شیطان تا آخرین لحظات عمر انسان تمام همّت خود را صرف می‌کند تا نگذارد مؤمنی با این حال از دنیا برود.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: هر گاه مرگ کسی فرا می‌رسد ابلیس از میان شیاطین دستیارش، افرادی را برمی‌انگیزد تا او را به کفر فرمان دهند، و در دینش به تردید اندازند تا زمانی که روحش از بدن جدا می‌گردد و اگر کسی مؤمن بود آن شیاطین بر او چیره نتوانند شد …[1]
در روایت دیگری نیز می‌فرماید: هر گاه مرگ دوستداران ما فرا می‌رسد شیطان از چپ و راست بر او حاضر می‌گردد تا اینکه او را از آنچه بر آن است باز دارد و خداوند مانع آن شود، این همان گفته‌ی خداست که (یُثَبِّتُ اللهُ الَّذینَ ءامَنُوا بِالْقَولِ الثّابِتِ فِی الْحَیَوهِ الدُّنیا و فی الاخِرَهِ) [2]
برای در امان ماندن از شرّ وسوسه‌های شیطان و حفظ ایمان در هنگام مرگ در متون و آموزه‌های دینی دستورات متعدد آمده و تصریح شده که مواظبت بر آنها برای دفع شرارت شیطان مفید است:
1. گفته‌اند اگر کسی اصول اعتقادی خود را با دلایل قطعی فرا گیرد و ادله‌ی ایمان را با براهین یقینی فراگیرد و آن را با صفای باطن به خداوند بسپارد و نیت کند که در هنگام مرگ خداوند آن حقایق را به یاد او بیاورد و هنگام مرگ بگوید: «اللهم یا ارحم الراحمین، انی قد اودعتُک یقینی هذا و ثبات دینی، و انت خیر مستودعٍ و قد امرتنا بحفظه الودایع فرّده علیّ وقت حضور موتی.»[3] یعنی خداوندا؛ ای مهربان‌ترین مهربانان، به راستی من به تو سپردم این اعتقاد و باورم را و پایداری دین و آیینم را، و تویی بهترین نگاهدارنده‌ی امانت، و به تحقیق دستور دادی ما را به نگاهداری امانت‌ها، پس بازگردان آن را به من هنگام فرا رسیدن مرگم.»
2. همچنین از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نقل شده است که بعد از هر نماز واجب این دعا را بخواند، ایمان او کامل می‌گردد و هنگام مرگ از او زایل و برطرف نگردد. دعا این است: «رضیتُ بالله ربّاً و بمحمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ نبیّاً و بالاسلام دیناً، و بالقرآن کتاباً و بالکعبه قبله و بعلیٍّ ولیّا و اماماً و بالحسن و الحسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر، و علی بن موسی، و محمد بن علیّ و علیّ بن محمد و الحسن بن علی و الحجه بن الحسن صلوه الله علیهم ائمهً اللهم انک علی کل شیء قدیر.»[4] یعنی خشنودم به خداوند که پروردگار است و به محمّد (که درود فرستد خداوند بر او و خاندانش) پیامبر است و به اسلام که دین من است و به قرآن که کتاب زندگی است و به کعبه که قبله است و به علی که سرپرست و پیشوا است و به حسن و حسین و علی بن حسین و محمّد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمّد بن علی، و علی بن محمد و حسن بن علی، و حجت بن الحسن که درودهای خداوند بر آنان باد پیشوایانند، خداوندا به راستی من خشنودم بدان‌ها که پیشوایانند. پس خشنودم کن مرا به ایشان به راستی که تو به هر چیز توانایی.»
3. یکی از دعاهایی که بزرگان گفته‌اند به هنگام مرگ انسان آن را بخواند و یا کسی دیگر آن را بر بالین شخص در حال احتضار (مرگ) بخواند مفید است دعایی است به نام دعای (عدیله) این دعا را در منبع ذیل جویا شوید.[5]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. سید محمّد حسین تهرانی، معاد شناسی، ج 1 و 2، نشر حکمت، 1362ش .
2. مجلسی، محمّد باقر، بحار الانوار، ج 7، ص 198 ، نشر دارالاحیاء بیروت، 1403 ق.
پی نوشت ها:
[1] . کلینی، فروع کافی، ج 3، ص 123، حدیث 6.
[2] . ر.ک: طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ج 12، ص 64 و انسان از آغاز تا انجام، ص 74 ـ 75.
[3] . قمی، عباس، مفاتیح الجنان، قم، نشر بلاغت، 1373 ش، ص 130.
[4] . همان.
[5] . مفاتیح الجنان، نشر پیشین، ص 129،.
