خداوند عوالم متعددی را خلق کرده است که هر کدام مسائل مختص به خودش را دارد و هر کدام نسبت به دیگری از کمال و ارزش و… بهتری برخوردار می‌باشد که از آن جمله عالم قیامت می‌باشد که از طریق نقل و وحی بیان شده که عالمی است ما فوق عالم دنیا که بعضی مسائل آن را درک می‌کنیم و بعضی دیگر برای ما قابل درک نمی‌باشد. بر این اساس همچنانکه انسانها در دنیا یکدیگر را با صورت ظاهری می‌شناسند در قیامت هم یکدیگر را می‌شناسند با همان صورت و سیمایشان و این چیزی است که از آیات قرآن و روایات استفاده می‌شود. خداوند می‌فرماید:
«کسانی که ایمان آوردند و فرزندانشان هم مؤمن باشند ما در بهشت فرزندانشان را به آنها ملحق می‌کنیم»[1] این خود موهبتی است از ناحیه خداوند که انسان فرزندان خودش را در کنارش ببیند و از هم‌نشینی آنها لذت ببرد و این لذت معنوی است.
پس از این آیه استفاده می شود که مؤمنان فرزندان خود را در بهشت می شناسند و کاملاً متوجه هستند که این مثلاً فرزند او است واگر چنانچه همدیگر را نشناسند موهبت الهی نخواهد بود.
بندگان مخلص خدا در بهشت از انواع نعمت‌های مادی و معنوی برخوردارند طبق بعضی آیات قرآن ناگهان بعضی از آنان به فکر گذشته و دوستان دنیا می‌افتند که حالا در میان آنها نیستند می‌گوید: ای دوستان آیا شما می‌توانید نظر بیفکنید و از او خبری بگیرید اینجاست که او به جستجو برمی‌خیزد و نگاهی به سوی جهنم می‌افکند که ناگهان دوست خود را در وسط جهنم می‌بیند «…فَرَآهُ فِی سَواءِ الْجَحِیمِ[2] ـ او را در وسط جهنم می‌بیند» او را مخاطب ساخته صدا می‌زند به خدا سوگند چیزی نمانده بود که مرا نیز سقوط دهی و به هلاکت بکشانی و تو بودی که می‌گفتی ما هرگز نمی‌میریم و حیات مجددی نیست و مجازاتی در کار نمی‌باشد اکنون بنگر چه اشتباه بزرگی کرده‌ای و امروز همه حقایق برتو آشکار شده ولی چه فایده.
پس همدیگر را می‌شناسند و باهم به مخاصمه می‌پردازند…[3]
در جای دیگر خداوند می فرماید: «وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ ـ[4] در حالی که بهشتیان در کنار هم قرار دارند از وضع گذشته سؤال می‌کنند و آن را با وضع فعلی مقایسه می‌کنند و لذت می‌برند. و هرکدام از بهشتیان از دوستان خود سؤال می‌کنند و از گذشته آنان آگاه می‌شوند.
این آیه نیز دلالت دارد بر این که در بهشت شناخت نسبت به دوستان وجود دارد.
در روایات آمده که رسول خدا فرمود: هنگامی که انسان وارد بهشت می‌شود سراغ پدر و مادر و همسر و فرزندانش را می‌گیرد به او می‌گویند آنها به درجه تو نرسیده‌اند پس همدیگر را می‌شناسند که جویای آنها می‌شود.[5]
جهنمی ها نیز با هم مشاجراتی دارند که قرآن از آن خبر می دهد «… آن گاه پیروان و دنباله روهایشان درباره پیشوایانشان گویند: پروردگارا اینان ما را گمراه کردند پس عذاب آتش دو برابر به آنان بده … پیشوایان به پیروان می گویند شما را بر ما امتیازی نیست پس به سزای آن چه به دست آوردید عذاب را بچشید»[6]
از این گونه منازعات و مشاجرات معلوم می شود که طرفین دعوا در جهنم همدیگر را می شناسند در سوره ص آیات 59 به بعد شبیه به همین منازعه میان جهنمی ها مطرح شده ولکن در آخر مطلبی میان آن ها رد و بدل می شود که دلالت دارد بر این که آن ها یادی از مؤمنان می کنند در این فراز خداوند می فرماید: « اهل دوزخ با یکدیگر گفتند چه شده که ما مردان مومن را که (به جرم ایمان به خدا) از اشرار می شمردیم (امروز در دوزخ) نمی بینیم در صورتی که ما آن ها را (در دنیا) مسخره و استهزاء می کردیم؟ (آیا آن ها اهل دوزخ نیستند) یا هستند و چشمان (ما) بر آن ها نمی افتد؟[7]
بنابر این آیات قرآنی دلالت دارند بر این که بهشتی ها نسبت به خود و مخالفین خود که گرفتار عذاب هستند شناخت دارند و همانگونه که در دنیا آن ها را می شناختند در آخرت هم آن ها را می شناسند و حتی جایگاه ان ها را در جهنم می بینند.
و در مقابل جهنمی ها نیز نسبت به همدیگر شناخت دارند به گونه ای که پیروان با رهبران خود در تنازع و ستیز قرار می گیرند و همچنین یادی از مؤمنان می کنند که آن ها در جهنم دیده نمی شوند پس معلوم می شود شناخت طرفینی بین بهشتی ها و جهنمی ها وجود دارد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مظاهری، حسین، معاد در قرآن، انتشارات شفق قم، چ بهار 1371.
2. قرائتی، محسن، معاد، انتشارات اسلامی، اردیبهشت ماه 1363.
پی نوشت ها:
[1] . طور/ 21؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج22، ص430.
[2] . صافات/ 55.
[3] . مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، ج19، ص62، طاهریان، محمد، رستاخیز از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه، 1380ش، ص231، طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ج8، ص114.
[4] . طور/ 25.
[5] . تفسیر نمونه، ج22، ص430، به نقل از تفسیر مراغی، ج27، ص26؛ فائز، احمد، الیوم الاخر فی ظلال القرآن، 1421 ق.
[6]. اعراف/ 38 ـ 39.
[7]. ص/ 62 – 63.
