نویسنده:سعید سلیمیان

پایبندی به حجاب و عفاف

از جلوه های بارز حضور زنان در حماسه ی عاشورا، تعهد و پایبندی آنان به حرمت ها و احکام خدا و مراعات مسائل حجاب و عفاف است. حضوری این چنین، نشان می دهد مشارکت زن در عرصه های مبارزات و دفاع از حق، منافاتی با فعالیت های بیرون از خانه ندارد، به شرط آنکه حریم عفاف و حدود الهی رعایت شود و متانت لازم مراعات گردد.
اهل بیت امام حسین در سفر کربلا، منادی این متانت و عفاف بودند؛
هر چند سپاه کوفه به حریم آنان بی حرمتی کردند و در دوران اسارت، آنان را در مضیقه وسایل پوشش قرار دادند، ولی همین که آن آزادزنان، از متعرضان سرسخت این بی حرمتی بودند، دلیل دیگری بر اهمیت و قداست حفظ حجاب و عفاف حتی در بدترین شرایط اجتماعی و مضیقه های تحمیلی است؛ برای نمونه چون کاروان اسرای اهل بیت نزدیک دروازه ی شام رسیدند، ام کلثوم، شمر را خواست و فرمود:« مرا با تو حاجتی است. گفت: حاجت ات چیست؟ فرمود: ما را از دروازه ای داخل کن که مردمان کمتر در آن انجمن باشند و بگو سرهای شهدا را از میان محمل ها دور کنند تا مردم به نظاره ی سرها مشغول شوند و به حریم رسول خدا نگاه نکنند؛ اما شمر بر عکس عمل کرد و به کارش افتخار می کرد؛ در اینجا بود که ام کلثوم فریاد زد:« خاک بر دهانت باد ای ملعون! لعنت خداوند بر ستمکاران باد. وای بر تو! آیا افتخار می کنی به این عملی که انجام دادی؟ آیا افتخار می کنی که فرزندان رسول خدا را در مقابل نامحرم قرار می دهی و همه به نظاره ی ایشان بنشینند؟!»
وقتی مردم کوفه شجاعت این دو خواهر داغدیده را دیدند، اوضاع بحرانی شد و بیم خطر می رفت. ابن زیاد دستور داد آنان را در یکی از خانه های همسایه ی مسجد حبس کنند و مأمورانی را هم بر آنان گماشت.
در این زمان در حالی که مردم آشفته حال و پریشان شده بودند و عده ای گریه می کردند، حضرت زینب با صدای بلند فریاد زد:« جز ام ولد، کسی بر ما وارد نشود. آنان نیز همچون ما اسیر شده اند و رنج اسارت را می شناسند.»
این کار، هم برای رعایت حریم عصمت و دوری چشم نامحرمان از ذریه ی پیامبر و دختران امام حسین بود، هم جلب عواطف آنان که با سختی های
اسیران آشناتر بودند و نسبت به بازماندگان شهدا خوش رفتاری می کردند.
در سخنرانی های حضرت زینب، ام کلثوم و فاطمه دختر امام حسین، عمدتاً هتک حرمت اهل بیت مطرح شده و به نحوه ی رفتار والی و مأموران، با حرم و حریم پیامبر، انتقاد شده است؛ چه اینکه هنگام ورود اهل بیت به شام نیز ام کلثوم با بیانات خود، شمر و یزیدیان را رسوا کرد.

سیره و دیدگاه حضرت زینب نسبت به مسئله ی حجاب

از آنجا که تربیت، فرهنگ و وراثت، همه در شکل گیری انسان، تأثیر تام دارند، حضرت زینب هم به پیروی مادرش حضرت زهرا به مسئله ی حجاب و عفاف زن سفارش نمود؛ حتی در خطبه ای رو به یزید می فرماید:
ای یزید! آیا پنداشتی همین که ما را همچون اسیران به این شهر و آن شهر کشاندی، برای تو کرامت است؟ ای زاده ی آزادشدگان فتح مکه، آیا این از عدالت است که همسران و کنیزان خودت در پس پرده باشند، ولی دختران رسول خدا را به عنوان اسیر روانه کرده ای، پرده های حرمت آنان را دریده ای، چهره هایشان را آشکار ساختی و زیر سلطه ی دشمنان از این شهر به آن شهر می کشانی؛ آن گونه که مردم آبادی ها و شهرها به آنان می نگرند و دور و نزدیک، چهره ی آنان را تماشا می کنند… .
دقت در این خطبه نشان می دهد که حضرت زینب تا چه حد بر مسئله ی حجاب تأکید داشتند. جداً این مسئله در نظر حضرت زینب چه ویژگی ای داشت که در حضور یزید با آن همه جنایاتی که به اهل بیت شد، او با عفاف و حمیت دینی بی نظیر با لحنی تحقیرآمیز و با اشاره به
سابقه ی کفر و شرک بنی امیه، او را چنین مورد خطاب قرار میدهد:« این از مردانگی و حمیت است، تو که خاندان و پدرانت بعد از فتح مکه آزاد شدند، زنان خود را در پس پرده و زنان اهل بیت را در معرض دید قرار می دهی.» این خود نشانگر وقار و متانت و پوشش زینب با فرط فقر و کمبود امکانات در مجلس یزید است که در صحبت با یزید، مقنعه ی خود را بر سر و صورت کشید و فرهنگ غنی خود را نشان داد.
اینک باید زنان پاکدامن و شجاع ایران اسلامی، در تبعیت از این اسوه ها، هم در صحنه ی مبارزات و راهپیمایی ها و تظاهرات ضد طاغوت حضور فعال داشته باشند و هم در حضور سیاسی – اجتماعی خود حجاب خود را حفظ کنند. این درسی است که از عاشورا آموخته اند و باید آموخت.

پرستاری و رسیدگی به امور امدادگری

علاوه خدمات امدادگری بر رزمندگان حامی امام حسین، پرستاری از امام سجاد که در آتش تب می سوخت و با امدادهای الهی، جهت استمرار نعمت امامت و به بار نشستن رسالت فرهنگی نهضت، بهبود یافت، از محورهای خدمات ارزنده زنان در نهضت حسینی بود.
به حق در نظام مقدس جمهوری اسلامی، روز میلاد حضرت زینب روز پرستار نام گرفته تا هم از شخصیت ممتاز کاروان سالار فرهنگی نهضت عاشورا تجلیل شود و هم از خدمات قشری خدمتگزار و گمنام که فرشته های تسکین آلام و دردهای مردم بوده و هستند.

حفاظت از فضایل و ارزش های اسلامی

پافشاری بر حفظ ارزش ها نیز از جایگاه ویژگی های ممتاز زنان عاشوراست.

عمق ابعاد عاطفی نهضت حسینی

یکی از آثار شایان تجلیل زنان در نهضت حسینی « عمق ابعاد عاطفی نهضت حسینی» است؛ هرچند قیام خونین کربلا دارای مبانی بسیار محکم و دلایل قانع کننده ای بوده و هست و اهل نظر متوجه ابعاد گوناگون سیاسی و اجتماعی و منطق رسای آن هستند و هرکس از دیدگاهی آن را تحلیل کرده است، اما انصاف این است که هیچ صحنه ای عاطفی تر از واقعه ی کربلا در طول وقایع اسلام نمی توان سراغ گرفت.

شهیدپروری

تربیت نسلی شهادت طلب و جان نثار، پیام عاشوراست به همه ی مادران در مورد حضرت زینب که دو پسرش عون و محمد در کربلا به شهادت رسیدند و هم مادر شهید، و عمه ی شهید و خواهر شهید بود؛ چه اینکه صبر و مقاومت او در برابر این شهادت ها بود که او را قهرمان ساخت.
در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مادران و خواهران شهدا همچنین همسران جوان شهیدان جبهه، برترین الگوهای ایمان و صبر و افتخار به شهادت را از عاشورا و از حضرت زینب گرفتند. امام امت درباره ی بانوان رشید و دلاور ایران اسلامی فرموده است:
زنان در عصر ما ثابت کردند که در مجاهده دوشادوش مردان، بلکه مقدم بر
آنان هستند.شما خواهران عزیز و شجاع، پیروزی را برای اسلام بیمه کردید. زنان عزیز ما سبب شدند تا مردان شجاعت پیدا کنند. من هر وقت بانوان را می بینم که با عزم و اراده ی قاطع در راه هدف، حاضر به همه طور زحمت، بلکه شهادت هستند، مطمئن می شوم که این راه به پیروزی ختم می شود.
سلام خدا بر آن زنان پاک پیرو ولایت که وظیفه ی شرعی خود را در آن میدان رویارویی حق و باطل، به خوبی ادا کردند و درود خدا بر زنان آگاه، فهیم و پیرو ولایت فقیه در عصر افتخار امام خمینی که به خوبی از مکتب سیدالشهدا درس شجاعت، حضور در جبهه، تقویت روحیه ی مجاهدین فی سبیل الله، پایبندی بر عفاف، عصمت و رعایت حجات برتر را آموختید و دوشادوش با مردان، در آن میدان رویارویی حق و باطل، به خوبی وظیفه ی خود را ادا کردند و درود خدا بر زنان آگاه و فهیم که همسران و فرزندان شان را تقدیم انقلاب کردند.

نتیجه

عاشورا را نمی توان در قلمرو قشر خاصی محدود کرد؛ تأثیر و درس های آن برای همگان است و از آنجا که نیمی از افراد جامعه ی ما را زنان و دختران تشکیل می دهند و از آنجا که در نهضت حسینی سهمی به سزا بر دوش بانوان کاروان حسینی استوار بود و عاشورا ماندگاری خود را مرهون فداکاری و قهرمانی های خانواده ی امام حسین به خصوص زینب کبری می داند، از این رو امروز تکلیف اجتماعی فقط به عهده ی مردان نیست و زنان ما باید از آنجا که پای حمایت از دین در میان است، همیشه در صحنه حاضر باشند؛ چه اینکه در تداوم خطی که حضرت زینب در حمایت از امام
معصوم و افشاگری علیه رویه های ناسالم حکام داشت، حضرت زینب نیز در نهضت کربلا دوشادوش حسین بن علی مشارکت داشت و برای ایفای نقش، در معیت امام خویش از مدینه تا مکه و از آنجا تا کربلا آمد و در صحنه های مختلف حضوری فعال و تأثیرگذار داشت.
عمده ترین محورهایی که می توان از حضور زن در نهضت عاشورا برداشت کرد، موارد ذیل است:
1. صبر و پایداری و مقاومت در برابر سختی ها و مصیبت ها، چه در طول نهضت و چه بس از حادثه ی عاشورا؛
2. شهامت و دلیری در افشای حقایق و گفتن سخن حق در برابر سلطه ی جائر که در اسلام از بزرگ ترین جهادهاست؛
3. پیام رسانی و تبیین روشنگری در طول سفر، حتی پس از بازگشت از سفر کربلا به مدینه که توسط حضرت زینب و ام کلثوم و دیگر بانوان اهل بیت انجام می گرفت؛
4. انجام پرستاری، پشتیبانی و امدادگری در روز عاشورا و صحنه های پس از آن؛
5. روحیه بخشی به رزم آوران یا ترغیب مادران یا همسران شهدا نسبت به دفاع از امام و رهبری و فداکاری در راه حق؛
6. مدیریت شرایط بحرانی که عمدتاً نقش حضرت زینب بود؛ چه اینکه ایشان به عنوان قافله سالار اسیران و سرپرست کودکان در آن شرایط سخت دوران اسارت و در مقابل نیروهای دشمن و کوچ دشوار شهر به شهر تا رسیدن به شام و سپس مدینه، اهل بیت امام حسین را همراهی می کرد؛
7. تغییر ماهیت اسارت و تبدیل آن به آزادسازی انسان ها و بیدادگری
اذهان جامعه؛ چه اینکه زینب، ام کلثوم و فاطمه دختر امام حسین اسیران آزادی بخش بودند و ذهنیت مردم را نیز از اسیران جنگی متحول ساختند؛
8. عمق بخشیدن به بعد تراژیک حادثه که حاصل نفس حضور زنان و دخترکان در این ماجراست؛ چه اینکه تأثیرگذاری عاطفی صحنه های پس از عاشورا و بسیج عواطف به نفع جبهه ی حق، گریستن و سوگواری اهل بیت و گریاندن مردم کوفه و شام با سخنرانی هایشان، از عوامل این عمق بخشی به بعد عاطفی حماسه ی عاشورا بود؛
9. مراعات حدود الهی و عفاف و متانت یک زن مسلمان و متعهد، حتی در شرایط اسارت و زیر سلطه ی سربازان دشمن.
منابع
1. ابن اثیر العربی؛ الکامل؛ [ بی جا]، [ بی تا]، 1408.
2. ایمانی یامچی، حسین؛ درس ها و عبرت های عاشورا؛ قم: ظهور، 1377.
3. پارسا، طیبه؛ پوشش زن در گستره ی تاریخ؛ قم: احسن الحدیث.
4. ذاکری شاندیز، سیدمجتبی؛ چرا شیعه بر تربت امام حسین سجده و در عزایش گریه می کند؟ قم: گل یاس، 1379.
5. ربانی خلخالی، علی؛ چهره ی درخشان حسین بن علی؛ قم: مکتب الحسین، 1379.
6. محدثی، جواد؛ پیام های عاشورا؛ پژوهشکده ی تحقیقات اسلامی، نمایندگی ولی فقیه در سپاه.
7. محلاتی، سیدهاشم؛ نگاهی کوتاه به زندگانی زینب کبری؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.
8. مقرم، عبدالرزاق؛ مقتل الحسین، قم: مکتبه بصیرتی، 1394.
نشریه کنگره امام حسین (ع) و مقاومت، جلد2.