نویسنده:محمد جواد مروجی طبسی
اهتمام و سفارش به تلاوت قرآن
امام صادق علیه السلام علاوه بر سیره عملی خود که به تلاوت قرآن مجید در شبانه روز اهمیت می داد، به دیگران نیز سفارش می کرد که از این کتاب آسمانی غفلت نورزند. امام با بیان عظمت قرآن، دیگران را در شب و روز و پیش از خواب و همچنین در فرصت های پیش آمده، به تلاوت کتاب خدا دعوت می کرد. موارد زیر نشانگر این تشویق هاست.
1. روزی پنجاه آیه قرآن بخوانید
حریز از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: « القرآن عهد الله الی خلقه فقد ینبغی للمرء المسلم أن ینظر فی عهده و أن یقرأ منه فی کل یوم خمسین آیه؛ قرآن برنامه ای است الهی پس بسیار شایسته است که هر فرد مسلمان در عهد نامه الهی اش به دقت نظر افکند و هر روز دست کم پنجاه آیه را با تدبیر تلاوت کند» . (1)
2. درجات بهشت به تعداد آیات قرآن
مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: «علیکم بتلاوه القرآن فان درجات الجنه علی عدد آیات القرآن، فاذا کان یوم القیامه قیل لقاری القرآن اقرأ و ارقأ فکلما قرأ آیه یرقی درجه؛ بر شما باد به تلاوت قرآن! زیرا که درجات بهشت با عدد آیات مساوی است. روز قیامت به قاری قرآن گفته می شود که: بخوان و بالا برو. و او هر آیه که می خواند، یک درجه بالاتر می رود». (2)
3. پیش از خواب قرآن بخوانید
امام صادق علیه السلام به فضیل بن یسار فرمود: «ما یمنع التاجر منکم المشغول فی سوقه اذا رجع الی منزله ان لا ینام حتی یقرأ سوره من القرآن فتکتب له مکان کل آیه یقروها عشر حسنات و یمحی عنه عشر سیئات؛ چه مانعی دارد که یک تاجر در بازار که سرگرم داد و ستد است، وقتی به خانه آمد، پیش از آن که بخوابد، سوره ای از قرآن بخواند تا به هر آیه ده حسنه به او بدهند و ده گناه از او محو شود». (3)
4. در دل شب، قرآن بخوانید
آن حضرت فرمود: «در روز قیامت فردی را برای حساب صدا می کنند، پس قرآن در پیش روی او قرار می گیرد و می گوید: خدایا! من قرآنم و این بنده تو در راه تلاوت من خود را به رنج و تعب انداخت و در دل های شب مرا تلاوت کرد و قلبش را روشن و اشکش جاری شد. پروردگارا! او را از من خشنود کن؛ همچنان که من از او خشنودم».
خداوند عزیز جبار می فرماید: «بنده من! دست راستت را بیاور. آنگاه آن را از رضوان و دست چپ او را از رحمت پر می کند و سپس به او می فرماید: این بهشت ماست، بخوان و بالا برو! پس او آیه می خواند و یک درجه ترفیع می شود» . (4)
5. صد آیه در نماز شب بخوانید
اسحاق بن عمار از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود:«من قرأ مائه آیه یصلی بها فی لیله کتب الله عزوجل له بها قنوت لیله. و من قرأ مائتی آیه فی غیر صلاه کتب الله له فی اللوح قنطاراً من الحسنات و القنطار الف و مائتا اوقیه و الاوقیه اعظم من جبل احد؛ تلاوت صد آیه از قرآن در نماز شب، با قنوت یک شب مساوی است و کسی که دویست آیه در غیر نماز بخواند، یک قنطار حسنه برایش نوشته می شود و قنطار 1200 اوقیه است و هر اوقیه ای از کوه احد بزرگ تر است». (5)
6. در شب های جمعه، قرآن بخوانید
زید شحام گوید: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در شب جمعه ای در بین راه به من فرمود:
«اقرأ فانها لیله الجمعه قرآناً. فقرات:( اِنَّ یَومَ الْفَصْلِ میقانُهُم اجْمَعینَ یَوَ لا یُعْنی مَوْلَی عَنْ مَوْلَی شَیْئاً و لا هُمْ یُنْصَرونَ اِلّا مَنْ رَحِمَ الله) (6) فقال ابو عبدالله: نحن و الله الذی یرحم الله و نحن و الله الذی استثنی الله و لکنّا نغنی عنهم؛ قرآن بخوان که امشب شب جمعه است. پس این آیه را خواندم: روز جدایی- حق از باطل – وعده گاه همه آنهاست؛ روزی که هیچ دوستی کمترین کمکی به دوستش نمی کند و از هیچ سو یاری نمی شوند. مگر افرادی را که خداوند یاری کند. امام فرمود: به خدا سوگند! این مائیم که خداوند به مارحم می کند و ما را پروردگار استثنا کرده است، ولکن ما به دوستانمان سود خواهیم رساند». (7)
7. جوانان قرآن بخوانند
امام صادق علیه السلام می فرماید:
«من قرأ القرآن و هو شابّ مومن اختلط القرآن بلحمه و دمه و جعله الله مع السفره الکرام البرره و کان القرآن حجیزاً عنه یوم القیامه یقول: یا رب انّ کلّ عامل قد اصاب اجر عمله غیر عاملی فبلّغ به اکرم عطایاک.
فیکسوه الله حلتین من حل الجنه و یوضع علی راسه تاج الکرامه ثم یقال له: هل ارضیناک فیه؟ فیقول القرآن : یا رب قد کنت ارغب له فیما هو أفضل من هذا. فیعطی الامان بیمینه و الخلد بیساره ثم یدخل الجنه فیقال له: اقرأ و اصعد درجه. ثم یقال له: هل بلّغنا به و ارضیناک؟ فیقول: نعم؛ هر جوان مؤمنی که قرآن تلاوت کند، قرآن با گوشت و خون او آمیخته می گردد و باسفرای گرامی خدا همنشین خواهد بود و همانا قرآن حائلی بین او [و بین تیرگی ها] در روز قیامت خواهد بود.
قرآن به محضر پروردگار می گوید: خدایا! هر کارگری اجر و مزد کار خویش را دریافته، جز این جوان؛ پس بهترین عطایای خود را به او برسان. خداوند دو لباس از لباس های بهشتی به او می پوشاند و بر سرش تاج کرامت را می گذارد. سپس به قرآن خطاب می شود که: آیا تو را درباره او راضی کردیم؟ قرآن کریم در پاسخ می گوید: خدایا! دوست می داشتم که بهتر از این کرامت ها را به او می دادی. پس در دست راست آن جوان، امان نامه و در دست چپش زندگی ابدی در بهشت می دهند. سپس وارد بهشت می گردد و به او گفته می شود: قرآن بخوان و یک درجه بالا برو. آن گاه به قرآن گفته می شود: آیا عطایا و کرامت های خود را به او رساندیم. آیا تو را راضی کردیم؟ قرآن در پاسخ می گوید: آری». (8)
8. پرتو افشانی خانه قرآنی
بسیاری از خانه های مسلمانان به دلیل برخی مسائل در آنها، ویژگی خاصی دارند؛ از جمله خانه ای که در آن قرآن تلاوت شود، نوری می درخشد که آسمان نیز از درخشش نورانی می شود. امام صادق علیه السلام فرمود: «الدار اذا تُلی فیها کتاب الله لها نور ساطع فی السماء و تعرف من بین الدور؛ (9) هنگامی که در خانه ای قرآن خوانده شود، برای آن، نور درخشانی خواهد بود که در آسمان بدرخشد و در بین خانه ها شناخته شود».
و فرمود: «ان البیت اذا کان فیه المرء المسلم یتلو القرآن یتراءه اهل السماء کما یتراءی اهل الدنیا الکوکب الدّریّ فی السماء؛ اگر در خانه ای که مسلمانی در آن هست، قرآن خوانده شود، در آسمان ها چنان برای اهل آسمان جلوه کند که ستارگان درخشان و پرفروغ آسمان برای اهل زمین جلوه می کنند». (10)
رعایت آداب در تلاوت قرآن
امام صادق علیه السلام به رعایت آداب قرائت نیز اهتمام داشت که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1. رعایت اخلاص در تلاوت
امام صادق علیه السلام فرمود: «خوانندگان قرآن، سه دسته هستند: عده ای برای نزدیک شدن به سلاطین و زورمندان و برای سلطه یافتن بر مردم قرآن می خوانند، که این دسته از اهل آتش اند. دسته دوم حروف قرآن را حفظ و حدود آن را ضایع کرده اند، این دسته نیز اهل آتش اند. دسته سوم قرآن می خوانند تا زیر پوشش آن قرار گیرند، به محکم و به متشابه آن اعتقاد دارند، فرایض قرآن را به جای می آورند و حلال آن را حلال و حرام آن را حرام می شمارند و در مقام عمل، تسلیم قوانین قرآن اند. این دسته همان کسانی هستند که دست رحمت الهی آنان را از هر لغزشی نجات می دهد و آنان اهل بهشت اند و درباره هر که بخواهند، حق شفاعت دارند». (11)
2. برای خودنمایی نباشد
همچنین فرمود: «پارهای از مردم قرآن را تلاوت می کنند که گفته می شود: چه خوب می خواند! و برخی برای تأمین معاش قرآن می خوانند. در این دو دسته خیری نیست.
ولی بعضی از مردم قرآن می خوانند که از راهنمایی های آن بهره مند شوند و در نماز و در هر حال، شب و روز از آیات الهام بخش قرآن بهره معنوی و فکری بردارند». (12)
3. برای منافع مادی و دنیوی نباشد
و نیز فرمود: «کسی که بر سلطان جائری وارد شود و برای رسیدن به پول و ثروت و آرزوهای مادی و دنیوی قرآن بخواند، چنین کسی مورد لعن خداوند خواهد بود و به هر حرفی، ده لعنت و شنونده نیز به هر حرفی یک لعنت خواهد شد». (13)
4. قرآن از رو خوانده شود
امام صادق علیه السلام می فرماید: «کسی که قرآن را از روی آن تلاوت کند، نور دیدگانش زیاد می گردد و بار گناه پدر و مادرش سبک می شود؛ هر چند که هر دو کافر باشند». (14)
همچنین فرمود: «خواندن قرآن از روی آن، موجب تخفیف عذاب از پدر و مادر می شود؛ گر چه کافر باشند». (15)
5. پیش از تلاوت، استعاذه شود
از امام صادق علیه السلام درباره استعاذه پیش از خواندن قرآن پرسیده شد، در پاسخ فرمود: «نعم فتوذ بالله من الشیطان الرجیم؛ بله، از شیطان رانده شده به خدا پناه ببر». (16)
6. قرآن را با خضوع و خشوع بخوانید
امام فرمود: «ان القرآن نزل بالحزن فاقرأه بالحزن؛ قرآن کریم با حزن نازل شد، پس شما نیز آن را با حزن و خشوع بخوان». (17)
و فرمود: «کسی که قرآن بخواند، ولی قلبش خاضع نشود و احساس حزن در خود نکند، امر بزرگی را کوچک شمرده و زیان کرده است. پس تلاوت کننده قرآن به سه چیز نیاز دارد: 1. قلب خاشع، 2. فکری فارغ، 3. موضعی آرام؛ زیرا قلب که خاشع شد، افکار شیطانی فرار می کند. و دل که فارغ گشت، به تمام وجود متوجه قرآن می شود و موجبات تفرقه فکر رخت بر می بندد و از نورانیت کلام خدا و آثار آن محروم نخواهد شد. و هر گاه جای آرام وخلوتی انتخاب کند، با رعایت آن دو اصل پیشین، همانا روح و جان او با کلام خدا انس می گیرد و شیرینی حرف زدن با خدا را لمس می کند. همچنین الطاف پنهان الهی را احساس می کند؛ در نتیجه، حالت انس با قرآن را بر هر حالت دیگر ترجیح می دهد و بهترین وقت خود را در همین لحظه می بیند.
پس به دقت بنگر که منشور الهی را چگونه می خوانی و در برابر اوامر و نواهی آن چه موضعی داری و در قبال حدود آن چگونه خواهی بود؛ زیرا قرآن، کتابی است که باطل در ساحت مقدس آن راه ندارد و از جانب خداوند حکیم است. پس به دقت تلاوت کن و در هر وعد و وعیدی توقف کن و در مثال ها و مواعظ آن تفکر کن. مواظبت کن که به موازات صحت قرائت، در اقامه حدود آن کوشا باشی». (18)
آن حضرت در همین زمینه از پیامبر مطلبی نقل فرموده که ذکر آن خالی از فایده نیست:
«رسول خدا صلی الله علیه و آله با جمعی از جوانان ملاقات کرد و فرمود: می خواهم آیاتی از قرآن را برای شما بخوانم. هر که تحت تأثیر قرار گرفت و اشک ریخت، من بهشت را برایش ضمانت می کنم. و سپس آخر سوره زمر را تلاوت کرد. همه اشک ریختند، مگر یک جوان که گفت: یا رسول الله! من تباکی کردم، ولی اشکم جاری نشد. حضرت فرمود: من مجدداً می خوانم. هر که اشک ریخت، اهل بهشت خواهد بود. و سپس آیات را دوباره خواند و این بار همه در اثر انعطاف پذیری اشک ریختند و همه شایستگی بهشت پیدا کردند». (19)
7. در آیات و مواعظ آن اندیشه کنید
در چهار روایت دیگر، امام صادق علیه السلام بر تفکر و تأمل در هر آیه ای که می خواند – به ویژه آیات بهشت و جهنم – امر فرموده تا تلاوت کننده، تجلی خدای را در قرآن به چشم دل ببیند. امام صادق علیه السلام در مقام دعا می فرمود:
«پرودگارا! عهدنامه خود را منتشر ساختی . پس نگاه مرا در آن عبادت قرار ده و قرائتم را تفکر و تفکرم را موجب عبرت. خدایا! قرائتم را قرائت بدون تفکر قرار مده و نظرم را در قرآن توأم با غفلت مگردان». (20)
و فرمود: «لقد تجلّی الله لخلقه فی کلامه و لکنهم لا یبصرون؛ خداوند در سخنان خود در قرآن برای بندگانش تجلی کرده است، ولی بسیاری از مردم این تجلی را نمی بینند». (21)
و نیز فرمود: «قرآن، مشعل فروزان هدایت و چراغ راه در تاریکی هاست. پس باید دیده خود را باز کنیم و برای کسب نور، چشم بصیرت را بگشاییم؛ زیرا تفکر، حیات قلب هر انسان آگاهی است». (22)
ودرتفسیر آیه مبارکه (یتلونه حق تلاوته) فرمود: « الوقوف عند ذکر الجنه و النار؛ حق تلاوت قرآن؛ توقف وتفکر درهر آیه ای است که بهشت وجهنم را مطرح می کند».(22)
8. سکوت به هنگام شنیدن آیات قرآن
کتاب آسمانی و قرآن مجید آن قدر والا و ارزشمند است که بندگان خدا حتی به هنگام شنیدن آیات نیز باید سرا پا گوش باشند و سکوت کنند. در این زمینه، هم خود قرآن مجید فرموده: «اگر قرآن خوانده شد، به آن آیات گوش دهید و سکوت کنید» و هم معصومان علیهم السلام از جمله امام صادق علیه السلام فرموده: «یجب الانصات للقرآن فی الصلاه و غیرها و اذا قرأ عندک القرآن وجب علیک الانصات واستماع؛ واجب است که به هنگام تلاوت قرآن چه د رنماز و چه در غیر نماز، سکوت کنی و هر گاه در حضور تو قرآن خوانده شد، واجب است بر تو که سکوت کامل را رعایت کنی». (24)
9. با شتاب خوانده نشود
دستور دیگر امام صادق علیه السلام آن است که سعی شود به هنگام قرائت قرآن، به سرعت و با شتاب آن را نخوانیم و در تفسیر آیه مبارکه (و رتل القرآن ترتیلا) فرمود: «هو أن تتمکث فیه و تحسّن فیه صوتک؛ با تأمل و تأنی بخوانی و در برخورد با هر آیه، درنگ کنی و آن را با صوت نیکو بخوانی». (25)
و فرمود: «قرآن با شتاب زدگی خوانده نمی شود، بلکه کلمه کلمه و بادقت خوانده می شود. پس به هر آیه ای که درباره بهشت می رسیم، باید مقداری توقف کنیم و از خدا آن را بخواهیم و همچنین آیه ای که از جهنم سخن می گوید، باید به خدا پناه ببریم». (26)
امام صادق علیه السلام از امیر مؤمنان علیه السلام در معنای (و رتل القرآن ترتیلا) نقل کرده است که فرمود: «قرآن، بیانگر همه معارف است. در هنگام تلاوت، هدف شما تمام کردن سوره نباشد، بلکه با تأنی بخوانید تا قلب هایتان به نرمی و انعطاف گراید». (27)
10. با صدای بلند و نیکو بخوانید
به امام صادق علیه السلام عرض کردند: شخصی معتقد است که دعا وقتی اثر دارد و کارساز است که به صدای بلند خوانده شود. امام فرمود:
«ایرادی ندارد؛ زیرا علی بن حسین علیه السلام بهترین صوت را در تلاوت قرآن داشت و بسیار بلند می خواند که تمام اهل خانه می شنیدند. و امام باقر علیه السلام نیز از همه مردم صوتش در تلاوت قرآن بهتر بود و شب ها که بر می خواست و قرآن می خواند، بلند می خواند، حتی رهگذران و مخصوصاً سقّاها می ایستادند و گوش می دادند». (28)
سیره قرآنی امام صادق علیه السلام(2)
نویسنده:محمد جواد مروجی طبسی
اهتمام و سفارش به تلاوت قرآن
امام صادق علیه السلام علاوه بر سیره عملی خود که به تلاوت قرآن مجید در شبانه روز اهمیت می داد، به دیگران نیز سفارش می کرد که از این کتاب آسمانی غفلت نورزند. امام با بیان عظمت قرآن، دیگران را در شب و روز و پیش از خواب و همچنین در فرصت های پیش آمده، به تلاوت کتاب خدا دعوت می کرد. موارد زیر نشانگر این تشویق هاست.
1. روزی پنجاه آیه قرآن بخوانید
حریز از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: « القرآن عهد الله الی خلقه فقد ینبغی للمرء المسلم أن ینظر فی عهده و أن یقرأ منه فی کل یوم خمسین آیه؛ قرآن برنامه ای است الهی پس بسیار شایسته است که هر فرد مسلمان در عهد نامه الهی اش به دقت نظر افکند و هر روز دست کم پنجاه آیه را با تدبیر تلاوت کند» . (1)
2. درجات بهشت به تعداد آیات قرآن
مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: «علیکم بتلاوه القرآن فان درجات الجنه علی عدد آیات القرآن، فاذا کان یوم القیامه قیل لقاری القرآن اقرأ و ارقأ فکلما قرأ آیه یرقی درجه؛ بر شما باد به تلاوت قرآن! زیرا که درجات بهشت با عدد آیات مساوی است. روز قیامت به قاری قرآن گفته می شود که: بخوان و بالا برو. و او هر آیه که می خواند، یک درجه بالاتر می رود». (2)
3. پیش از خواب قرآن بخوانید
امام صادق علیه السلام به فضیل بن یسار فرمود: «ما یمنع التاجر منکم المشغول فی سوقه اذا رجع الی منزله ان لا ینام حتی یقرأ سوره من القرآن فتکتب له مکان کل آیه یقروها عشر حسنات و یمحی عنه عشر سیئات؛ چه مانعی دارد که یک تاجر در بازار که سرگرم داد و ستد است، وقتی به خانه آمد، پیش از آن که بخوابد، سوره ای از قرآن بخواند تا به هر آیه ده حسنه به او بدهند و ده گناه از او محو شود». (3)
4. در دل شب، قرآن بخوانید
آن حضرت فرمود: «در روز قیامت فردی را برای حساب صدا می کنند، پس قرآن در پیش روی او قرار می گیرد و می گوید: خدایا! من قرآنم و این بنده تو در راه تلاوت من خود را به رنج و تعب انداخت و در دل های شب مرا تلاوت کرد و قلبش را روشن و اشکش جاری شد. پروردگارا! او را از من خشنود کن؛ همچنان که من از او خشنودم».
خداوند عزیز جبار می فرماید: «بنده من! دست راستت را بیاور. آنگاه آن را از رضوان و دست چپ او را از رحمت پر می کند و سپس به او می فرماید: این بهشت ماست، بخوان و بالا برو! پس او آیه می خواند و یک درجه ترفیع می شود» . (4)
5. صد آیه در نماز شب بخوانید
اسحاق بن عمار از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود:«من قرأ مائه آیه یصلی بها فی لیله کتب الله عزوجل له بها قنوت لیله. و من قرأ مائتی آیه فی غیر صلاه کتب الله له فی اللوح قنطاراً من الحسنات و القنطار الف و مائتا اوقیه و الاوقیه اعظم من جبل احد؛ تلاوت صد آیه از قرآن در نماز شب، با قنوت یک شب مساوی است و کسی که دویست آیه در غیر نماز بخواند، یک قنطار حسنه برایش نوشته می شود و قنطار 1200 اوقیه است و هر اوقیه ای از کوه احد بزرگ تر است». (5)
6. در شب های جمعه، قرآن بخوانید
زید شحام گوید: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در شب جمعه ای در بین راه به من فرمود:
«اقرأ فانها لیله الجمعه قرآناً. فقرات:( اِنَّ یَومَ الْفَصْلِ میقانُهُم اجْمَعینَ یَوَ لا یُعْنی مَوْلَی عَنْ مَوْلَی شَیْئاً و لا هُمْ یُنْصَرونَ اِلّا مَنْ رَحِمَ الله) (6) فقال ابو عبدالله: نحن و الله الذی یرحم الله و نحن و الله الذی استثنی الله و لکنّا نغنی عنهم؛ قرآن بخوان که امشب شب جمعه است. پس این آیه را خواندم: روز جدایی- حق از باطل – وعده گاه همه آنهاست؛ روزی که هیچ دوستی کمترین کمکی به دوستش نمی کند و از هیچ سو یاری نمی شوند. مگر افرادی را که خداوند یاری کند. امام فرمود: به خدا سوگند! این مائیم که خداوند به مارحم می کند و ما را پروردگار استثنا کرده است، ولکن ما به دوستانمان سود خواهیم رساند». (7)
7. جوانان قرآن بخوانند
امام صادق علیه السلام می فرماید:
«من قرأ القرآن و هو شابّ مومن اختلط القرآن بلحمه و دمه و جعله الله مع السفره الکرام البرره و کان القرآن حجیزاً عنه یوم القیامه یقول: یا رب انّ کلّ عامل قد اصاب اجر عمله غیر عاملی فبلّغ به اکرم عطایاک.
فیکسوه الله حلتین من حل الجنه و یوضع علی راسه تاج الکرامه ثم یقال له: هل ارضیناک فیه؟ فیقول القرآن : یا رب قد کنت ارغب له فیما هو أفضل من هذا. فیعطی الامان بیمینه و الخلد بیساره ثم یدخل الجنه فیقال له: اقرأ و اصعد درجه. ثم یقال له: هل بلّغنا به و ارضیناک؟ فیقول: نعم؛ هر جوان مؤمنی که قرآن تلاوت کند، قرآن با گوشت و خون او آمیخته می گردد و باسفرای گرامی خدا همنشین خواهد بود و همانا قرآن حائلی بین او [و بین تیرگی ها] در روز قیامت خواهد بود.
قرآن به محضر پروردگار می گوید: خدایا! هر کارگری اجر و مزد کار خویش را دریافته، جز این جوان؛ پس بهترین عطایای خود را به او برسان. خداوند دو لباس از لباس های بهشتی به او می پوشاند و بر سرش تاج کرامت را می گذارد. سپس به قرآن خطاب می شود که: آیا تو را درباره او راضی کردیم؟ قرآن کریم در پاسخ می گوید: خدایا! دوست می داشتم که بهتر از این کرامت ها را به او می دادی. پس در دست راست آن جوان، امان نامه و در دست چپش زندگی ابدی در بهشت می دهند. سپس وارد بهشت می گردد و به او گفته می شود: قرآن بخوان و یک درجه بالا برو. آن گاه به قرآن گفته می شود: آیا عطایا و کرامت های خود را به او رساندیم. آیا تو را راضی کردیم؟ قرآن در پاسخ می گوید: آری». (8)
8. پرتو افشانی خانه قرآنی
بسیاری از خانه های مسلمانان به دلیل برخی مسائل در آنها، ویژگی خاصی دارند؛ از جمله خانه ای که در آن قرآن تلاوت شود، نوری می درخشد که آسمان نیز از درخشش نورانی می شود. امام صادق علیه السلام فرمود: «الدار اذا تُلی فیها کتاب الله لها نور ساطع فی السماء و تعرف من بین الدور؛ (9) هنگامی که در خانه ای قرآن خوانده شود، برای آن، نور درخشانی خواهد بود که در آسمان بدرخشد و در بین خانه ها شناخته شود».
و فرمود: «ان البیت اذا کان فیه المرء المسلم یتلو القرآن یتراءه اهل السماء کما یتراءی اهل الدنیا الکوکب الدّریّ فی السماء؛ اگر در خانه ای که مسلمانی در آن هست، قرآن خوانده شود، در آسمان ها چنان برای اهل آسمان جلوه کند که ستارگان درخشان و پرفروغ آسمان برای اهل زمین جلوه می کنند». (10)
رعایت آداب در تلاوت قرآن
امام صادق علیه السلام به رعایت آداب قرائت نیز اهتمام داشت که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1. رعایت اخلاص در تلاوت
امام صادق علیه السلام فرمود: «خوانندگان قرآن، سه دسته هستند: عده ای برای نزدیک شدن به سلاطین و زورمندان و برای سلطه یافتن بر مردم قرآن می خوانند، که این دسته از اهل آتش اند. دسته دوم حروف قرآن را حفظ و حدود آن را ضایع کرده اند، این دسته نیز اهل آتش اند. دسته سوم قرآن می خوانند تا زیر پوشش آن قرار گیرند، به محکم و به متشابه آن اعتقاد دارند، فرایض قرآن را به جای می آورند و حلال آن را حلال و حرام آن را حرام می شمارند و در مقام عمل، تسلیم قوانین قرآن اند. این دسته همان کسانی هستند که دست رحمت الهی آنان را از هر لغزشی نجات می دهد و آنان اهل بهشت اند و درباره هر که بخواهند، حق شفاعت دارند». (11)
2. برای خودنمایی نباشد
همچنین فرمود: «پارهای از مردم قرآن را تلاوت می کنند که گفته می شود: چه خوب می خواند! و برخی برای تأمین معاش قرآن می خوانند. در این دو دسته خیری نیست.
ولی بعضی از مردم قرآن می خوانند که از راهنمایی های آن بهره مند شوند و در نماز و در هر حال، شب و روز از آیات الهام بخش قرآن بهره معنوی و فکری بردارند». (12)
3. برای منافع مادی و دنیوی نباشد
و نیز فرمود: «کسی که بر سلطان جائری وارد شود و برای رسیدن به پول و ثروت و آرزوهای مادی و دنیوی قرآن بخواند، چنین کسی مورد لعن خداوند خواهد بود و به هر حرفی، ده لعنت و شنونده نیز به هر حرفی یک لعنت خواهد شد». (13)
4. قرآن از رو خوانده شود
امام صادق علیه السلام می فرماید: «کسی که قرآن را از روی آن تلاوت کند، نور دیدگانش زیاد می گردد و بار گناه پدر و مادرش سبک می شود؛ هر چند که هر دو کافر باشند». (14)
همچنین فرمود: «خواندن قرآن از روی آن، موجب تخفیف عذاب از پدر و مادر می شود؛ گر چه کافر باشند». (15)
5. پیش از تلاوت، استعاذه شود
از امام صادق علیه السلام درباره استعاذه پیش از خواندن قرآن پرسیده شد، در پاسخ فرمود: «نعم فتوذ بالله من الشیطان الرجیم؛ بله، از شیطان رانده شده به خدا پناه ببر». (16)
6. قرآن را با خضوع و خشوع بخوانید
امام فرمود: «ان القرآن نزل بالحزن فاقرأه بالحزن؛ قرآن کریم با حزن نازل شد، پس شما نیز آن را با حزن و خشوع بخوان». (17)
و فرمود: «کسی که قرآن بخواند، ولی قلبش خاضع نشود و احساس حزن در خود نکند، امر بزرگی را کوچک شمرده و زیان کرده است. پس تلاوت کننده قرآن به سه چیز نیاز دارد: 1. قلب خاشع، 2. فکری فارغ، 3. موضعی آرام؛ زیرا قلب که خاشع شد، افکار شیطانی فرار می کند. و دل که فارغ گشت، به تمام وجود متوجه قرآن می شود و موجبات تفرقه فکر رخت بر می بندد و از نورانیت کلام خدا و آثار آن محروم نخواهد شد. و هر گاه جای آرام وخلوتی انتخاب کند، با رعایت آن دو اصل پیشین، همانا روح و جان او با کلام خدا انس می گیرد و شیرینی حرف زدن با خدا را لمس می کند. همچنین الطاف پنهان الهی را احساس می کند؛ در نتیجه، حالت انس با قرآن را بر هر حالت دیگر ترجیح می دهد و بهترین وقت خود را در همین لحظه می بیند.
پس به دقت بنگر که منشور الهی را چگونه می خوانی و در برابر اوامر و نواهی آن چه موضعی داری و در قبال حدود آن چگونه خواهی بود؛ زیرا قرآن، کتابی است که باطل در ساحت مقدس آن راه ندارد و از جانب خداوند حکیم است. پس به دقت تلاوت کن و در هر وعد و وعیدی توقف کن و در مثال ها و مواعظ آن تفکر کن. مواظبت کن که به موازات صحت قرائت، در اقامه حدود آن کوشا باشی». (18)
آن حضرت در همین زمینه از پیامبر مطلبی نقل فرموده که ذکر آن خالی از فایده نیست:
«رسول خدا صلی الله علیه و آله با جمعی از جوانان ملاقات کرد و فرمود: می خواهم آیاتی از قرآن را برای شما بخوانم. هر که تحت تأثیر قرار گرفت و اشک ریخت، من بهشت را برایش ضمانت می کنم. و سپس آخر سوره زمر را تلاوت کرد. همه اشک ریختند، مگر یک جوان که گفت: یا رسول الله! من تباکی کردم، ولی اشکم جاری نشد. حضرت فرمود: من مجدداً می خوانم. هر که اشک ریخت، اهل بهشت خواهد بود. و سپس آیات را دوباره خواند و این بار همه در اثر انعطاف پذیری اشک ریختند و همه شایستگی بهشت پیدا کردند». (19)
7. در آیات و مواعظ آن اندیشه کنید
در چهار روایت دیگر، امام صادق علیه السلام بر تفکر و تأمل در هر آیه ای که می خواند – به ویژه آیات بهشت و جهنم – امر فرموده تا تلاوت کننده، تجلی خدای را در قرآن به چشم دل ببیند. امام صادق علیه السلام در مقام دعا می فرمود:
«پرودگارا! عهدنامه خود را منتشر ساختی . پس نگاه مرا در آن عبادت قرار ده و قرائتم را تفکر و تفکرم را موجب عبرت. خدایا! قرائتم را قرائت بدون تفکر قرار مده و نظرم را در قرآن توأم با غفلت مگردان». (20)
و فرمود: «لقد تجلّی الله لخلقه فی کلامه و لکنهم لا یبصرون؛ خداوند در سخنان خود در قرآن برای بندگانش تجلی کرده است، ولی بسیاری از مردم این تجلی را نمی بینند». (21)
و نیز فرمود: «قرآن، مشعل فروزان هدایت و چراغ راه در تاریکی هاست. پس باید دیده خود را باز کنیم و برای کسب نور، چشم بصیرت را بگشاییم؛ زیرا تفکر، حیات قلب هر انسان آگاهی است». (22)
ودرتفسیر آیه مبارکه (یتلونه حق تلاوته) فرمود: « الوقوف عند ذکر الجنه و النار؛ حق تلاوت قرآن؛ توقف وتفکر درهر آیه ای است که بهشت وجهنم را مطرح می کند».(22)
8. سکوت به هنگام شنیدن آیات قرآن
کتاب آسمانی و قرآن مجید آن قدر والا و ارزشمند است که بندگان خدا حتی به هنگام شنیدن آیات نیز باید سرا پا گوش باشند و سکوت کنند. در این زمینه، هم خود قرآن مجید فرموده: «اگر قرآن خوانده شد، به آن آیات گوش دهید و سکوت کنید» و هم معصومان علیهم السلام از جمله امام صادق علیه السلام فرموده: «یجب الانصات للقرآن فی الصلاه و غیرها و اذا قرأ عندک القرآن وجب علیک الانصات واستماع؛ واجب است که به هنگام تلاوت قرآن چه د رنماز و چه در غیر نماز، سکوت کنی و هر گاه در حضور تو قرآن خوانده شد، واجب است بر تو که سکوت کامل را رعایت کنی». (24)
9. با شتاب خوانده نشود
دستور دیگر امام صادق علیه السلام آن است که سعی شود به هنگام قرائت قرآن، به سرعت و با شتاب آن را نخوانیم و در تفسیر آیه مبارکه (و رتل القرآن ترتیلا) فرمود: «هو أن تتمکث فیه و تحسّن فیه صوتک؛ با تأمل و تأنی بخوانی و در برخورد با هر آیه، درنگ کنی و آن را با صوت نیکو بخوانی». (25)
و فرمود: «قرآن با شتاب زدگی خوانده نمی شود، بلکه کلمه کلمه و بادقت خوانده می شود. پس به هر آیه ای که درباره بهشت می رسیم، باید مقداری توقف کنیم و از خدا آن را بخواهیم و همچنین آیه ای که از جهنم سخن می گوید، باید به خدا پناه ببریم». (26)
امام صادق علیه السلام از امیر مؤمنان علیه السلام در معنای (و رتل القرآن ترتیلا) نقل کرده است که فرمود: «قرآن، بیانگر همه معارف است. در هنگام تلاوت، هدف شما تمام کردن سوره نباشد، بلکه با تأنی بخوانید تا قلب هایتان به نرمی و انعطاف گراید». (27)
10. با صدای بلند و نیکو بخوانید
به امام صادق علیه السلام عرض کردند: شخصی معتقد است که دعا وقتی اثر دارد و کارساز است که به صدای بلند خوانده شود. امام فرمود:
«ایرادی ندارد؛ زیرا علی بن حسین علیه السلام بهترین صوت را در تلاوت قرآن داشت و بسیار بلند می خواند که تمام اهل خانه می شنیدند. و امام باقر علیه السلام نیز از همه مردم صوتش در تلاوت قرآن بهتر بود و شب ها که بر می خواست و قرآن می خواند، بلند می خواند، حتی رهگذران و مخصوصاً سقّاها می ایستادند و گوش می دادند». (28)
پی نوشت ها :
1. کافی، ج2، ص446.
2. وسائل الشیعه، ج2، ص842.
3. کافی، ج2، ص447.
4. همان، ص449.
5. همان، ص445.
6. دخان/40.
7. بحارالانوار، ج47، ص55.
8. کافی، ج1، ص441.
9. رجال کشی.
10. کافی، ج2، ص446.
11. خصال، صدوق، ج1، ص70.
12. عقاب الاعمال، ص44.
13. مستدرک الوسائل، ج1، ص291.
14. کافی، ج2، ص449.
15. همان، ص440.
16. وسائل الشیعه، ج2، ص848.
17. کافی، ج1، ص449.
18. همان، ص83.
19. قرآن در احادیث اسلامی، ص59.
20. مصباح الانوار، ص141.
21. قرآن در احادیث اسلامی، ص63.
22. کافی، ج2، ص438.
23. مستدرک الوسائل، ج1، ص288.
24. مجمع البیان، ج1، ص453.
25. همان، ج10، ص288.
26. کافی، ج1، ص452.
27. سرائر، ابن ادریس، ص476.
28. کافی، ج1، ص449.
منبع: فرهنگ کوثر81
1. کافی، ج2، ص446.
2. وسائل الشیعه، ج2، ص842.
3. کافی، ج2، ص447.
4. همان، ص449.
5. همان، ص445.
6. دخان/40.
7. بحارالانوار، ج47، ص55.
8. کافی، ج1، ص441.
9. رجال کشی.
10. کافی، ج2، ص446.
11. خصال، صدوق، ج1، ص70.
12. عقاب الاعمال، ص44.
13. مستدرک الوسائل، ج1، ص291.
14. کافی، ج2، ص449.
15. همان، ص440.
16. وسائل الشیعه، ج2، ص848.
17. کافی، ج1، ص449.
18. همان، ص83.
19. قرآن در احادیث اسلامی، ص59.
20. مصباح الانوار، ص141.
21. قرآن در احادیث اسلامی، ص63.
22. کافی، ج2، ص438.
23. مستدرک الوسائل، ج1، ص288.
24. مجمع البیان، ج1، ص453.
25. همان، ج10، ص288.
26. کافی، ج1، ص452.
27. سرائر، ابن ادریس، ص476.
28. کافی، ج1، ص449.
منبع:فرهنگ کوثر81
