در پاسخ به چند راه اشاره میشود:
1. یکی از بهترین راههای مقابله پیروزمندانه با شیطان این است که انسان همیشه به یاد خدا باشد و هیچگاه و در هیچ شرایطی خدا را فراموش نکند و او را در همه حال بر خود ناظر و در همه جا حاضر ببیند. هرگاه انسان همواره به یاد خدا شد قلب او نورانی میگردد و شیطان همانند شب پره (خفاش) همواره در تاریکی قدرت پرواز دارد و همیشه از نور وحشت میکند و از او فرار مینماید. لذا در برخی از احادیث از رسول خدا _ صلّی الله علیه و آله _ نقل شده که فرمود: شیطان وقتی میخواهد پا بر قلب انسان بگذارد، اگر آن فرد خدا را یاد کند و به یاد خدا باشد شیطان بلافاصله خود را کنار میکشد وقتی انسان دوباره از یاد خدا غافل شد شیطان دوباره به سراغ او میآید.[1] از این روایت به خوبی معلوم میشود که یاد خدا بهترین راه نجات از شر شیطان است.
2. شیطان مثل مگس است، همان طور که هر اندازه بدن و اعضای بدن و محیط زندگی انسان به ناپاکی آلوده باشد و بهداشت محیط مراعات نشود پشه بیشتر هجوم میآورد و باعث ایجاد امراض گوناگون برای انسان میشود و در مقابل هر اندازه بهداشت بیشتر مراعات شود و بدن و محیط زندگی تمیزتر باشد اذیت و آزار پشه کمتر است. شیطان نیز چنین است هر اندازه روح و جان انسان آلودهتر باشد شیطان بیشتر تلاش میکند تا از آلودگی روح انسان استفاده کرده و امراض گوناگونی نفسانی را برای انسان به وجود آورد. و در مقابل روح انسان هر اندازه پاکیزهتر باشد در برابر شرارتهای شیطان بیشتر میتواند مقاومت کند بنابراین یکی از بهترین راههای غلبه بر شیطان پاکیزه نگاه داشتن روح انسان است و اخلاص یکی از راههای تأمین طهارت روح انسان است و چون شیطان خود اعتراف کرده که بر افراد مخلص نمیتواند نفوذ کند لذا در قرآن کریم از شیطان چنین نقل شده است: (فبعزتک لاغوینّهم اجمعین ـ الا عبادک منهم المخلصین)[2] یعنی به عزت تو سوگند میخورم که البته همه را گمراه میکنم جز بندگان پاک شده و خالص شده تو را .
از این آیه به خوبی معلوم میشود که از راه کسب اخلاص انسان میتواند به شیطان غلبه کند لذا عارف بزرگ حضرت امام خمینی نیز در این باره میگوید: شیطان سگ درگاه خداست اگر کسی با خدا آشنا باشد به او عوعو نکند و او را اذیت نکند، پس اگر دیدی شیطان با تو سروکار دارد بدان کارهایت از روی اخلاص نیست و برای خدا نیست.[3]
3. یکی از راههای غلبه بر شیطان آن است که انسان تلاش کند به وسوسه های شیطان توجه ننماید و به آن عمل نکند.
به تدریج شیطان از او دست برمیدارد و متوجه میشود که دیگر قدرت نفوذ در آن شخص را ندارد، امام خمینی با استناد به روایات متعدد در این باره میگوید: البته وقتی مدتی مخالفت او (شیطان) را کردی و اعتنای به وسواس او نکردی، طمعش از تو بریده میشود و حالت ثبات و طمأنینه نفس، عود میکند، ولی در خلال این مخالفت، تضرع و زاری به درگاه حق تعالی کن و از شر آن ملعون و شر نفس به آن ذات مقدس پناه ببر و استعاذه نما به ذات مقدس، البته دستگیری از تو میفرماید چنان که در اولیاء بدین معنا اشاره شده است.
4. همان طوری که در جهاد اصغر در میدان نبرد یک سرباز باید همواره در حال آمادهباش کامل باشد و اگر لحظهای غفلت و سهلانگاری کند به دست دشمن اسیر شده و از پای در میآید در میدان جهاد اکبر (رزم با شیطان) نیز انسان باید همواره در حال آمادهباش قرار داشته باشد و اگر لحظهای غفلت کند مورد هجوم شیطان قرار گرفته و به دست او اسیر میگردد بنابراین یکی از راههای غلبه بر شیطان آن است که انسان از غفلت دوری کند و همواره بکوشد که کاری نکند که زمینه را برای حمله شیطان فراهم سازد. و در حال نبرد و مقاومت مستمر باشد.
5. یکی از بهترین راههای غلبه بر شیطان آن است که انسان به قرآن و ادعیه روی آورد و همیشه با آن مأنوس باشد و برخی از دعاهایی که در مفاتیح آمده بخواند. شهید مطهری در این باره میگوید: یکی از راههای مبارزه با شیطان عبادت است مخصوصاً زیاد قرآن بخواند و ذکر خداوند بگوید این ذکرها مفید است: (لا حول و لا قوه الا بالله)، (توکلت علی الحی الّذی لا یموت، والحمد لله الّذی لم یتخد صاحبه و لا ولداً و لم یکن له شریک فی الملک و لم یکن له ولی من الذّل و کبّره و تکبیراً) بهرحال روح انسان و قلب انسان اگر زیاد به یاد خدا باشد سوسوها وسوسه های که شیطانی است زایل میشود.[4]
البته راههای دیگر و دقیقتری هم هست که باید به کتب اخلاقی مراجعه کرد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. آیت الله مظاهری حسینی، جهاد با نفس، ج 4، 3، نشر انجمن اسلامی فرهنگیان قم، 1377 ش.
2. ملامحسن فیض کاشانی، راه نجات با ترجمه رضا رجبزاده نشر پیام آزادی چاپ اول سال 1364 ش.
3. جواد ملکی تبریزی، لقاء الله، انتشارات هجرت، چاپ 2 سال 1369 ش.
4. علامه سید محمد حسین طهرانی، رساله لبّ اللباب، انتشارات حکمت، 1366 ش.
پی نوشت ها:
[1] . طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، نشر مؤسسه مطبوعات اسماعیلیان، 1371 ش، ج 20، ص 398.
[2] . ص/ 38.
[3] . امام خمینی، چهل حدیث، نشر مؤسسه آثار امام خمینی، 1371 ش، ص 52.
[4] . مطهری، مرتضی، مجموعه مقالات، قم، نشر دفتر انتشارات اسلامی، 1362 ش، ص 270، مقاله 14.
