چندی پیش مطالبی از اکبر گنجی درباره عید غدیرخم و سیزده رجب در برخی سایت ها و نشریات منتشر شد که وی ادعا کرده است «غدیرخم را در قرن چهارم هجری در زمان عزالدوله دیلمی (درستش معزالدوله است) به عنوان عید ساخته شد» و نیز ادعا کرده است که «سیزده رجب را ناصرالدین شاه قاجار به عنوان جشن و تعطیلی بر تشیع اضافه کرد». لذا در پاسخ به مطالب مستنداتی درباره عید بودن غدیرخم و سیزده رجب قبل از ایام ذکر شده در سخنان گنجی ارائه می گردد.
روز 18 ذی الحجه، روزی که حضرت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به امر خداوند، در منطقه ای بنام غدیر خم، موقع بازگشت از حجه الوداع در اجتماع حجاج که حدود 120 هزار نفر تخمین زده شده است. دست علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ را گرفت و آن حضرت را بعنوان جانشین بعد از خود برای حاضرین و غایبین معرفی نمودند. بعد از رحلت حضرت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ حوادثی رخ داد که باعث شد علی ـ علیه السلام ـ از حق خویش، جانشینی بلافصل پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ، محروم شد. ولی از این زمان پیروان و دوستداران اهل بیت و هم چنین ائمه معصومین هر ساله این روز را، با وجود خفقان شدید از سوی حکام به عنوان عید، می شناختند و برای این روز اعمالی هم معین فرمودند. هر چند که مراسمی که در این روز برگزار می شد به صورت علنی نبود، تا اینکه، در دوره حکومت آل بویه وضعیت سیاسی و اجتماعی به نفع شیعیان تغییر یافت و حکام آل بویه از جمله معزالدوله خدماتی به نفع شیعیان انجام دادند از جمله اینکه زمینه برگزاری مراسم عزاداری علنی برای امام حسین ـ علیه السلام ـ در روز عاشورا و برگزاری مراسم جشن در روز عید غدیر خم.
اما این بدان معنی نیست که مسلمین و شیعیان قبل از قرن چهارم عید غدیر را به عنوان عید نمی شناختند، بلکه مستنداتی هست که حتی اهل سنت نیز این روز را محترم می شمردند. و به اعمالی که برای این روز تعیین شده عمل می کردند.
خطیب بغدادی با سند صحیح از ابو هریره نقل کرده که گفت: هر کس در روز هجدهم از ماه ذی الحجه روزه بگیرد، برای او معادل شصت ماه روز نوشته می شود و آن روز غدیر خم است، هنگامی است که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ دست علی بن ابی طالب را گرفته و فرمود: « آیا من سرپرست مومنین نیستم؟» گفتند: آری، ای رسول خدا، حضرت فرمود: هر کس که من مولای اویم پس علی مولای اوست. عمر بن خطاب گفت: مبارک باد، مبارک باد بر تو ای فرزند ابوطالب تو مولای من و مولای هر مسلمانی شدی.[1]
در احادیثی که از ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ وارد شده است روز 18 ذی حجه را بعنوان «عید الله الاکبر» معرفی کرده اند.
حسن بن راشد می گوید: از امام صادق ـ علیه السلام ـ پرسیدم: فدایت شوم آیا برای مسلمین غیر از عید قربان و عید فطر، عید دیگری هست: حضرت فرمود: بلی ای حسن، عیدی است که از این دو عید با عظمت تر و با شرافت تر است. عرض کردم آن کدام روز است. فرمود: همان روزی که امیر المومنین علی ـ علیه السلام ـ به عنوان جانشین پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ منصوب شد. عرض کردم در چه روزی! فرمود: روز 18 ذی الحجه و آن عید الله الاکبر است.[2]
شیخ مفید می گوید: از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت شده است که فرمودند: روز 18 ذی الحجه ( عید غدیر) عید الله الاکبر است. و خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرد جز اینکه این روز را عید قرار دادند حرمتش را شناختند اسم این روز در آسمان ها یوم المعهود و در زمین یوم المیثاق المأخوذ و جمع المشهود است.[3]
ابن عباس و السدی درباره آیه تبلیغ (آیه سوم سوره مائده) می گویند: این آیه پنج بشارت دارد: 1. اکمال دین، 2. اتمام نعمت، 3. رضایت خداوند رحمان، 4. اهانت بر شیطان. 5. یأس و نا امیدی منکرین دین و منکرین عید مومنین یعنی عیدالله الاکبر، باز ابن عباس می گوید: در این روز ( روز 18 ذی الحجه) پنج عید جمع شده بود 1. جمعه، عید غدیر، عید یهود. عید نصاری و عید مجوس.[4]
مفضل بن عمر از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت می کند. پرسیدم: مسلمین چند عید دارند؟ حضرت فرمودند: چهار عید. عرض کردم جمعه و عید فطر و عید قربان را می شناسیم عید چهارم کدام است.
فرمود: با عظمت ترین و شریف ترین اعیاد روز 18 ذی الحجه روز جانشینی علی بن ابی طالب است. پس حضرت به نماز و روزه مستحبی که در این روز وارد شده است اشاره کرد.[5]
محمد بن ابی نصر بزنطی می گوید: نزد امام رضا ـ علیه السلام ـ بودم، صحبت از روز غدیر خم شد که بعضی از حاضرین آن را منکر شدند. امام رضا ـ علیه السلام ـ فرمود: پدرم از پدران خود نقل فرمود: همانا روز غدیر در آسمان ها مشهورتر از روی زمین است… و گفت: ای پسر ابو نصر، هر کجا باشی سعی کن روز غدیر خود را به زیارت قبر امیر المومنین علی ـ علیه السلام ـ برسان.[6]
عمار بن حریز عبدی می گوید: روز 18 ذی الحجه محضر امام صادق وارد شدم که حضرت روزه بودند به من فرمودند این روز روز بزرگی است که خداوند حرمتش را بر مومنین بزرگ داشته و دین را بر آنها کامل نموده و نعمت را بر مردم تمام کرده است. این روز روز عید و شادی و سرور است و روزه اش معادل روزه شصت سال ثواب دارد.[7]
با توجه به روایات گفته شده و دهها روایت دیگر با همین مضامین معلوم می شود که مسلمین و ائمه ـ علیهم السلام ـ این روز را به عنوان عید می شناختند ولی وضعیت سیاسی ـ اجتماعی تا دوره آل بویه طوری بوده که برگزاری مراسم علنی در این روز امکان نداشت. و با فراهم آمدن شرایط برگزاری مراسم در دوره حکومت معزالدوله دیلمی، شیعیان در این روز به صورت علنی جشن و سرور نمودند و این بدان معنی نیست که شیعیان و مسلمین در این تاریخ این روز را عید قرار داده باشند.
روز سیزده رجب. روزی است که اولین ایمان آورنده به دین و آئین محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در بهترین نقطه از کره زمین یعنی داخل کعبه معظمه چشم به جهان گشود. و روزی است که در اسلام به عنوان اولین روز از روزهای سفید (ایّام البیض) است که روزه و نماز و دعا در این روزها سفارش اکید شده است.[8] و این همه سفارش و تأکید اشاره به برتری چنین روزی دارد و این نه تنها اختصاص به شیعه ندارد بلکه همه مسلمین حرمت این ماه و این روز را نگه می دارند.
اینکه گفته شده ناصر الدین شاه قاجار این روز را به عنوان جشن و تعطیلی بر تشیع اضافه کرد. در پاسخ به چنین توهمّی باید گفت این گونه نیست که تا دوره ناصر الدین شاه در این روز شیعیان جشن و سرور نمی کردند بلکه شیعیان در طول تاریخ به احترام امام علی ـ علیه السلام ـ در ایام جانشینی (عید غدیر) و ولادت آن حضرت(13 رجب) به جشن و سرور و شادی می پرداختند و نیز از برکات این روز و اعمال آن استفاده می نمودند و در همان دوره آل بویه که شیعیان از آزادی نسبی برخوردار شدند. روز 13 رجب را نیز نیکو داشتند. و چون ناصر الدین شاه نیز خود را شیعه علی ـ علیه السلام ـ می دانست به پاس حرمت آن حضرت در این روز زمینه را فراهم کرد که شیعیان از این روز بهتر استفاده کنند و اگر اعتراض به تعطیلی این روز است که روزهای تعطیل را بیشتر می کند. می توان از روزهای که تعطیل شدنش لزومی ندارد کاست. و این روز را به پاس امام علی ـ علیه السلام ـ و به پاس اولین روز از «ایام البیض» به عبادت و راز و نیاز با خدای خویش مشغول شد.
سیزده رجب از جمله ایامی است که ائمه در این روز شاد می شوند و شیعیان هم به تبع آن حضرات شادی می کنند. از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل است که فرمود: «خدای تبارک و تعالی از مخلوقات زمین ما (اهلبیت) را اختیار کرد و برای شیعیان ما را برگزید که ما را یاری می کنند و در شادی ما شاد می شوند، در غم و اندوه ما غمگین هستند. اموال و جان هایشان را در راه ما می بخشند».[9]
سال روز تولد امام علی ـ علیه السلام ـ از مصادیق شادی اهلبیت ـ علیهم السلام ـ می باشد. بنابراین شیعه هم به تبع شادی اهلبیت ـ علیهم السلام ـ شادی می کند.
[1] . خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417ق، ج8، ص284.
[2] . صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم؛ جامعه مدرسین قم، 1404ق. ج2، ص90.
[3] . مفید، محمد بن نعمان، الاشراف، بیروت، دارالمفید، 1414ق، ص28.
[4] . ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، نجف: مکتبه حیدری، 1376ش، ج2، ص226.
[5] . صدوق، خصال، قم، جامعه مدرسین، (بی تا)، ص264.
[6] . طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، موسسه فقه الشیعه، 1411ق، ص737.
[7] . همان.
[8] . سید بن طاووس. علی بن موسی. اقبال الاعمال، مکتب الاعلام الاسلامی، 1416ق، ج3، ص230.
[9] . شیخ صدوق، خصال، پیشین، ص635.
قهرمان کرمی
