دوران حیات چهار تن از ائمه هدی علیهم السلام که از زمان امام سجاد(ع) آغاز شد و تا بخش‌هایی از دوران امام کاظم(ع) ادامه یافت، از منظر ترویج تعلیم و تربیت اسلامی نقطه عطفی است در تاریخ پر فراز و نشیب زندگانی امامان معصوم علیهم السلام.
در این میان حیات شیخ الائمه امام صادق (ع) هم از منظر طولانی‌تر بودن عمر ایشان از سایر ائمه اطهار علیهم السلام و هم از نگاه تغییراتی که در دستگاه خلافت رخ داده بود، از برجستگی ویژه‌ای برخوردار است.
در این دوره با گسترش حوزه‌های علمیه، فرصت طلایى بسط و نشر معارف اسلام ناب و پرورش شاگردان براى امام صادق(ع) به‌وجود آمد و عبارت جمله “قال الصادق” شعار علم حدیث شد.
حجت الاسلام و المسلمین پناهیان در سخنانی که در مشهد مقدس ایراد شده است، تشریح دوران امام صادق(ع) را با تبیین عنوان “رییس مذهب تشیع”، آغاز می‌کند و می‌گوید: اینکه حضرت صادق(ع) را رییس مذهب می‌نامند، بدین معنا است که تنها امامی که بیشترین فرصت را برای بیان معارف دینی پیدا کرد، این امام بزرگوار است.این کارشناس دینی بر این عقیده است که امامان معصوم(ع) برای زمان امام صادق (ع) مقدمه چینی کردند، به منظور گسترش معارف دینی در جامعه آن روزگار و امامان بعد از ایشان نیز از برکات امام ششم(ع) خوشه چینی کردند.
بسیاری از مشترکات احکام مذاهب اسلامی حاصل زحمات امام صادق(ع) است و این به دلیل این بود که بسیاری از رئیسان مذاهب اهل سنت شاگرد امام صادق(ع) بودند و از ایشان درس‌های فراوانی گرفتند. دوران حیات ائمه “علیهم السلام” به سه دوران تقسیم می شود: دوره اول سه امام بزرگوار محور رسالت امامان امر ولایت و سرپرستی جامعه اسلامی بود، دوره دوم که از امام سجاد(ع) آغاز می‌شود تا نیمه‌های حیات امام کاظم را در بر می‌گیرد و رسالت حضرات معصومین(ع) تعلیم و تربیت است. دوره سوم نیز امامان دیگر و حتی دوران غیبت صغری را در می‌گیرد که دوره آمادگی مردم برای غیبت و پذیرش نیابت ائمه هدی علیهم السلام و مراجعه به علما است.
دوران تشیع در زمان غیبت کبری امام زمان(عج)نیز به سه قسمت تقسیم می‌ شود: دوره اول؛ دوره پراکندگی شیعه که حدود 600 سال طول کشید و تا اوایل صفویه ادامه یافت. دوره دوم؛ دوره انسجام شیعه که از صفویه این دوران آغاز شد. دوره سوم نیز دوره حاکمیت شیعه است که از انقلاب اسلامی شیعه شروع شد.
چرا در جریان مسئولیت و رسالت امامان ما، تعلیم و تربیت دوران دوم است و چرا سه امام اول ما به کار تعلیم و تربیت نپرداختند؟ چرا از امام سجاد(ع) کار تعلیم و تربیت آغاز شد؟ چرا معلم تربیت و مذهب ما امام پنجم و ششم ما هستند؟ کار تعلیم و تربیت مقدم است، کار تهذیب و نفس مقدم است، اینها مگر اصل نیست؟ چرا جریان امامت تعلیم و تربیت را مؤخر انداخت و امر ولایت را جلو آورد تا آنجا که یکی از بزرگواران و علما حوزه نقل می کرد ما از امام حسین(ع)، چهار روایت نقل شده در مورد مسائل احکام و مسائل شرعی داریم.
اشتباه است اگر کسی ولایت و سرپرستی اجتماعی را مقدم بر تهذیب و تعلیم و تربیت نداند. اگر خیلی خودمان را تربیت کنیم، وقتی در غیبت امام است، هر صد قدمی که بر می داریم نیم متر جلو می رویم اما وقتی در محضر امام باشد، زمانی باشد که آقا و مولایمان بر جهان حاکم است و فساد را از جهان برداشته، به خدا سوگند هر نفسی که می زنیم و هر یک قدمی که بر می داریم، صد متر جلو می رویم؛ اول باید بگذاریم که ولایت فضا را درست کند، بعد با هر یک کلمه چقدر معرفت به ما می‌رسد.
وقتی امام زمان(عج) بیاید، اول عقل مردم را افزایش و نجات می‌دهند.چرا تهذیب نفس و تعلیم و تربیت امروز این‌قدر برای ما سخت است؟ پاسخ این است که هنوز امام ما عالم را به ید قدرت خود نگرفته است؛ البته این سخن هزار تفسیر دارد. برای راحت آدم شدن، برای خیلی آدم شدن، برای سریع آدم شدن، نگو چرا اولین امامان ما به موضوع ولایت قبل از تعلیم و تربیت پرداختند. ولایت که درست شود، چیزهایی در آن جامعه درست می شود که تازه می شود در آن جامعه نفس کشید. گمان مردم جهان امروز این است که آزادند راحت فکر کنند و انتخاب کنند اما روزی که به دست امام زمان آزاد شوند، شما می بینید چند میلیارد آدم مثل آب خوردن نماز خوان می شوند.
جامعه‌ای صالح می‌شود که اول ولایت در آن محقق شود؛ و دلیل اینکه سه امام اول ما با شمشیر جنگیدند و ننشستند به تعلیم و تربیت روشن می‌شود؛ باید مردم حکومت دینی درستی داشته باشند، چون تعلیم و تربیت بدون حکومت دینی اثرش یک هزارم است.
همان‌گونه که یک جامعه اگر بخواهد اصلاح شود، تعلیم و تربیت موثر باشد، اول باید ولی خدا بر آن حاکم شود، جان یک انسان هم اگر بخواهد نورانی شود، پیش از تربیت باید ولی الله اعظم را در خود حاکم کند. همان‌سان که در جامعه اول ولایت درست شود، بعد جامعه زیبایی‌هایش سامان پیدا می‌کند، در جان یک انسان هم اول که ولایت حاکم شد، تازه انسان تعادل پیدا می‌کند و آماده تربیت می‌شود.
منبع:ارم نیوز