مؤلّف:
حسن بن ابی الحسن دیلمی (از علمای قرن هشتم هجری قمری)
زندگینامه:
تاریخ ولادت و فوت مؤلّف به طور دقیق مشخص نیست. و آنچه مسلم و قطعی است، اینکه او از علمای قرن هشتم هجری قمری بوده است. سید محمد امین عاملی، وفات او را در سال 841 ذکر کرده ا ست.
با بهره گیری از کلمات بزرگان علم پیرامون صفات او می توان چنین گفت که دیلمی، عارفی نامدار و فرزانه و متبحّر در فقه، حدیث، عرفان و مغازی و سیره و از نامداران حوزه های علمیه شیعه بوده است. از حیث اعتماد و وثاقت او همین بس که علامه مجلسی کتاب ارزشمند اعلام الدین و ارشاد القلوب آن بزرگوار را در بحار الانوار نقل کرده است. دیلمی در بین علمای شیعه از جایگاه شایسته و والایی برخوردار است.
تألیفات:
ارشاد القلوب الی الصواب، غرر الاخبار و درر الاثار، اعلام الدین فی صفات المؤمنین اربعون حدیثاً[1].
معرفی اجمالی کتاب:
موضوع کتاب در اصول و فروع دین و فضائل و رذائل اخلاقی و اعمالی بوده و یکی از مآخذ بحار الانوار می باشد.
دیلمی در کتاب خود، «البرهان علی ثبوت الایمان»، کتاب ابو الصلاح را که یک دوره فشرده اصول عقاید است و همچنین «الاربعون حدیثاً» تألیف ابن ودعان را هم به صورت کامل آورده است. او سند روایات را به علّت مشهور بودن احادیث حذف کرده است با ابن همه ذکر می کند. ولی روایات او را به جهت وثاقت و مقام دیلمی مستند دانسته اند.
دیلمی کتاب خود را طوری ترتیب داده که هر کس با مطالعه آن، با یک دروه اصول و فروع دین به صورت استدلالی و از راه روایات آشنا می شود.
او ابتدای کتاب خود را به بحث اصول دین اختصاص داده و مباحثی مانند اثبات وجود خدا با راههای عقلی، توحید، عدل و وجوب عصمت و راههای اثبات احکام شرع را بیان کرده پس از آن کلمات مبسوطی از ائمه ـ علیهم السلام ـ را در باب توحید ذکر نموده است.
بحث علم و جهل و ارزش علم و عالم از دیدگاه روایات، بحث بعدی کتاب می باشد. سپس بحث عظمت قرآن، صفات مؤمن و اقسام مؤمنین را به طور مفصّل بیان کرده است.
او مواعظ و وصایایی از پیامبر و ائمه ـ علیهم السّلام ـ را آورده و بحث مفصّلی در ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ضمیمه کتاب خود کرده است و در خاتمه نصایح و مواعظی از علی ـ علیه السّلام ـ را بیان نموده است.
وضعیت نشر:
کتاب اعلام الدین در یک جلد به زبان عربی از طرف مؤسسه آل البیت قم، در سال 1408 هـ.ق به چاپ رسیده است.
[1] . امل الامل، ج 2، ص 232، روضات الجنات، ج 4، ص 162.
حافظ فرزانه – مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه