جواب در دو بخش ارائه می شود:
1. روز محشر تمام مردم برای رسیدگی به حساب چندین ساله عمرشان حاضر می گردند.
2. بعد از روشن شدن تکلیف، عده ای به نعمت های خداوند منان متنعم گردیده راهی بهشت می شوند و گروهی رهسپار دوزخ و گرفتار عذابهای جهنم می شوند.
اما بخش اول (روز حشر عمومی) در جوامع روایی شیعه و اهل سنت دو دسته روایات به چشم می خورد. ظاهر دسته ای از روایات این است که در آن روز اکثر مردم پوششی ندارند و به صورت عریان در محشر حاضر می شوند در تاریخ آمده وقتی فاطمه بنت اسد مادر علی ـ علیه السّلام ـ وفات نمودند پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ دستور دادند با عمامه و پیراهنش فاطمه را کفن نمایند وقتی از علت آن امر سؤال شد فرمودند: زمانی که به فاطمه بنت اسد گفتم مردم روز قیامت برهنه و بدون پوشش هستند فاطمه فریاد کشید و از برهنگی و رسوایی قیامت پریشان شد با لباسم او را کفن نمودم تا روز محشر پوشیده باشد[1].
فردی بنام سهل بن سعد از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل می کند که حضرت فرمودند مردم روز محشر عریان محشور می شوند از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ سؤال شد آیا مردم به همدیگر نگاه می کنند حضرت فرمود: افراد آن روز آن قدر گرفتار و مشغول خود هستند که هرگز توجهی به دیگران ندارند و در فکر نجات خود می باشند.
در روایت دیگر از ام سلمه روایت شده می گوید از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ شنیدم روز محشر مردم عریان در محشر حاضر می شوند ام سلمه اظهار ناراحتی می کند و از رسوایی قیامت اندوهگین می شود و می گوید: آیا مردم به همدیگر نگاه می کنند پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند مشغولیت مردم آنها را از نگاه به دیگری باز می دارد عرضه داشتم چه چیزی مردم را مشغول می نماید بیان داشتند نامه اعمال و رسیدگی به کوچکترین گناه و لغزش. در روایت دیگر دارد زنی به پیامبر عرضه داشت چگونه روز قیامت همدیگر را می بینیم و از پیامبر تقاضا نمود برای او دعا کند روز حشر با ساتر و پوشیده محشور گردد پیامبر فرمودند خدایا او را با برهنگی رسوا مگردان[2] .
در مقابل دستهای دیگری از روایات حاکی از این است که در روز قیامت مردم با کفنهایشان از قبر بیرون میآیند و بدنشان با کفنهایشان مستور میباشد. از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نقل کردهاند که حضرت فرمود: برای اموات بهترین کفن را تهیه کنید زیرا آنها با همان کفنهایشان از قبر بیرون میآیند.[3] در روایتی دیگر حضرت امام صادق ـ علیه السّلام ـ در جواب سائل چنین میفرماید: مردمان با کفنهایشان محشور میشوند،…[4]
ظاهر این روایات با هم ناسازگارند و حال اینکه کلام معصومین در واقع با هم هیچگونه تنافی ندارند، لذا در جمع این روایات گفتهاند: روایاتی که بیانگر عریان و برهنه بودن اهل محشر میباشند ناظر به احوال کافران است،… و روایات دسته دوم که حاکی از مستور بودن اهل محشر هستند، ناظر به احوال مؤمنین و صالحان است؛ بنابراین ناسازگاری روایات رفع میگردد، چون دستهای ناظر به احوال کفارند، و دستهای ناظر به احوال مؤمنین.
نکتهی مهم در اینجا این است که آیا دلیل و گواهی بر این جمع هست؟ روایتی از پیامبر گرامی اسلام نقل شده که گواه و دلیلی بر این جمع است، حضرت میفرماید: مردم در روز قیامت عریان و برهنه محشور میگردند، جز شیعیان علی بن ابیطالب.[5] حاصل سخن این است که مؤمنین ومؤمنات و صالحین وصالحات در روز قیامت مستور ومحجوب اند.
اما بخش دوم : اجمالاً از آیات و روایات استفاده می شود که در بهشت پوشش و ساتر وجود دارد. قرآن مجید می فرماید: بهشتیان لباسهایی از حریر لطیف و نازک می پوشند و در برابر یکدیگر بر تختها جای دارند و لباسهایی از سندس و استبرق به تن می کنند سندس به پارچه های ابریشمی نازک و لطیف می گویند و بعضی قید زر بافت را نیز به آن افزوده اند و استبرق به پارچه های ابریشمی ضخیم اطلاق می شود و چون آنجا سردی و گرمی معنی ندارد اشاره است به لباسهای متنوع و گوناگون بهشتی البته این حقیقت را نمی توان کتمان کرد که ما از نعمتهای آن جهان شبحی از دور می بینیم و سخنانی به اشاره می شنویم چرا که آن جهان نسبت به این عالم همچون این دنیاست نسبت به شکم مادر و حالت جنینی است همانگونه که مادر اگر بتواند رابطه ای با جنین خود برقرار کند جز با اشارات نمی تواند زیباییهای این دنیا را برای کودکی که در شکم دارد بیان کند زیرا الفاظ کافی برای بیان مفاهیمی که کودکش بتواند آن را درک نماید در اختیار ندارد.[6]
در جلد هشتم بحارالانوار روایات زیادی در رابطه با بهشت و نعمت های بهشتی نقل شده که از مجموع آنها استفاده می شود که حوریان و زنان بهشتی از لباسهای زینتی استفاده می نمایند اما کیفیت آن و مقدار پوشش و نحوه لباس برای ما معلوم نیست و در جوامع روایی ما بیش از این نقل نشده و از طرف دیگر آنجا دار تکلیف نیست و محرم و نامحرم جزء احکام تکلیفی است و با برداشته شدن تکلیف در آن عالم احکام تکلیفی هم برداشته می شود در رابطه با آمدن حضرت فاطمه(س) به محشر در روایاتی دارد که جبرئیل ندا در می دهد که چشمها را ببندید چون زهرای اطهر به محشر می آید همه چشمها را می بندند[7] اینجا پیداست که بخاطر محرم و نامحرمی نیست بلکه به جهت عظمت و علو مقام حضرت زهرا(س) این گونه خطاب می رسد که در جای خودش باید بررسی شود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. آیت الله جوادی آملی، عبدالله ، معاد در قرآن، تفسیر موضوعی، قم، انتشارات اسرا، چاپ اسوه، 1381، ج 5، ص304.
2. تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، تهران دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ج 1، ص 424، و ج 21 ، ص211.
3. انسان در مراحل شش گانه، آیت الله سید جواد آل علی، قم، انتشارات پردیسان، چاپ اول، 1381.
4. عالم برزخ در چند قدمی ما، محمدی اشتهاردی، تهران، انتشارات کتاب یوسف، چاپ اول، 79، ص 180.
پی نوشت ها:
[1] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ سوم، 1403، هـ . ق، ج35، ص70، و ج7، ص270؛ و مسند احمد حنبل، ج1، ص223 و مجمع الزوائد، ج10، ص332 و عالم برزخ در چند قدمی، ص181.
[2] . الهیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، ناشر دارالکتب العربی، ج10، ص332.
[3] . صدوق، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ج1، باب تکفین و آدابه، ح 408.
[4] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 7، ص 109، صفه المحشر، و بحار، ج 10، ص 185.
[5] . همان، ج 65، ص 76.
[6] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1363، ج 12 و 21، صص 424 ـ 211.
[7] . ابوالحسن بن محمد النجفی الرازی، مجمع النورین، چاپ اول، چاپ الهادی، ص 203.