شوند یا به صورت موضعی اثر می کنند، مثل کرم ها، پمادها و پلاسترها و مشمع های دارویی

– استعمال انواع شیاف ها و پمادهای مقعدی یا واژینال

– تزریقات زیرپوستی، عضلانی، مفصلی و حتی داخل رگی به استثنای تزریق محلول های غذایی و نیز داروهای تقویتی که موجب ابطال روزه داری می شوند (نظر شرعی مراجع تقلید در مورد داروهای تزریقی داخل رگی متفاوت است)

– گاز اکسیژن که به صورت استنشاقی مصرف می شود

– مصرف انواع دهان شویه ها، غرغره دارو یا اسپری های دهانی مثل داروهای آسم، به شرط آن که چیزی به درون معده فرو برده نشود (در این موارد نظر شرعی مراجع تقلید متفاوت است)

– قرص های زیرزبانی مانند نیتروگلیسیرین (در مورد این داروها نیز نظرات شرعی مراجع تقلید متفاوت است).

اهدای خون در ماه رمضان

متاسفانه آمارها نشان می دهد که با فرارسیدن ماه مبارک رمضان میزان استقبال اهداکنندگان خون به دو علت کاهش می یابد:

1- باطل شدن روزه در صورت اهدای خون: به استناد استفتائات به عمل آمده و فتاوی موجود از برخی علما و مراجع دینی، از آنجا که اهدای خون با نیت نجات جان انسان ها صورت می گیرد، نه تنها باعث ابطال روزه نمی شود، بلکه واجب کفایی نیز شمرده شده است.

2- ترس از ضعف و بی حالی پس از اهدای خون: برای جلوگیری از این وضعیت عزیزانی که قصد اهدای خون دارند، باید روز قبل و بعد از اهدای خون در فاصله افطار تا سحر، مایعات زیاد به خصوص نوشیدنی های شیرین مانند شربت مصرف کنند تا حجم خون آنان متعادل شود.

همچنین با توجه به اینکه معمولا آب بدن روزه دار نسبت به حالت عادی کمتر می شود، بهتر است که در صورت تمایل به اهدای خون، هنگام سحر از غذا و مایعات به اندازه کافی استفاده شود و در همان ساعات اولیه روز اهدای خون صورت بگیرد و یا بعد از افطار مشروط به اینکه افطار سبکی میل کرده باشند، به اهدای خون مبادرت ورزند.

ضمنا هموطنان عزیزی که به دلایل مختلفی مانند بیماری و یا مسافرت، عذر شرعی دارند و نمی توانند روزه بگیرند، در صورت واجد شرایط بودن برای اهدای خون، می توانند با اهدای خون خود در ماه مبارک رمضان خلا کمبود اهدای خون را در این ایام عزیز جبران نمایند.

روزه داری در دریافت کنندگان خون

بیمارانی که در بیمارستان یا سایر مراکز درمانی، خون به آن ها تزریق می شود، نمی توانند روزه بگیرند.

این عزیزان می توانند در روزهایی که خون دریافت نمی کنند، آن هم طبق نظر پزشک معالج اقدام به روزه داری نمایند.

منبع: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مازندران – معاونت غذا و دارو