برای این که همه زوایای سؤال پاسخ داده شود در چند محور مطالبی تقدیم می‌شود:
1. نکته اول این که در قرآن و روایات معصومین ـ علیهم السّلام ـ مطالب زیادی درباره نامه اعمال (پرونده کارها و عملکرد انسان) بیان شده و به طور کلی باید گفت: نامه اعمال مانند ورقهای کاغذ، دفتر و کتاب‌های معمول نیست، بلکه حقایق گویایی است که خود سخن می‌گوید. لذا قرآن کریم می فرماید: «هذا کتابنا ینطق علیکم بالحق»؛[1] یعنی این کتاب ماست که به حق با شما سخن می‌گوید. و نامه اعمال به گونه‌ای است که قابل انکار نبوده و هیچ کس نمی‌تواند آن را نفی کند و از مجموع آیات و روایات معلوم می‌شود که اعمال انسان در نامه اعمال او به طوری ثبت می‌شود که با یک نگاه می‌توان از همه محتوای آن آگاه شد و آن را به اصطلاح خواند. (برای اطلاع بیشتر از این بحث به منبع ذیل مراجعه شود[2].)
2. نکته دیگر آن است که گرچه به حسب ظاهر هر کسی به خوبی می‌تواند از عملکرد خود در طول مدت عمرش باخبر شود، چون هر کس می‌داند که چگونه عمل کرده و هرچه عمل کرده است، ‌در نامه اعمال او ثبت شده است، بر همین اساس علماء و بزرگان اخلاق با استناد به روایات همواره سفارش محاسبه نفس را می‌دهند و می‌فرمایند انسان باید هر شب هنگام خواب اعمال و کردار روز خود را حساب‌رسی نماید و ببیند چه کرده است تا از کار خوب خود شکرگزاری و از عمل ناپسند خود استغفار نموده و آن را جبران کند.[3] اما به آسانی می‌توان گفت: آنچه به اصطلاح نامه اعمال خوانده می‌شود و فرشتگانی که قرآن از آنها به (کراماً کاتبین)[4] یاد کرده نگارنده آن هستند، در دنیا و قبل از مرگ برای خود انسان قابل رؤیت نخواهد بود و اساساً آن نگارش برای آن نیست که در دنیا به رؤیت صاحبان آن اعمال برسد، بلکه برای عالم دیگر (قیامت) ثبت می‌شود. لذا در همه آیات و روایات در این محور سخن گفته شده که اعمال ثبت می‌شود و در قیامت به رؤیت صاحب عمل می‌رسد و پاداش و کیفر عمل خود را دریافت می‌کند. (آیات مربوط به این مسأله در منبع ذیل جمع‌آوری و تنظیم شده است)[5] امّا در عین حال انسان های کامل (پیامبر و ائمه ـ علیهم السّلام ـ ) که مأمور هدایت انسانها هستند،‌ از اعمال انسان آگاه می‌شوند (در این باره بعداً مطالبی اشاره خواهد شد) برای روشن شدن مطلب این مثال مناسب است که نامه اعمال شبیه کارنامه تحصیل است که نتیجه عملکرد دانش آموز در دوران سال می‌باشد. اولیاء دانش‌آموزان همواره در جریان کیفیت تحصیلی دانش آموز قرار می‌گیرند و به آنها جهت جبران کمبودهای درسی هشدار می دهند، امّا خود دانش آموز گرچه از طریق معلم و اولیاء خود و شناخت از نحوه عمل خود در جریان درس و عمل خود قرار می‌گیرد و به نحوی می‌داند که چگونه عمل کرده است، ‌امّا کارنامه تحصیلی خود را تنها در پایان سال می‌تواند رؤیت کند.
علامه طباطبایی در این زمینه می فرماید: نامه اعمال حقایق اعمال انسانی را در بردارد و مانند خطوط و نقوش معمولی در کتاب‌های دنیا نیست، آن نفس اعمال انسانی است که خداوند آدمی را از آن آگاه می‌کند و هیچ دلیلی بهتر از مشاهده نیست. این کتاب در دنیا از درک انسان پنهان است و حجاب غفلت روی آن را پوشانده، روز قیامت خداوند آن را می‌گشاید و پرده‌های غفلت را کنار می‌زند و انسان را از آن باخبر می‌کند.[6] 3. نکته پایانی این است که اطلاع و آگاهی یافتن از محتوای اعمال در دنیا برای خود انسان میسور نخواهد بود. البته با توجه به آیه 105 سوره ی توبه مؤمنانی هستند که اعمال انسان ها را می بینند ولکن مراد از آن مومنان گروه خاصی هستند که مصداق کامل آن ها ائمه اطهار ـ علیه السلام ـ می باشند. قرآن کریم می فرماید: «قل اعملوا فَسَیَری الله عملکم و رسوله و المؤمنون»؛[7] یعنی بگو عمل کنید خداوند و فرستاده او، و مؤمنان اعمال شما را می‌بینند. و مراد از «فَسَیَری الله عملکم و رسوله و المؤمنون» آن است که قبل از ظهور قیامت و در عالم دنیا خدا و پیامبر و مؤمنون از اعمال ما خبر دارند و آن را می‌بینند.[8] اما منظور از مؤمنان در آیه همان گونه که در روایات فراوانی‌ آمده است تمام افراد اهل ایمان نیست بلکه گروه خاصی از آنهاست که به فرمان خدا از اسرار غیب آگاهند یعنی جانشینان راستین پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ. .[9]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. سید محمد حسین تهرانی، معادشناسی، نشر علامه طباطبایی، مشهد، سال 1418 ق.
2. محمد شجاعی، معاد یا بازگشت به سوی خدا، نشر شرکت سهامی انتشار، چ اول، سال 1362 ش.
3. مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 5 و 6، (معاد 1 و 2)، نشر دار الکتب الاسلامیه، تهران، چ 5، سال 1377 ش.
4. امام خمینی، معاد از دیدگاه امام خمینی (تبیان، دفتر 30) نشر مؤسسه آثار امام سال 1378 ش.

پی نوشت ها:
[1] . کهف/ 49.
[2] . مکارم شیرازی، پیام قرآن، نشر دار الکتب الاسلامیه، چ 5، سال 1377 ش، ج 6، ص 104، معاد 2.
[3] . امام خمینی، چهل حدیث، نشر مؤسسه آثار امام، چ 20، سال 1378 ش، ص 9.
[4] . انفطار/ 10.
[5] . مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، نشر دار الکتب الاسلامیه، چ 5، سال 1378 ش، ج 6، ص 75 تا 113، معاد 2.
[6] . طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ج 13، ص 158.
[7] . توبه/ 105.
[8] . طباطبایی، سید محمد حسین، ترجمه المیزان، تهران، نشر محمدی، ج 18، ص 305.
[9] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، نشر دار الکتب الاسلامیه، سال 1399 ش، ج 8، ص 128.