قرآن مجید می فرماید: « إِنَّ اللَّهَ وَمَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا » خداوند و فرشتگانش بر پیامبر -صلی الله علیه و آله- درود می فرستند، ای کسانی که ایمان آورده اید بر او درود فرستید و سلام گوئید و تسلیم فرمانش باشید[1].
معنی ظاهری این بخش از آیات سوره ی احزاب که از چندین آیه ی قبل شروع شده در باره ی مسائل ویژه ی پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- و بیان احکام اجتماعی و خانوادگی و از جمله بیان مقام معنوی آن حضرت می باشد که خدا و فرشتگان، درود بر او می فرمایند و شما مؤمنین هم بر او درود بفرستید، لذا آیات مخصوصاً مربوط به پیامبر می باشد و کاری به دیگران ندارد، ولی لازمه ی درود و صلوات بر پیامبر -صلی الله علیه وآله- صلوات بر آل البیت نیز است، زیرا در همان ملاک ولایت الهی و رهبری به عنوان مهم ترین برجستگی در آل البیت عصمت هم وجود دارد و لذا روایاتی در کتاب های دانشمندان اسلامی مخصوصاً بزرگان اهل سنت از پیامبر -صلی الله علیه وآله- در تفسیر آیه رسیده که باید آل حضرت محمد را نیز ذکر کرد:
1. ابوحمزه ثمالی… یکی از یاران پیامبر -صلی الله علیه و آله- به نام کعب چنین نقل می کند: هنگامی که آیه فوق نازل شد عرض کردیم سلام بر تو را می دانیم، ولی صلوات بر تو چگونه است؟ فرمود بگوئید: «اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلّیت علی ابراهیم انّک حمید مجید، و بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.» از این حدیث هم چگونگی درود بر پیامبر و آل پیامبر -صلی الله علیه وآله- روشن می شود و هم معنی سلام.[2]
در باره ی کیفیت صلوات بر پیامبر -صلی الله علیه وآله- در روایات بی شماری که از طرق اهل سنّت و اهل بیت رسیده، صریحاً آمده است که «آل محمد» را به هنگام صلوات بر محمد، بیفزایید، از اهل سنّت هم بسیاری از علمای آن ها نقل نموده اند، از جمله در «الدّر المنثور»، از صحیح بخاری و مسلم و ابوداود و ترمذی و نسائی و ابن ماجه و ابن مردویه و روایت دیگر از کعب بن عجره نقل شده که مردی خدمت پیامبر -صلی الله علیه و آله- عرض کرد:
«اما السلام علیک فقد علمنا فکیف الصلاه علیک» سلام بر تو را ما می دانیم چگونه است، اما صلوات بر شما باید چگونه باشد؟ پیامبر -صلی الله علیه و آله- فرمود بگو: «اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم انک حمید مجید، اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.»[3]
نویسنده ی تفسیر دُرالمنثور علاوه بر حدیث فوق، هیجده حدیث دیگر نقل کرده، که در همگی تصریح شده که آل محمد را باید به هنگام صلوات ذکر کرد[4].
2 – این آیه و آیه ی بعدی (56 و 57، احزاب) در بیان تثبیت محور اصلی تولّی و تبرّی ایمانی و مکتبی نسبت به پیامبر -صلی الله علیه وآله- است و لذا بار سیاسی داشته و اگر آل البیت را هم با پیامبر -صلی الله علیه و آله- نقل می کرد، موجب مخالفت دشمنان آن ها می شد و به احتمال زیاد آیه را تحریف می کردند، شاهد این مطلب این که کتاب صحیح مسلم کتاب معروف و معتبر نزد اهل سنّت بابی برای «صلوا» عنوان کرد، و دو حدیث در آن نقل کرده، مبنی بر لزوم صلوات بر محمد و آل محمد و چند بار در این دو حدیث صلوات بر محمد آل محمد ذکر شده است، ولی تعصّب او به قدری بود که عنوان باب را چنین انتخاب کرد «باب الصلاه علی النبی صلی الله علیه و سلم» و با آن همه روایت های زیاد از پیامبر خدا -صلی الله علیه و آله- که در کتب معتبر آن ها وارد شد که صلوات باید بر محمد و آل محمد، هر دو باشد، باز اکثر جامعه اهل سنت با آن مخالفت کردند و لذا خداوند برای حفظ قرآن از تحریف فقط از پیامبر نام برد، ولی تغییر کیفیّت صلوات را به عهده ی پیامبر و ائمه ی معصومین قرار داد و پیامبر اکرم با تأکیدهای زیادی که خود اهل سنّت نقل کردند، ذکر (آل) را هم در صلوات لازم دانسته اند.
3- هم آهنگی وحی قرآن دراین آیه با گفتار پیامبر (صلی الله علیه وآله) که به تصریح قرآن[5] آن هم وحی الهی است، در مورد لزوم صلوات بر (آل) بیان گر یک حقیقت و یک مفهوم متعالی در مورد آل البیت (علیه السلام) می باشد که در حقیقت آل البیت (علیه السلام) به منزله ی ذات مقدس خود پیامبر و جزو وجودی او می باشند که در روایات اسلامی گاهی از آن ها به عنوان (بضعه) و پاره ی تن پیامبر (صلی الله علیه وآله) تعبیر شده است و به همین دلیل جز «در نبوت و اخذ وحی» در تمام ویژگی های رسول گرامی اسلام شریک می باشند که از جمله در لزوم صلوات بر آن ها و حرمت ایذای آن ها می باشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مستدرک الوسائل؛ محدث حسین نوری، قم، آل البیت، 1408هق، ج5، ص345، باب کیفیت صلوات بر محمد و آل محمد، حدیث 1 الی 12.
2. بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، بیروت، موسسه الوفاء، 1404ه ق، ج91، ص48، باب 29 فضیلت صلوات بر محمد و آل محمد.
3. جمال الاسبوع، سید بن طاوس، قم، رضی، ص471 ذکر صلوات بر پیامبر و آل او.
4. دعائم الاسلام؛ نعمان بن محمد تمیمی مغربی، مصر، دارالمعارف، 1385هق، ج1، ص28، وجوب صلوات بر محمد و آل محمد.
پی نوشت ها:
[1] احزاب/56.
[2] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهاردهم، 1376، ج 17، ص 417، 418 و طبرسی، ابن علی فضل، مجمع البیان، بیروت، درالمعرفه، چاپ دوم، 1988، ج 7 و 8، ص 579.
[3] سیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور، قم، مکتبه آیه الله مرعشی، 1404هق، ج5، ص216.
[4] طباطبائی، محمد حسین، المیزان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، پنجم، 1372هش، ج16، ص365 و مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، پنجم، 1372هش، ج17، ص418 به نقل از سیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور، قم، مکتبه آیه الله مرعشی، 1404هق، ج5، ص216، ذیل آیه 56.
[5] ان هو الا وحی یوحی: آنچه می گوید چیزی جز وحی الهی نیست. نجم/4.