پاسخ سوال در دو قسمت داده می شود.
الف: ادله قرآنی بر اثبات وجود خدا؛ ب: ادله قرآنی بر یگانگی خداوند و نفی شرک.
الف: اهم ادله و براهین قرآنی بر اثبات وجود خداوند عبارتند از:
1. برهان نظم
گسترده‎ترین برهان قرآن بر اثبات وجود خدا که آیات فراوانی بر آن دلالت دارند، برهان نظم است. این برهان از دو مقدمه تشکیل شده است.
مقدمه اول: جهان هستی دارای نظم، هدف‎مندی و انسجام است.
مقدمه دوم: نظم دقیق به ناظم عالم و قادر احتیاج دارد.
نتیجه: پس این جهان‎را ناظم عالم و قادر ایجاد کرده است.[1] بعضی از آیاتی که برای مطلب یاد شده دلالت دارند ذیلا ذکر می شوند: سوره‎های: روم، آیات 20 تا 25، بقره 164، رعد 3، یونس 31، انفال 62 و 63، مؤمنون 12 تا 14،
انعام 95، بقره 281، شمس 7 و 8 ، طه 50، نحل 79، جاثیه 3 و 4، حجرات 13 و… . به‎عنوان نمونه یک آیه را با ترجمه ذکر می‎کنیم:
«إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِما یَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فِیها مِنْ کُلِّ دَابَّهٍ وَ تَصْرِیفِ الرِّیاحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ»[2] در آفرینش آسمان‎ها و زمین و اختلاف شب و روز و حرکت کشتی‎ها در دریا به‎سود مردم و بارانی که از آسمان‎ها نازل می‎شود آن‎گاه زمین‎های مرده را احیا می‎کند و انواع جنبندگان که در روی زمین پراکنده‎اند و چرخش بادها و ابرهایی که در میان آسمان‎ها و زمین به‎کار گرفته شده‎اند نشانه‎هایی است برای قوم خردمند.
2. برهان حرکت
تغییر و حرکت موجودات، گواه روشنی بر حدوث آنها؛ است و حدوث آنها یعنی پیدایش از عدم، دلیل بر وجود خالقی است که آنها را ایجاد کرده است.
به عنوان نمونه: سوره انعام، آیات 75 تا 79 ذکر می شود.
«وَ کَذلِکَ نُرِی إِبْراهِیمَ مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ  فَلَمَّا جَنَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ رَأى کَوْکَباً قالَ هذا رَبِّی فَلَمَّا أَفَلَ قالَ لا أُحِبُّ الْآفِلِینَ  فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بازِغاً قالَ هذا رَبِّی فَلَمَّا أَفَلَ قالَ لَئِنْ لَمْ یَهْدِنِی رَبِّی لَأَکُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّینَ
فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بازِغَهً قالَ هذا رَبِّی هذا أَکْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قالَ یا قَوْمِ إِنِّی بَرِی‏ءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ، إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ»[3] این‎چنین، ملکوت آسمان‎ها و زمین را به ابراهیم نشان دادیم تا از اهل یقین گردد، هنگامی که (تاریکی) شب او را پوشانید ستاره‎ای مشاهده کرد، گفت این خدای من است اما هنگامی که غروب کرد، گفت: غروب‎کنندگان را دوست ندارم! و هنگامی که ماه را دید، گفت این خدای من است اما هنگامی که افول کرد گفت: اگر پروردگارم مرا راهنمایی نکند، مسلماً از جمعیت گمراهان خواهم بود. و هنگامی که خورشید را دید گفت: این خدای من است این بزرگتر است اما هنگامی که غروب کرد، گفت: ای قوم؛ من از همتایانی که شما می‎سازید بیزارم، من روی خود را به سوی کسی کردم که آسمان‎ها و زمین را آفریده، من در راه ایمان خود خالصم و از مشرکان نیستم.
3. برهان وجوب و امکان (فقر و غنی)
با دقت در موجودات جهان، آنها را سراپا نیاز و فقر می‎بینیم که این نیاز و فقر عمومی جهان در هستی و بودن، دلیل بر وجود یک منبع عظیم غنا و بی‎نیازی است و آن ذات بی‎نیاز، خدای متعال است.
برخی از آیات که به این مطلب دلالت دارند، عبارتند از: سوره فاطر آیه 15، سوره محمد آیه 38، سوره الرحمن آیه 29. به‎عنوان نمونه یک آیه را با ترجمه ذکر می‎کنیم:
«یا ایَّها النّاس اَنْتُم الفُقَراءُ إلَی اللّه وَاللّه هُوَ الغَنیِ الحَمید»[4] ای مردم شما نیازمندان به خدا هستید تنها خداوند است که بی‎نیاز و شایسته هرگونه حمد و ستایش است.
4. برهان علت و معلول
جهان معلول یعنی پدیدآمده است. و هر معلولی علتی دارد. پس این جهان را علتی است که هستی آن از خودش می‎جوشد و عین هستی است.
از جمله به سوره طور، آیات 35 و 36 و 43 می توان اشاره کرد.
«اَم خَلَقوا السّمواتِ و الأَرْضَ بَلْ لایوقِنونَ»[5]آیا آنها آسمان‎ها و زمین را آفریده‎اند؟ بلکه آنها طالب یقین نیستند.
5. برهان صدیقین
اساس این دلیل با الهام از قرآن و روایات بر این مبناست که: به جای مطالعه مخلوقات از مطالعه ذات پاک خدا، پی به وجودش ببریم.
از آیات قرآن به: فصلت 53، آل عمران 18، بروج 20، حدید 3، نور 35. می توان اشاره کرد. یک آیه و ترجمه آن:
«شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ الْمَلائِکَهُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ»[6]خداوند (با ایجاد نظام واحد جهان هستی) گواهی می‎دهد که معبودی جز او نیست و فرشتگان و صاحبان دانش (هرکدام به‎گونه‎ای) گواهی می‎دهند در حالی‎که (خداوند) قیام به عدالت (در عالم هستی) دارد معبودی جز او نیست که هم توانا و هم حکیم است.
6. برهان فطرت
اساس این برهان بر خواسته‎ها و یافته‎های غریزی و فطری است. یعنی راهی است میان‎بر و از درون انسان. فرد به‎جای «دانستن» «می‎یابد» و به‎جای «فکر کردن» «می‎بیند» و به‎جای پرداختن به «مقدمات» به «ذی المقدمه» می‎رسد.
از آیات قرآن: روم 30 و 33، عنکبوت 61 و 65، یونس 22 و 23 و 31، زخرف 9 و 87 ، مؤمنون 84 و 89، اعراف 172 را می توان نام برد. به یک آیه همراه ترجمه شاره ای می شود:
«وَ لَئِن سَأَلْتَهُم مَنْ خَلَقَ السَمواتِ وَ الأرضَ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ القَمَرَ لیَقولُنَّ اللّهُ فَأنّی یُؤْفَکون»[7]هرگاه از آنها بپرسی چه کسی آسمان‎ها و زمین را آفریده و خورشید و ماه را مسخر کرده است؟ می‎گویند «اللّه». پس با این حال چگونه (از عبادت او) منحرف می‎شوید؟
ب: ادلّه قرآنی بر اثبات توحید و بطلان شرک:
1. گواهی فطرت
فطرت علاوه بر اثبات خدا،  بر یگانگی او نیز رهنمون است،  در شرایطی که تمام درهای عالم اسباب ، به روی ما بسته است ، آهنگ توحید را در ژرفای وجود خود می‎شنویم که ما را به‎سوی مبدأ یگانه‎ای می‎خواند.
از جمله آیات قرآن می توان به: عنکبوت 65، روم 33، انعام 40، 41، 63 و 64، نحل 53 و 54 اشاره کرد.
«فَإذا رَکَبوا فِی الفَلَک دَعَوُ اللّه مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ فَلَمّا نَجّاهُم إِلَی البَرِّ إِذا هُم یُشرِکون»[8]هنگامی که سوار بر کشتی می‎شوند خدا را با اخلاص می‎خوانند (و غیر او را فراموش می‎کنند. اما هنگامی که خدا آنها را به خشکی رسانید و نجات داد باز مشرک می‎شوند.
2. هماهنگی جهان هستی
از مطالعه جهان هستی در می‎یابیم که جهان مجموعه‎ای است هماهنگ و واحدی به هم‎پیوسته است. این وحدت و هماهنگی از وحدت و یگانگی خالق خبر می‎دهد.
از آیات قرآن: ملک 3 و 4، انبیاء 21 و 22، مؤمنون 91 را می توان نام برد. به‎عنوان نمونه آیه‎ای با ترجمه ذکر می‎کنیم:
«مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِنْ وَلَدٍ وَ ما کانَ مَعَهُ مِنْ إِلهٍ إِذاً لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلى بَعْضٍ سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ»[9] خدا هرگز فرزندی برای خود انتخاب نکرده‎، و معبود دیگری با او نیست که اگر چنین می‎شد هریک از خدایان مخلوقات خود را تدبیر و اراده می‎کردند و بعضی بر بعض دیگر توّفق می‎جستند (و جهان هستی به تباهی کشیده می‎شد) منزه است خدا از توصیفی که آنها می‎کنند.
3. برهان صرف‎الوجود
منظور از برهان صرف‎الوجود این است که خداوند هستی مطلق است و دوگانگی در آن راه ندارد. زیرا تعدد با محدودیت مساوی است. لذا خداوند از هرنظر بی‎قید و شرط و نامحدود است و مسلماً دومی برای او فرض نمی‎شود مثال: اگر دو نفر هرکدام دارای باغی باشند یقیناً هریک از این دو باغ محدود است. حال اگر فرض کنیم باغ نفر اول آن‎قدر گسترش یابد که تمامی روی زمین را بگیرد جایی برای باغ دوم نمی‎ماند و تنها یک باغ در کره زمین خواهیم داشت. پس هرجا سخن از نامحدود است، سخن از وحدت و یگانگی خواهد بود.
آیات قرآن به: آل عمران 81 ، حدید 2 و 3، یوسف 39 می توان اشاره کرد. به آیه‎ای و ترجمه‎اش بسنده می‎کنیم:
«لَهُ مُلکُ السَّمواتُ وَ الأَرض یُحْیی وَ یُمیت وَ هُوَ عَلی کُلّ شَیءٍ قدیرٌ هُوَ الأَوَّلُ وَ الآخِرُ وَ الظاهِر وَ الباطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شِیءٍ عَلیمٌ»[10] مالکیت (و حاکمیت) آسمان‎ها و زمین از آن او است، زنده می‎کند، و می‎میراند، و او بر هر چیز قادر است. اول و آخر و ظاهر و باطن او است و از هر چیزی آگاه است.
4 دلیل فیض و هدایت
خداوند موجودی کامل و منبع فیض و کمال است. آیا ممکن است چنین منبع کمالی خود را به موجودات دیگر معرفی نکند و آنها را محروم گذارد؛ در حالی‎که این شناخت سبب ترقی و کمال آنها می شود. و آنها را به‎سوی وجود کامل و پرفیض می‎کشاند. با توجه به‎این بیان روشن می‎شود اگر خدایان متعددی وجود داشت باید هرکدام رسولانی داشته باشند و خود را به مخلوقات معرفی کنند و آنان را مشمول فیض تکوینی و تشریعی خود کنند. در نتیجه اگر می‎بینیم همه رسولان الهی از خدای یگانه خبر می‎دهند، روشن می‎شود که غیر از خدای واحد معبودی وجود ندارد.
آیات قرآن: انبیاء 25، زخرف 45، احقاف 4. یک آیه و ترجمه آن به‎عنوان نمونه ذکر می‎شود:
«وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ نُوحِی إِلَیْهِ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدُونِ»[11]ما پیش از تو هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر این‎که به او وحی کردیم که معبودی جز من نیست بنابراین تنها مرا پرستش کنید.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. پیام قرآن، جلد 2 و 3، آیت‌اللّه مکارم شیرازی، ناصر.
2. خدا در قرآن، شهید بهشتی.
3. قلمرو دین، عبدالحسین خسروپناه.
4. الهیات و معارف اسلامی، آیت‌اللّه سبحانی، جعفر.

پی نوشت ها:
[1] . ر.ک به: خسروپناه، عبدالحسین، قلمرو دین، ناشر، مرکز مطالعات و پژوهش‎های فرهنگی حوزه علمیه، چاپ اول، پاییز 1381؛ و مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، پیام قرآن، جلد 2، ص 53 تا آخر این کتاب مصادیق مختلف نظم و هماهنگی در جهان هستی از دیدگاه قرآن بحث شده است.
[2] . بقره/ 164.
[3] . انعام/ 75 تا 79.
[4] . فاطر/ 15.
[5] . طور/ 36.
[6] . آل عمران/ 18.
[7] . عنکبوت/ 61.
[8] . عنکبوت/ 65.
[9] . مؤمنون/ 91.
[10] . حدید/ 2 و 3.
[11] . انبیاء/ 25.