همانگونه که می دانید آیات قرآن و احادیث اسلامی دلالت دارد که مرگ انسان به معنای فنای حقیقی او نیست. بلکه معنی آن جدایی روح از بدن عنصری و تعلّق آن به بدن لطیف تر است.[1]
از جمله آیاتی که می توان برای این مطلب شاهد آورد این آیه شریفه است؛
«ولا تحسبنّ الذّین قُتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاءٌ عند ربهم یرزقون»[2]
ای پیامبر افرادی را که در راه خدا کشته می شوند، مرده مپندار، بلکه آنان زندگانند که در نزد پروردگار خود روزی می خورند. یا این آیه شریفه «فرحین بما اتاهم الله من فضله و یستبشرون با الذّین لم یلحقوا بهم من خلفهم ألاّ خوفٌ علیهم و لا هم یحزنون»[3] به آنچه خداوند از کرم خود به آنان داده است خوشحالند و به کسانی که هنوز به آنان نپیوسته اند بشارت می دهند که نه بیمی در انتظار آنان است و نه غمگین می شوند.
که این آیات نه تنها به زنده بودن آنان تصریح می کند بلکه از آثار جسمی و روحی حیات که همان روزی خوردن و شادمان گردیدن است خبر می دهد.[4]
و آیات فراوان دیگری از این قبیل وجود دارد. که بیش از آن است که در این جا منعکس گردد. یک گروهی از روایات حاکی این مطلب است که روح انسان پس از جدایی از تن به بدن هایی مشابه بدن دنیوی تعلّق پیدا می کند و زندگی را از سر می گیرد.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در استفاده از نظریه برخی از اهل تسنّن که می گویند، روح انسان پس از مرگ به بدن مرغی تعلق می گیرد،[5] می فرماید: فاذا قبضه الله الیه صیَّر تلک الرّوحُ فی قالبٍ کقالبه فی الدنیا فیأکلون و یشربون»[6]
وقتی خداوند روح را قبض کرد، روح را در قالبی مشابه قالب دنیا قرار می دهد آنان با آن بدن می خورند و می آشامند.
اعتقاد به تعلق روح به بدن لطیف که مشابه بدن دنیوی است از جمله مسائلی است که بسیاری از علما و دانشمندان بر آن عقیده دارند.[7]
امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرماید: هنگام مرگ، پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین ـ علیهم السّلام ـ نزد محتضر حاضر می شوند هنگامی که قبض روح شد روح او به قالبی شبیه به قالب دنیوی او تعلق می گیرد. «فاذا قدم علیهم القادم، عرفوه، بتلک صوره الّتی فی الدّنیا»[8] آن گاه که شخصی از برزخیان وارد شود، او را با همان شکل و هیئتی که در دنیا داشته خواهند شناخت.
ابو بصیر از امام صادق ـ علیه السّلام ـ درباره ارواح مؤمنان می پرسد که اینان پس از مرگ کجا هستند؟ فرمود: «من روضه کهیئه الاجساد[9]» در یک بهشت خاص بصورت و هیئت جسد نمودار هستند.
ابو ولاّد حناط از امام صادق ـ علیه السّلام ـ می پرسد: ارواح مؤمنان پس از مرگ در کجا استقرار می یابند امام فرمود: «فی ابدان کابدانهم»[10] در بدن هایی مانند بدن های دنیوی.
شیخ بهایی پس از بررسی آیات برزخ نتیجه می گیرد که روح پس از مفارقت از بدن به بدنی همگون با بدن عنصری خود تعلّق می گیرد، چنانکه از امیر المؤمنان ـ علیه السّلام ـ رسیده است ارواح، در عالم برزخ گروه گروه در شکل جسدهای خویش گرد هم آمده به گفتگو می پردازند.[11]
علامه مجلسی (رحمه الله) می گوید: ارواح مردگان در برزخ به «اجساد مثالی» تعلّق می گیرد و بدن برزخی مؤمن وکافر عین بدن دنیوی اوست و در همین بدن یا عذاب خواهد دید یا متنعّم خواهد شد.[12]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 4، معاد در قرآن کریم، آیت الله جوادی آملی، نشر اسراء.
2. حیات جاودانه، پژوهشی در معاد شناسی، امیر دیوانی، نشر معاونت امور اساتید دروس معارف اسلامی.
3. اصالت روح از نظر قرآن، جعفر سبحانی، نشر مؤسسه تحقیقاتی امام صادق ـ علیه السّلام ـ .
پی نوشت ها:
[1] . سبحانی، جعفر، معاد انسان و جهان، انتشارات مکتب الاسلام، ص 194.
[2] . آل عمران/ 169.
[3] . آل عمران/ 170.
[4] . معاد انسان و جهان، پیشین.
[5] . طبرسی، مجمع البیان، ج 2، ص 537، این نظر را از ابن عباس ابن مسعود نقل کرده است.
[6] . کلینی، فروع کافی، دارلکتب الاسلامیه، چاپ دوم، سال 1364، ج 3، ص 245.
[7] . معاد انسان و جهان، پیشین.
[8] . کلینی، فروع کافی، ج3، ص 245، به نقل از تفسیر موضوعی قرآن کریم، جوادی آملی، نشر اسراء، ص 225-236.
[9] . همان.
[10] . همان، ص244.
[11] . جوادی آملی، عبدالله، اربعین، ص 261 و 251، به نقل از تفسیر موضوعی قرآن کریم.
[12] . جوادی آملی، عبدالله، بحارالانوار، ج 6، ص 201 و 272، به نقل از تفسیر موضوعی قرآن کریم.
