برای پاسخ به این سوال باید گفت که: در خلقت و آفرینش موجودات دو هدف قابل تصور است: یکی هدف متوسط؛ که خلقت برای عبادت و بندگی خداست، چنان که قرآن کریم میفرماید: «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون؛[1] جن و انس را خلق نکردم، مگر برای عبادت و بندگی…؛ و دیگری، هدف عالی و غایی که رسیدن به مبدأ نور هستی است، یعنی منتهی الیه سیر مخلوقات خداوند متعال است «و انّ الی ربک المنتهی؛[2] انتهای سیر انسان به سوی پروردگار است» پس هدف غایی و عالی خلقت رسیدن به کمال و نزدیک شدن انسان به خداوند متعال است.
و از آن جایی که انسان اشرف و گل سرسبد مخلوقات جهان هستی و خلیفه و جانشین خدا بر روی زمین است و تمام آن چه که خلق شده همگی به خاطر وجود آدم است و مخلوقات هستی همگی به پاس خلقت انسان خلق شدهاند، چنان که خداوند متعال در حدیث قدسی میفرماید: «یا ابن آدم خلقت الاشیاء لاجلک؛[3] ای فرزند آدم تمام اشیاء را به خاطر تو خلق کردم». و در قرآن کریم نیز تصریح شده که «و لقد کرمنا بنی ادم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا؛[4] ما بنی آدم را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا (بر مرکبهای راهوار) حمل کردیم، و از انواع روزیهای پاکیزه به آنها روزی دادیم، و بر بسیاری از خلق خود برتری بخشیدیم.» که کلمه کثیر در آیه یاد شده به معنای جمیع است.[5]
اما خداوند متعال در بخشی دیگر از حدیث قدسی میفرماید: «… و خلقتک لاجلی؛[6] و تو را خلق کردم برای خودم. حدیث مذکور دلیل بر اثبات هدف دوم (عالی و غایی) خداوند متعال از خلقت انسان است، یعنی انسان برای رسیدن به خدا و نزدیک شدن به او و کسب مقام قرب و رسیدن به کمال الهی خلق شده است و رسیدن به کمال و قرب و دریافت رحمت به طور ذاتی ارزشمند است و ماورای آن خوبی دیگری نیست، تنها موجودی که از قرب و کمال الهی بهرهمند میشود، انسان است، و این انسان در نهایت جایگاهش نزد پروردگار است و در جوار رحمت الهی آرام میگیرد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. محمد تقی مصباح یزدی، معارف قرآن، قم، انتشارات در راه حق، چاپ اول، 1367، ص 319 ـ 434.
2. محمد امین صادق ارزگانی، انسان از نگاه امام خمینی و عارفان مسلمان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1382.
3. انسان شناسی، تهیه و تدوین مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) چاپ اول، 1377.
پی نوشت ها:
[1]. ذاریات/56.
[2]. نجم/42.
[3]. الاصفهانی، میرزا محمد تقی، مکیال المکارم، بیروت، موسسه آل علمی، 1421 ق، ج1، ص 373.
[4] . اسراء/ 70.
[5] . ر. ک: طبرسی، مجمعالبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1415 هـ . ج 6، ص 274.
[6] . ر. ک: خمینی، سید مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، چاپ اول، 1418 هـ ، ج 4، ص 386.
غلامرضا فدائی
به نظر می رسد که ما ترجمه آیه ولقد کرمنا بنی آدم را درست انجام نداده ایم و آن را به گرامی ترجمه کرده ایم و نتیجه اینکه ما انسان را گرامی داشته ایم در حالیکه به نظر می رسد انسان هم همانند بقیه موجودات دارای خلقتی است که ولو کامل تر است اما آنچه دارد از جانب خداست و خدا به او فرصت داده است تا با عطیه خدایی که همان قدرت انتخاب بر مبنای اختیار است وظیفه خود را انجام دهد و چنانچه انجام داد آنوقت گرامی می شود. این آیه می گوید ما به به نشر فرصت دادیم یا خلافت و جانشینی را عطا کردیم تا ببینیم او بر اساس عطایای ما چه می کند