برای روشن شدن پاسخ، به نکاتی اشاره می‎شود:
1. لزوم قانون و شرایط قانون‎گذار: گسترش زندگی اجتماعی بشر از یک طرف و خود دوستی او از طرف دیگر، می‎طلبد برای اداره اجتماع بشری قانونی در کار باشد و کسی می تواند قانون وضع کند که انسان‎شناس، ژان‎ژاک روسو می‎گوید: «برای کشف بهترین قوانین که به درد ملل بخورد یک عقل کلی لازم است که تمام شهوات را ببیند ولی خود هیچ حس نکند، با طبیعت رابطه‎ای نداشته باشد ولی کاملاً آن را بشناسد، سعادت او مربوط به ما نباشد ولی حاضر باشد که به سعادت ما کمک کند».[1] و تنها موجودی که حق قانونگذاری دارد و شرایط فوق را دارا می‎باشد خداوند است، چون هم خالق هستی است[2] و هم کارگردان آن[3] و هم مالک موجودات[4] و هم رازق آنها[5] و هم بر همه هستی، مخصوصاً انسان آگاهی کاملی دارد «آیا آفریده خود را به خوبی نمی‎شناسد با این‎که از رموز خلقت کاملاً آگاه است».[6] 2. قرآن شریف چیزی به بشر آموخته است که هرگز خود نمی‎توانست بدون تعلیم قرآن به آن راه یابد. «علّمکم ما لم تکونوا تعلمون». همان‎گونه که خداوند چیزهایی را که نمی‎دانستید به شما تعلیم داد.
3. قرآن شریف همیشه تازه است. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: «علت این‎که قرآن شریف همیشه طراوت و تازگی دارد این است که برای یک زمان معین و برای مردم معین نازل نشده است. برای همه زمان‎ها و همه مردم است از این جهت در هر زمانی نو و نزد هر مردمی تازه است».[7] این مقدمه، اولین جواب این است که قرآن شریف در تمام ابعاد، برای همه جهانیان تازه است و تازه خواهد ماند و خداوند آن‎چه مورد نیاز بشر بوده است اعم از معارف و احکام و … در قرآن بیان نموده است که مانند آن در هیچ قانون و دینی وجود ندارد، سیر اجمالی در موضوعات کلی قرآن، نشانگر تازگی مسائل قرآن برای بشریت است، چه مسائل اعتقادی و کلامی و چه در ترغیب و تحریص بر ایمان به خدا و معاد و ملائکه و پیامبران و کتب آسمانی و چه در مسائل اخلاقی، ـ اخلاق فردی و اجتماعی ـ و چه مسائل حقوقی هم‎چون حقوق خانواده، حقوق مدنی، مالکیت حکومت، شورا، حق فقراء و… . و این تازگی قرآن جاودانی خواهد بود، راز ختم نبوت و جاودانگی قرآن در همین نهفته است، لذا در حدیث می‎خوانیم «القرآن یجری کما تجری الشمس و القمر»[8] قرآن در جریان خود همانند خورشید و ماه است و معارف آن در گذر زمان همواره تابان است، آن‎چه تغییر می‎یابد حوادث روزگار است. یعنی مفاهیم و معانی مربوط به دین است و تنها مصادیق آنها تبدیل و تغییر می‎یابد».[9] اگر بشر بخواهد به عمق معانی قرآنی و تازگی آن راه یابد، زمان می‎برد، و گذشت زمان، قرآن و تازگی آن را نمایان می‎کند، چنان‎که امام هشتم ـ علیه السّلام ـ می‎فرماید:‌ «خداوند می‎دانست در آخرالزمان مردمانی که دارای فکر عمیق می‎باشند ظاهر می‎شوند لذا سوره توحید (قل هو الله احد) و سوره حدید را نازل فرمود».[10] این حدیث می‎رساند که گذشت زمان، تازگی قرآن را کشف می‎کند، برای نمونه به مسائلی که بیشتر نیاز جامعه را برآورده می‎کنند در دو قسمت اشاره می‎شود:
الف. مسائل اخلاقی و تربیتی: در این قسمت فقط به فهرست مسائل اشاره می‎شود.
1. بدی را با نیکی پاسخ دادن، بلکه با نیکی برتر (و احسن)، جواب دادن.[11] 2. اعراض از نفود و بیهودگی، و برخورد کریمانه با اهل لغو و جاهلان داشتن.[12] 3. فرو بردن خشم، عفو و گذشت، بخشش نمودن به دیگران[13] و پاسخ بهتر به اظهار محبّت دیگران.[14] 4. رعایت امانت،[15] صداقت،[16] پایبندی به عهد و پیمان،[17] و داشتن اخلاص، در کارها و برخوردها.[18] 5. نرمی در گفتار،[19] سادگی در برخورد،[20] و ترجیح دادن دیگران بر خود و خودی‎ها[21] و از خود ستایش نکردن.[22] و.. و از اخلاق و رفتار زشتی چون استهزاء و مسخره نمودن دیگران، عیب‎جوئی، و طعنه زدن و بدگمانی، و تجسّس و غیبت،[23] ریاء و بهتان،[24] حسد و خیانت و دروغ، بخل و تکبّر و فخرفروشی و منت‎گذاری و اذیت نمودن در صدقه دادن…[25] به شدت نهی کرده است.
نکته دیگر در اخلاق اجتماعی اسلام، معرّفی نمودن الگوهایی است. ابراهیم و همراهانش در بت شکنی،[26] پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ[27] در اخلاق عظیم، نوح در شکرگزاری،[28] ایوب در صبر،[29] اسماعیل در مرضی حق بودن،[30] یحیی در تقوی،[31] موسی در اخلاص،[32] لوط در هجرت الی الله،[33] یونس در ذکر خدا،[34] اهل‎بیت در نیکی،[35] و هم‎چنین بیان اوصاف و الگوها در قرآن.[36] ب: مسائل سیاسی و اجتماعی:
1. رهبر جامعه، باید دارای ویژگی‎های ذیل باشد، توان جسمی و دلالت، علم و دانش،[37] دلسوزی نسبت به جامعه،[38] صبر و یقین، نرمی و ملاطفت،[39] شرح صدر و دریا دل بودن،[40] حکم نمودن طبق حق[41] و عدالت،[42] مقدم داشتن ضابطه بر رابطه،[43] و اطاعت نکردن از منحرفان.[44] 2. وظایف مردم در قبال حکومت و رهبری:
وحدت و یکپارچگی،[45] تعظیم شعائر اسلامی،[46] تنها نگذاشتن رهبر.[47] تعاون و همکاری،[48] آمادگی در برابر تهاجم دشمنان،[49] وفاء به عهد و پیمان،[50] سرسخت و نفوذ ناپذیری در مقابل دشمن، و مهربان بودن نسبت به یکدیگر،[51] نسپردن ثروت به سفهاء و نادانان،[52] و صدها مسائل دیگر که در این جوابیّه مجال مطرح شدن آن‎ها نیست.
2. جواب دوم این است که با پیشرفت دانش‎های بشری، سؤال‎های جدی و جدیدی فراروی بشر قرار می‎گیرد، وقتی انسان به سراغ قرآن می‎رود، مطالب تازه‎ای که پیش از این درباره آن‎ها در قرآن کاوش نمی‎کرده به دست خواهد آمد، مثل دیدگاه قرآن درباره جامعه و تاریخ.[53] در پایان به اعترافات بعضی از دانشمندان غیر مسلمان، درباره قرآن اشاره می کنیم:
1. کارلایل: قرآن مزایایی دارد که فقط در قرآن یافت می‎شود و در هیچ کتاب علمی و سیاسی و اقتصادی دیگر دیده نمی‎شود.[54] 2. گوته: (بر اثر ادامه خواندن قرآن) انسان مفتون جاذبه آن می‎گردد و بالاخره بی‎اختیار مجذوب زیبایی متعدد آن می‎شود.[55] 3. جان دیون: قرآن به اندازه‎ای از نقائص مبرّاست که نیازمند کوچک‎ترین تصحیح نیست.[56] 4. ژول لابوم: مسلمین علوم را از قرآنی که دریایی از دانش است گرفتند و نهرها از آن برای بشریت در جهان جاری ساختند.
5. دینورت: «واجب است اعتراف کنیم که علوم طبیعی و فلکی و فلسفه و ریاضیات که در اروپا رواج گرفت عموماً از برکت تعلمات قرآنی است و ما مدیون مسلمانانیم بلکه اروپا از این جهت شهری است از اسلام».[57] 6. دکتر لوراوالگیری: «ما در این کتاب (قرآن) گنجینه‎ها و ذخائری از علوم می‎بینیم که فوق استعداد و ظرفیت باهوش‎ترین اشخاص و بزرگ‎ترین فیلسوفان و قوی‎ترین رجال سیاست و قانون است. به دلیل این جهات است که قرآن نمی‎تواند کار یک مرد تحصیل کرده و دانشمندی باشد.»[58] به هرتقدیر قرآن شریف، معجزه ی علمی و جاودانی است که همه ی نیازهای مادی و معنوی بشری را دارا می باشد و با بازگشت به قرآن می توان خود و جامعه ی بشری را بیمه کرد و با بکارگیری آن به نیاز خود پاسخ مثبت داد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. وحی و نبوت،‌استاد مرتضی مطهری، ص 102 تا پایان کتاب.
2. نهج‎البلاغه، خطبه 110 و 198 و 182 و 198 و حکمت 313.
3. تفسیر نمونه،‌آیت‎الله مکارم شیرازی، ج 1، ص 125 و 138، ج 9، ص 42، ج 16، ص 323.

پی نوشت ها:
[1] . ر.ک، سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، چاپ سوم، ج2، ص 349.
[2] . رعد/ 16.
[3] . انعام/ 164.
[4] . ابراهیم/ 52.
[5] . یونس/ 31.
[6] . ملک/ 14.
[7] . مطهری، مرتضی، خاتمیت، قم، انتشارات صدرا، چاپ اول، 1366، ص 152، به نقل از عیون.
[8] . ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج 2، کتاب فضل القرآن، ص 126.
[9] . ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، شریعت در آیینه معرفت، چاپ پژمان، چاپ دوم، 1373.
[10] . صدوق، توحید صدوق، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ص 283، باب 40، روایت 1.
[11] . رعد/ 22، مؤمنون/ 96.
[12] . مؤمنون/ 23، فرقان/ 63 و 72.
[13] . آل عمران/ 134، نور/ 22.
[14] . نساء/ 86.
[15] . مؤمنون/ 8.
[16] . زمر/ 33.
[17] . مائده/ 1.
[18] . بقره/ 272.
[19] . طه/ 44.
[20] . ص/ 86.
[21] . حشر/ 9.
[22] . نجم/ 32.
[23] . حجرات/ 11ـ12.
[24] . احزاب/ 58.
[25] . آل عمران/ 18، انفال/ 27، لقمان/ 18.
[26] . ممتحنه/ 4.
[27] . احزاب/ 21.
[28] . اسراء/ 3.
[29] . ص/ 44.
[30] . مریم/ 55.
[31] . مریم/ 13.
[32] . مریم/ 51.
[33] . عنکبوت/ 9.
[34] . صافات/ 143.
[35] . بقره/ 177، انسان/ 5.
[36] . یونس/ 62ـ63.
[37] . بقره/ 247.
[38] . شعراء/ 3.
[39] . سجده/ 24.
[40] . طه/ 25ـ26.
[41] . ص/ 26.
[42] . مائده/ 42.
[43] . نساء/ 135.
[44] . انسان/ 20.
[45] . آل عمران/ 103.
[46] . ‌حج/ 32.
[47] . نور/ 62.
[48] . مائده/ 2.
[49] . انفال/ 60.
[50] . مائده/ 1.
[51] ، فتح/ 29.
[52] . نساء/ 5.
[53] . ر.ک: مطهری، مرتضی، جامعه و تاریخ، انتشارات صدرا، ج5.
[54] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، پیشین، ج 1، ص 137ـ138.
[55] . همان.
[56] . همان.
[57] . تفسیر نمونه، پیشین، ص 138، ‌المعجزه الخالده به نقل از قرآن برفراز اعصار.
[58] . همان.