نویسنده: روح الله مظاهری

چکیده
در این مقاله سعی شده است با توجه به موضوع که پیرامون اسلام و حجاب بحث می نماید، با ورود به موضوع آفرینش انسان که با پیوند زن و مرد آغاز شده است به محورهایی از جمله برگزیده ای از روایات حجاب، و در ادامه فواید و آثار حجاب از جمله کنترل و محدود سازی نگاه، پوشش مشترک میان زن و مرد، حجاب و پوشش خاص زنان، خودداری زنان از حالات و رفتارهای تحریک آمیز، خویشتن داری، اعمال مجازات نسبت به جرائم جنسی، نتایج حجاب و رعایت حریم در روابط زنان و مردان، پاکیزگی رشد، مصونیت زنان در برابر مزاحمان، طهارت قلبی زنان و مردان، ارزش و شخصیت زن، استحکام خانواده، افزایش توان مندی جامعه این مقاله به پایان می رسد. در پایان به این نتیجه می رسیم که خانواده سالم جامعه سالم را در پی خواهد داشت.

مقدمه
خداوند آفرینش انسان را با پیوند زن و مرد آغاز کرد و آدم و حوا را در کانون خانواده سکنی داد و با این تدبیر، همه ابعاد بشری و کاروان انسانی را به سوی زوجیت خواند و کمال انسانی را در همراهی و همدلی زوجین در کانون خانواده ترسیم نمود.قرآن کریم در راستای معرفی تعالیم حیات بخش برای عرصه های حیاط بشر، آموزه های عمیق و همه جانبه ای را در زمینه تنظیم روابط زن و مرد ارائه کرده است؛ که جا دارد هر یک از این آموزه ها از سوی متفکران دینی به ویژه قرآن شناسان مورد بررسی و تحلیل عمیق قرار گیرد.با این مطلب وارد موضوع حجاب می شویم تا ارتباط نزدیک آن را با آفرینش و اسلام از یک طرف ، با تربیت و حجاب از طرف دیگر نمایان شود. با توجه به این مهم سوال اساسی این است چگونه می توان برنامه های اسلام را درجهت نگهبانی از حریم حجاب عملی نمایم و تربیت دینی را به مرحله اجراء بگذارد؟ با چه ابزاری این مسیر دشوار را طی نماید؟ از کدام جهت حرکت نماید؟ با چه کسانی همراه شود؟ چگونه عمل نماید؟ و در نهایت چه هدفی نائل گردد؟ این سوالاتی است که این مقاله به آن در حد توان جواب داده خواهد شد.

فوائد و آثار حجاب و حریم میان زنان و مردان
یاَیُّهَاالنَّبیُّ قُل لِاَزوجِکَ و بَناتِکَ و نِساءِ المُومِنینَ یُدنینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلبیِبِهنَّ ذلِکَ اَدنی اَن یُعرَفنَ فَلایُوذَنَ و کانَ اللهُ غَفورًا رَحیما(1)ای پیامبر(ص) به همسران و دخترانت و زنان مومنان بگو: جلبابهای (روسری های بلند) خود را بر خویش فر افکنند، این کار برای این که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است. (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنها سرزده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است.قرآن کریم در راستای معرفی تعالیم حیات بخش برای همه عرصه های حیات بخش بشر، آموزه های عمیق و همه جانبه ای را در زمینه تنظیم روابط زن و مرد ارائه کرده است که جا دارد هر یک از این آموزه ها از سوی محققان و متفکران دینی به ویژه قرآن شناسان و نیز از سوی کارشناسان علوم انسانی مورد بررسی و تحلیل عمیق قرار گیرد. از جمله این آموزه ها، شیوه تنظیم روابط جنسی جامعه است که خود مشتعل بر مباحث متعددی است.قرآن کریم علاوه بر ضروری شمردن این کشش و تجاذب، برای ادامه نسل بشر و حیات انسانی، بر دو مساله مهم تاکید کرده است اول جهت دهی و هدایت صحیح این غریزه و جلوگیری از سرکوب آن، و دوم کنترل و جلوگیری از رها شدن و سرکشی آن. چراکه بر اساس حکمت بالغه الهی، تمامی غرائز و کشش ها و تمایلات درونی انسان، ناشی از علم و قدرت بی پایان و بدون نقص خداوند است و خداوند هیچ چیزی را در عالم وجود از جمله در وجود انسان بیهوده نیافریده است آنچه مهم است چگونگی رابطه ای است که انسان با هر یک از پدیده های هستی از جمله غرائز خود برقرار می کند. تمایلاتی همچون دوست داشتن علم، ثروت، قدرت، زیبایی و مانند آن ها همگی چنانچه در مسیر صحیح به کار رفته و از سرکشی آن ها جلوگیری شود، مهمترین ابزارهای انسان در پیمودن پله های عبودیت و کمال خواهند بود.قرآن در زمینه جهت دهی صحیح به غریزه جنسی، بر ازدواج و ارضاء نیاز جنسی و روحی زن و مرد به یکدیگر در چارچوب تعهد طرفینی تاکید می کند. و اَنکِحوا الاَیمی مِنکُم و الصّلحینَ مِن عِبادِکُم و اِمائکُم اِن یَکونوا فُقَراء یُغنِهِمُ اللهُ مِن فَضلِهِ و اللهُ وسِعٌ عَلیم(2) .از نگاه قرآن ازدواج یعنی رابطه زن و مرد در چارچوب پذیرش تعهدات طرفینی که از آن جمله است مسئولیت پدری و مادری و همسری در زمینه های تامین اقتصادی و عاطفی زوجین و فرزندان و حتی سایر پیوند های خویشاندی که در اثر ازدواج و تولد و تناسل پدید می آید. رابطه جنسی بدون پذیرش چنین تعهداتی منجر به هرج و مرج در خانواده و در پیوند نسل ها و پیوندهای خویشاوندی و در نتیجه درهم ریختن نسل انسانی خواهد شد. به علاوه هرج و مرج جنسی و بی بند و باری و گریز از تعهدات طرفینی در ازدواج، زمینه ساز انواع تعدی ها، بهره کشی های ناروا، آلودگی های اخلاقی، جرم و جنایت و دیگر مفاسد فردی و اجتماعی خواهد گشت که این مقال را مجال پرداختن به آن ها نیست.براین نکته باید تاکید کرد که ازدواج و تشکیل خانواده تنها برای ارضاء غرائز جنسی نیست بلکه اهدافی بالاتر و والاتر مترتب بر آن است؛ زن و مرد در سایه خانواده، به مراتبی از تعالی و رشد می رسند که به تنهایی قادر برآن نیستند، پختگی و کسب تجربه زندگی مستقل و به دور از پدر و مادر و خودباوری و پرورش فرزندان و درک حس پدر و مادر شدن و دهها آثار روحی و روانی و حتی جسمی دیگر از نتایج و ثمرات گسترده ازدواج و تشکیل خانواده است. قرآن کریم در آیات متعددی بر مساله پدری و مادری، تربیت فرزندان و حقوق آنان، شیردهی فرزندان، حقوق والدین، حقوق و وظایف متقابل زن و شوهر و دیگر مسائل خانواده و خویشاوندی تاکید کرده و احکام و آداب فراوانی را در این زمینه ها عرضه نموده است که هر یک از این مسائل، خودنیازمند بررسی و تحلیلی مستقل و مفصل است با نگاه عمیق، وسیع و نظام مند قرآن به خانواده ، شناخته گردد(3) .برنامه های کنترلی قرآن در زمینه های تنظیم و تعدیل روابط جنسی زن و مرد مشتمل بر دستورات وتوصیه هایی است که می بایست به صورت هماهنگ و همه جانبه مورد توجه قرار گیرند برخورد جزئی و تاکید بر برخی از آنها و رها ساختن برخی دیگر، مانع از دستیابی به نتیجه مطلوب خواهد گشت. اهم این برنامه ها و دستورات را در شش محور کنترل و محدودسازی نگاه، پوشش مشترک میان زن و مرد، حجاب خاص زن، خودداری زنان از حالات و رفتارهای تحریک آمیز، خویشتن داری و سرانجام برخورد با انحرافات جنسی و مجازات مجرمین جنسی مورد بررسی کوتاه قرار می دهیم:

الف- کنترل و محدود سازی نگاه:
اولین و شاید مهمترین گام برای پیشگیری از انحراف در روابط جنسی زنان و مردان، کنترل نگاه است. قرآن در این زمینه به زنان و مردان مومن به عنوان وظیفه مشترک خطاب می کند که چشمان خود را از اندام های یکدیگر برگیرند:قُل لِلمومِنینَ یَغُضّوا مِن اَبصرِهِم … و قُل لِلمُومِنتِ یَغضُضنَ مِن اَبصرِهِنَّ…(4)نگاه اولین گام تحریک و جلب زنان و مردان به یکدیگر است. در پی نگاه است که زمینه کشش ها و پیامدهای بعدی تا بدترین مراحل فراهم می گردد و از این روست که اگر کسانی بر نفس خویش حاکم شده و نگاه را از جذابیت های نامحرم برگیرند نقطه آغاز انحرافات بعدی را از خویشتن دور ساخته اند .

ب- پوشش مشترک میان زن و مرد:
قرآن، اساساً برهنگی را عملی زشت و شیطانی و بر خلاف فطرت انسان می داند و از همین روی در شرح و بیان داستان حضرت آدم و حوا وسوسه شیطان را موجب لغزش آنان(5) و آشکار شدن اندامهای جنسی شان معرفی نموده است؛ و از آن جا که آن دو از این حالت برهنگی، ناراحت و منزجر بودند، کوشیدند با برگهای درختان خویشتن را بپوشاند.علاوه بر این، قرآن کریم، به عنوان یک فرمان واجب و ضروری، زنان ومردان را فرمان می دهد که اندامهای جنسی خویش را از همه کس (به جز همسرانشان) بپوشانند. و یِحفَظوا فُروجَهُم… و یَحفَظنَ فُروجَهُنَّ.(6). رعایت این دستور چنان که در آیات مورد بحث بدان اشاره شده است موجب پاکی روح و پاکدامنی زنان و مردان شده و آنان را از انحراف و کجروی جنسی دور خواهد داشت. متاسفانه بشریت عصر حاضر شاهد عریانی های بی حد و مرز و گسترش سکس و پورنوگرافی در بسیار از نقاط دنیای مدرن از طریق ماهواره، اینترنت و دیگر روش هاست و پیامدهای ناگوار آن را در تنزل های اخلاقی، جرائم و خشونت های جنسی، ایدز و دیگر آسب های روانی، رفتاری و جسمی، دامن گیر خویش می بیند.

ج- حجاب و پوشش خاص زنان:
به دلیل تفاوت های روحی و روانی عمیق میان زن و مرد، تحریک پذیری آن دو در مواجهه با یکدیگر متفاوت و متنوع است. مردان به شدت از زیبایی های ظاهری زنان متاثر می شوند در حالی که زنان چنین نیستند(7) . از همین روی قرآن، دستور ویژه ای را متوجه زنان ساخته و از آنان می خواهد که زیبایی های خویش را برای نامحرمان آشکار نسازند: ولا یُبدینَ زینَتَهُنَّ…(8) و خمارهایشان(9) را بر گریبانهایشان بیندازند: ولیَضرِبنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیوبِهِنَّ…(10) و جلباب هایشان(11) را به خویشتن نزدیک سازند: یُدنینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلبیِبِهنَّ…(12) همه این ها موجب خواهد گشت که زمینه جلب مردان به سوی زنان کاهش یافته و بستر انحرافات جنسی در جامعه گسترده نگردد.

د- خودداری زنان از حالات و رفتارهای تحریک آمیز:
از دیدگاه قرآن کریم، علاوه بر پوشیدگی زنان و مردان و کنترل نگاه، زنان می بایست از اموری که سبب جلب توجه مردان نامحرم به سوی آنان می گردد خودداری کنند. این فرمان، بیانگر آن است که زنان با حجاب نیز می توانند زمینه ساز تحریک مردان گردند. بدین معنا که گاه با وجود آن که زن از پوشش کامل برخوردار است اما حالات اودر هنگام سخن گفتن به گونه ای است که برای مردان نامحرم از جذابیت خاصی برخوردار است قرآن نمونه هایی از این حالات تحریک کننده را متذکر شده است. از جمله به زنان پیامبر(ص) فرمان می دهد که : فَلا تَخضَعنَ بِالقَولِ فَیَطمَعَ الَّذی فی قَلبِهِ مَرَضٌ و قَلنَ قَولاً مَعروفا(13). یعنی همسران پیامبر(ص) نباید با دلربایی سخن گویند که بیمار دلان طمع ورزند و سخن متعارف و شایسته بگویند و نیز به تمامی زنان فرمان می دهد که پاهای خویش را زمین نکوبید تا زینت هاب مخفی آنان (خلخال) آشکار گردد. ولایَضرِبنَ بِاَرجُلِهِنَّ لِیُعلَمَ ما یِخفینَ مِن زینَتِهِنَّ(14) طرح چنین مسائلی از سوی قرآن کریم بیانگر آن است که زنان نباید به گونه ای با نامحرمان تعامل داشته باشند که زمینه تحریک و جلب توجه شهوانی مردان گردد؛ خواه با سخن گفتن یا راه رفتن و یا مدل و رنگ پوشش و حتی استفاده از عطر و مانند آن؛ این دستور کلی را می توان در آیه شریف ای که زنان پیامبر(ص) را از تبرج و جلوه گری باز می دارد به خوبی مشاهده نمود: ولا تَبَرَّجنَ تَبَرُّجَ الجهِلیَّهِ الاولی(15). زنان پیامبر(ص)، مانند روزگار جاهلیت نخست (جاهلیت قبل از اسلام) با خود نمایی ظاهر نشوند. در این آیه هر چند زنان پیامبر(ص) مورد سفارش قرآن هستند اما این مساله از جهت اهمیت بیشتر و حساسیت فراوان جایگاه همسران پیامبر(ص) است و بنابراین تمامی زنان مسلمان، موظف اند از تبرج و جلوه گیری در برابر نامحرم خودداری ورزند.

هـ- خویشتن داری:
قرآن کریم با وجود همه آموزه های سامان بخش به روابط زن و مرد که ناظر به تامین نیازهای جنسی و جلوگیری از تحریک تمایلات جنسی است، فرمانی مهم و اساسی را در راستای سلامت جنسی جامعه مطرح می سازد که عبارت از خویشتن داری است. قرآن کریم می فرماید: ولیَستَعفِفِ الَّذینَ لایَجِدونَ نِکاحاً حَتّی یُغنِیَهُمُ اللهُ مِن فَضلِهِ(16). و کسانی که امکانی برای ازدواج نمی یابند، باید پاکدامنی پیشه کنند تا خداوند آنان را از فضل خود بی نیاز گرداند. خویشتن داری جنسی، حتی برای کسانی که ازدواج کرده اند نیز در مواجهه با زنان نامحرم ضرورتی آشکار دارد و با رعایت این اصل مهم، توان مندی درونی افراد در مهار غرائز خویش افزایش یافته و زمینه بسیاری از کجروی های جنسی کاهش خواهد یافت.

و- اعمال مجازات نسبت به جرائم جنسی:
همچنان که روش عقلانی بشر در تنظیم امور اجتماعی، علاوه بر وضع قانون و برنامه حرکت، اعمال مجازات نسبت به قانون شکنان است. قرآن کریم نیز در زمینه انحرافات جنسی، علاوه بر تعیین مصادیق جرائم جنسی، مجازات هایی را قرار داده است که اعمال آن ها در کاهش آن جرائم تاثیر فراوانی خواهد داشت. از جمله درباره مجازات زنان می فرماید: الزّانِیَهُ و الزّانی فَاجِلِد واکِلَّ واحِدٍ مِنهُما مِائهَ جَلدَهٍ(17). هر یک از زن و مرد زناکار را صد تازیانه بزنید.

نتایج حجاب و رعایت حریم در روابط زنان و مردان:
قرآن کریم، آثار و نتایج حجاب و حفظ حریم میان زن و مرد را در چهار موضع مطرح ساخته است و در هر موضع به یکی از آثار، اشاره کرده است که البته بیشتر این آثار، به یک مفهوم واحد اشاره دارند که از زوایا و منظرهای متفاوت، لحاظ شده است این آثار عبارتند از:

الف-پاکیزگی و رشد:
قرآن پس از فرمان به مردان مبنی به فرو انداختن چشم وپوشاندن دامن، نتیجه انجام این دستور را چنین بیان می کند: ذلک اَزکی لَهّمُ(18) . یعنی کنترل و محدود سازی نگاه و پوشش مواضع خاص، زمینه ساز توانمندی درونی در مردان شده و آنان را از آلودگی های اخلاقی وجنسی محفوظ می دارد.

ب-مصونیت زنان در برابر مزاحمان:
قرآن، پس از آن که زنان را فرمان می دهد تا جلباب ها را به خود نزدیک سازند، آن گاه نتیجه این عمل را چنین بیان می کند: ذلکَ اَدنی یُعرَفنَ فَلایُوذَینَ(19) این برای آن که (به عفیف بودن) شناخته شوند(20) و مورد تعرض قرار نگیرند بهتر است.
آیه فوق، پوشش مناسب زنان را موجب مصونیت و حفظ آنان از اذیت و آزارهای جنسی مردان مزاحم دانسته است و این مساله ای اساسی برای زنان است که آنان همواره خواهان امنیت اجتماعی و مصون ماندن از تعرض و خشونت هستند. امروزه از پیامدهای ناگوار بی حجابی و بدحجابی، افزایش خشونت ها و آزارهای جنسی مردان نسبت به زنان است.

ج-طهارت قلبی زنان و مردان مومن:
قرآن کریم، مردان مومن در عصر پیامبر(ص) را فرمان می دهد که هنگام اعلام درخواست چیزی از همسران پیامبر(ص) این خواسته را از پشت پرده مطرح سازند و از ارتباط رودررو اجتناب کنند. آن گاه در بیان فایده این دستور می فرماید: ذلِکُم اَطهَرُ لِقُلوبِکُم و قِلوبِهِنَّ(21) این (کار) برای پاکی دل های شما و آنان (زنان پیامبر(ص)) بهتر است و موجب طهارت قلوب می گردد. طهارت قلب در اینجا عمدتاً به پاکی از تحریکات شهوانی زنان و مردان نسبت به یکدیگر باز می گردد چنان که مفسران نیز به این معنا اشاره کرده اند(22). بدیهی است هر چه ارتباط زنان و مردان نامحرم کاهش یابد زمینه های تحریکات شهوانی و وسوسه های شیطانی در قلب ها کمتر پدید آمده و درون جان انسان ها از پاکی و طهارت بیشتری برخوردار خواهد بود.

د- ممانعت از طمع ورزی بیمار دلان:
از دیگر آثار حفظ حریم و رعایت دستورات قرآن در زمینه روابط زنان ومردان ، از بین رفتن زمینه های وسوسه انگیز برای افراد منحرف است. قرآن در این زمینه می گوید زنان پیامبر(ص) با نرمی و خضوع با مردان نامحرم سخن نگویند تا سبب طمع ورزی بیمار دلان نگردند. بنابراین چهارمین اثر و فایده رعایت ضوابط قرآنی در روابط زنان و مردان، از بین رفتن طمع ورزی اهل گناه و معصیت است. این اثر نیز به نوبه خود در پاک سازی روحی و معنوی جامعه، نقش اساسی دارد.از ملاحظه نکات چهارگانه مذکور در آیات به خوبی می توان دریافت که عمده این نکات ناظر به پاکسازی درون زنان و مردان، در نتیجه مراعات حریم ها و حفظ حجاب است و یکی از نکات ناظر به ایجاد مصونیت برای زنان در برابر تعرضات مزاحمان است.
رعایت حجاب و دیگر اصول پیش گفته، آثار و نتایج فردی، خانوادگی و اجتماعی مهمی دارد که هم در مجموعه فرهنگ و اندیشه دینی قابل پیش بینی است وهم تجربه اجتماعی بشر و نیز دریافت های عقل عملی، آن ها را تایید می کند بیان این آثار خود مقاله ای مفصل و مستقل را می طلبد اما در پایان این نوشتار تنها به ذکر برخی از آن ها و توضیحی اندک درباره هر یک اکتفا می شود تا محققان و پژوهشگران ارجمند خود تفاصیل این مباحث را پی گیری نمایند:

1. آرامش روانی زنان و مردان:
بی گمان در شرایطی که زمینه ها و بسترهای تحریک شهوت کاهش یافته و پوشش مناسب، همراه با کنترل نگاه و حفظ حریم در روابط اجتماعی، حاکم گردد، به دلیل عدم تحریک شهوت، حتی کسانی که زمینه ازدواج برای آنان فراهم نیست از آرامش روانی نسبی برخوردار شده و دچار التهاب نحواهند شد.

2. ارزش و شخصیت زن:
زنان در حجاب و عفاف، موجوداتی ارزشمند تلقی خواهند شد در حالیکه در صورت برهنگی و بی حجابی، اشیائی در دسترس و کم ارزش تلقی شده و دست های طمع ورز اقتصادی و سیاسی، آنان را به ابزاری در مسیر سودآوری و اغراض سیاسی به کار خواهد گرفت تجربه شی ء وارگی زن در دنیای مدرن بر کسی پوشیده نیست.

3. استحکام خانواده:
خانواده مهمترین جایگاه تربیت و رشد انسانهاست و نقطه آغازین بسیاری از موفقیت ها و یا ناکامی ها را بایستی از درون خانواده جستجو کرد. طبعاً وجود خانواده ای متشکل از زن و شوهر و فرزندان همراه با پیوندهای عمیق عاطفی ، نقش مهمی در موفقیت های اعضای خانواده خواهد داشت. برهنگی و بی بندوباری در روابط اجتماعی زنان و مردان زمینه ساز ارتباط آسان زنان و مردان نامحرم بوده و امکان تامین نیازهای جنسی و حتی عاطفی از مسیری جدا از خانواده وجود خواهد داشت؛ بنابراین، تمایل زنان و مردان به همسران خویش کاهش یافته و خانواده دچار سردی روابط والدین خواهد شد و سردی روابط والدین، علاوه بر ایجاد مشکلات عاطفی در خانواده به خصوص برای فرزندان، سبب خواهد شد زیمنه جدایی والدین فراهم گردد و خانواده در معرض تهدید و فروپاشی قرار گیرد. به علاوه به طور طبیعی، در جامعه ای که امکان ارتباط های کلامی، دیداری و دیگر روابط فراهم باشد، زنان و مردان کمتر احساس نیاز به ازدواج در خود خواهند یافت؛ به ویژه آن که ازدواج، تعهدات فراوانی را با خود به همراه خواهد آورد و در شرایطی که در فضای بی بندوباری، امکان تامین نیازهای جنسی ، بدون ازدواج نروند. این مساله سبب خواهد شد که تشکیل خانواده در معرض زوال قرار گرفته و یا لااقل سن ازدواج به شدت افزایش یابد و در مجموع، محوریت خانواده و روابط عاطفی آن دچار تزلزل گردد. نتیجه این که حجاب و حفظ حریم میان زنان و مردان، نه تنها به استواری و استحکام خانواده منجر خواهد شد بلکه انگیزه ازدواج و تشکیل خانواده را تداوم خواهد بخشید.

4. افزایش توان مندی جامعه:
بی بندوباری و برهنگی و بدحجابی در جامعه، از آنجا که زمینه ساز جلب توجه زنان و مردان به یکدیگر می شود، بخشی از انرژی جامعه را به خود اختصاص می دهد. چراکه مردان و زنان به جای آن که همه تلاش خود را راستای ارتقای جامعه و ارائه خدمت به کار برند بخشی از افکار و اندیشه خود را صرف جنبه های جنسی یکدیگر کرده و جامعه دچار استهلاک قوا می گردد. با رعایت حجاب و حریم، تمرکز فکری دانش پژوهان در محیط های غیر مختلط، بی گمان افزایش یافته و دختران و پسران با آرامش و انرژی بیشتری به فعالیت های علمی خواهند پرداخت.تجربه موفق جداسازی دانش آموزان و دانشجویان در زمینه افزایش راندمان درسی، در برخی از کشورهای مدرن اروپایی، گواه خوبی بر این مدعاست.(23)
نتیجه
با توجه به مطالب مقاله به این نتیجه می رسیم، که اسلام اجتماع را در مسیر رشد اخلاقی و تربیتی حرکت می دهد و اساسی ترین مطلب در این زمینه حجاب فردی است که زمینه ساز بقاء خانواده و اجتماع از ناملایمات و ناهنجاری های بشری است. نقش محوری زن در کانون خانواده و اجتماع غیر قابل انکار است. پرداختن به موضوعاتی چون کنترل چشم، پوشش، جلوگیری از تحریکات فردی، وجود مجازات، طهارت، آرامش روانی و غیره در این مقاله ما را به این مهم رهنمود می نماید که در نتیجه توجه به افراد جامعه، اجتماعی همراه با رشد و سلامت روحی و روانی خواهیم داشت. در پایان نتیجه بحث حجاب اصل اساسی در بقاء اجتماع است.
منبع : راسخون
پی نوشت ها :

1.احزاب آیه 59
2.نور آیه32
3.ر.ک: نساء آیه35-نور آیه33-1 و احزاب آیه61-49.
4.نور آیه 31-30
5.لغزش به معنای ترک اولی است.
6.نور آیه 31-30
7.ر.ک: مرتضی مطهری، مسئله حجاب،ص73.
8.نور آیه31
9.پوششی است از سروگردن را با آن می پوشانند.
10.نور آیه 31
11.پوششی است بزرگ تر از خمار که سروگردن تا نیمی از بدن و یا تمام بدن را می پوشاند
12.احزاب آیه 59
13.احزاب آیه 32
14.نور آیه31
15.احزاب آیه 33
16.نور آیه 33
17.نور آیه2
18.نور آیه30
19.احزاب آیه 59
20.ر.ک: سید محمد حسین طباطبائی، پیشین،ج16،ص340.
21.احزاب آیه53
22.محمد بن علی شوکانی، فتح القدیر،ج4،ص343.
23.مراجعه به کتاب مساله حجاب از استاد شهید مرتضی مطهری.
منابع
1. زحیلی، وهبه بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، بیروت دمشق دارالفکر المعاصر، 1418.
2. شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، دمشق-بیروت، دارابن کثیر، دارالکلم الطیب، 1414ق.
3. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
4. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
5. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، 1415ق.
6. مطهری، مرتضی، مساله حجاب، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1353ش.
7. مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران صدرا، چاپ سی و پنجم، 1382ش.
8. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن کریم، قم، اسوه، 1383ش.
9. وندی شیلت و دیگران، مترجم معصومه محمدی، فیمینیسم در امریکا تا سال 2003، تهران، معاون فرهنگی نهاد رهبری در دانشگاهها.