نویسنده: آیت الله سید محمد حسن میرجهانی(ره)

بدانکه عبادات شرعیه و طاعات شایسته، در فضیلت و آثار و خواص و اجر و ثواب با هم تفاوت دارند. امتیاز و تشخیص مرتبه هر کدام از آنها و درجه فضیلت هر یک از آنها به اثر و خاصیت و اجر و ثوابی است که بر آن مترتب است. هر عملی که آثار و نتایج آن بیشتر و حصول تقرّب به خدا در آن زیادتر است و نیّت عمل کننده در عمل کردن و بجا آوردن آن برای خدا خالصتر است، افضل و برتر و بهتر و بالاتر است و بیشتر بنده را به خدا نزدیک می کند، خواه آن عمل واجب باشد یا مستحبّ. لکن فرقی که دارد در اتیان به عمل واجب، تأکید بسیار شده به حسب حکمت ها و مصلحت هائی که در آن است، اعمّ از اینکه آنها فوری باشد یا مدّت در آن ملحوظ باشد. این امریست که قطعاً باید بجا آورده شود، با رعایت شرایطی که دارد و این مستلزم افضیلت نیست، و امّا در بجا آوردن مستحب، افضلیت ملحوظ است.

وجوه افضلیت گریه بر حسین(ع)
چون این معنی دانسته شد، بدانکه گریستن بر حسین(ع) افضل از همه عبادت ها و طاعت ها می باشد. به این معنی که فضیلت و اجر و ثواب آن از سایر عبادات بیشتر و زیادتر است به چند وجه:

وجه اوّل
اخباری است که وارد شده در بیان فضائل و خواص و آثار و نتیجه های آن، که آن اخبار مورد قبول علما است و بیشتر آنها به حسب سند صحیح یا معتبر است، و از این جهت است که پیش از این، کثیری از اخبار آن را در باب اوّل این کتاب نقل نمودیم، بدون اینکه محتاج به ذکر سند و تصحیح و توثیق و اعتبار آن باشیم. از مرحوم مقدس اردبیلی ادّعای تواتر آن اخبار نقل شده، و شکی نیست که در این موضوع مانند سایر شرعیّات زبانهای همه ائمه طاهرین – صلوات الله علیهم اجمعین – یکی بوده و با عدم تنازع و تزاحم و تنافی، باید تمام آن اخبار اخذ و عمل شود، چنانچه در محل خود مقرّر است. پس تمام این فضیلت ها و اجرها که کثیره وارد شده برای این عبادت که گریه بر حسین است، حاصل است و برای هیچ عبادتی این درجه از فضیلت بیان نشده و این مرتبه از اجر و ثواب را وعده نداده اند، لذا چون در تمام اعمال دینیّه و عبادات شرعیّه و طاعات محبوبه مرغوبه،‌ ثواب و اجر و خواص آن بیشتر است باید افضل باشد.

وجه دوم
حدیثی از حضرت صادق(ع) در باب اوّل گفته شد که فرمود:
«لکی شیء ثواب إلاّ الدمعه فینا»
یعنی: (هر عبادتی را ثوابی است محدود و محصور، مگر گریه بر مصیبت ما)، یعنی: ثواب گریستن در مصیبت ما حدّ و اندازه ای ندارد و نهایتی برای آن نیست. پس مستفاد از این حدیث این است که گریستن در مصیبت آل محمد، مستثناء از سایر عبادات است در اجر و ثواب. پس شکی نیست که بالاتر ازاین، مرتبه ای نیست و گریستن در آن افضل تمام عبادات است. پس به مقتضای سیاق کلام، بیان ثواب گریه در مصیبت ایشان است و «دمعَه» به معنای گریستن است و آن عمل مکلّف می باشد، و الاّ برای عمل غیر مکلف ثوابی نیست، و بر خود اشک اطلاق مکلّف نمی شود، زیرا که به فعل مکلّف حاصل می شود و ثمره فعل او است.
در این صورت، اگر گفته شود که: بنابراین خبر، دلالت بر افضلیت، مخصوص به گریستن بر حسین(ع) نیست، از گریستن بر سایر ائمه. جواب می گوییم: در گذشته اخبار رجحان افضلیت گریه بر آن بزرگوار از گریه بر سایر ائمه بیان شد [و] و با ضمیمه کردن اخبار سابقه بر این خبر بخصوص، مدّعای افضلیت گریه بر حسین(ع) از همه عبادت ها که از جمله آنها گریستن بر سایر ائمه(ع) است، ثابت و محقق است. و در بعضی از کتب عبارت خبر به این نحو است که:
«لکلّ سرّ ثواب الاّ الدمعه فینا».(1)

وجه سوم
بدانکه نتیجه اعمال صالحه و طاعات و عبادات شرعیه، رسیدن به مرتبه کمال ترقی و ارتقاء مقام است که آن تقرب به خدا است،‌ به بالاترین درجات قرب و رسیدن به درجات عالیه اشخاص صالح با تقوی و مؤمنین کامل ایمان، و در همه عبادات و طاعات و اعمال صالح، گریستن در مصیبت حضرت ابی عبدالله حسین(ع) است که نزدیکترین وسیله است برای رساندن بنده به مقام قرب الهی و درجات عالیه ای که مافوق آن از تصور بشری خارج باشد، چنانچه حضرت امیرمؤمنان(ع) بنابر خبری که سابقاً ذکر شد فرموده:
«گریه کننده بر حسین از ما خانواده رسالت است».(2)
و حضرت صادق(ع) فرموده:
«برادر من است».
حضرت رضا(ع) فرموده:
«با ما محشور می شود و در زمره ما خواهد بود و در روز قیامت در سایه عرش الهی همنشین و هم صحبت با حضرت حسین(ع) باشد در بهشت».(3)
و حضرت خاتم النبیاء(ص) فرموده:
«دست گریه کنندگان بر حسین را می گیرم، و با هم داخل بهشت می شویم».(4)
و حضرت مجتبی(ع) فرموده که:
«داخل بهشت نمی شوم مگر با آنها»
و خود حسین(ع) فرموده:
«اگر آنها را پیشتر از خود داخل بهشت نبینم،‌ داخل آن نمی شوم پیش از آنها».
و در حالی که داخل بهشت باشند، تمام اهل بهشت از انبیاء و مرسلین و اولیاء و صالحین و شهداء و صدّیقین و ابرار و مؤمنین، هر یک از آنها در درجه و مقام و منزلت خود خواهند، مگر گریه کنندگان بر حسین(ع) که در درجات پیغمبر(ص) و ائمه طاهرین می باشند و با ایشان می نشینند و با هم غذا می خورند و صحبت می کنند و با اهل بیت طهارت و عصمت معاشرت می نمایند، چنانچه بعض اخبار هر یک از اینها قبلاً در باب اوّل شرح داده شد.
برادر مطالعه کننده و خواننده، حال پیش عقل و وجدان خودت فکر کن و انصاف بده، کدام عمل از گریستن بر حسین افضل و کدام طاعت و عبادت از این بالاتر باشد؟
امّا با کمال تأسف، که منتحلین به تشیع یا از روی جهالت و نادانی یا از راه عناد و دشمنی یا آلت دست دشمنان خارجی و داخلی شدن و غیر اینها در عصر حاضر، فضلا از طبقه عوام، بعضی از آنهائی که خود را از خواص می دانند، همت خود را بر این مصروف داشته و می دارند که اساس تعزیه داری و گریستن بر حضرت سیّدالشهداء(ع) که پایه اسلام و دین، از بعد شهادت آن حضرت بر روی آن استوار بوده و رکن رکین ایمان است، از میان برداشته شود، که اگر این رکن بزرگ برداشته شود، دفتر اسلام و دین و شریعت و قرآن در هم پیچیده و بر چیده خواهد شد. خلاصه زبان طعن و انتقادشان راجع به تشکیل مجالس عزاداری و گریستن بر حضرت سیدالشهداء دراز است. موضع گریستن و عزاداری برای آن بزرگوار، امری است بسیار بزرگ که به قدر مقتضی، به محل در این کتاب شرح داده خواهد شد.

وجه چهارم
بدانکه هر عبادتی را مزدی است که اگر آن عبادت بجای آورده شد با شرایط صحّت و قبول، اجر و مزد همان عبادت داده شود به عامل آن، ولکن گریه بر حضرت سیّدالشهداء(ع) علاوه بر اجرها و ثواب هائی که برایش از پیش ذکر شد، با تراکم اجر و ثواب های زیاد، عطا کرده می شود به گریه کننده، اجر هفتاد هزار نفر ملائکه، چنانچه در روایت آن گذشت. پس کدام عملی است افضل و بیشتر و بالاتر باشد از این عبادت، با آن کثرت بی نهایت اجر و ثواب برای عبادت کننده و بعلاوه اجر و ثواب عظیمی که از هفتاد هزار ملائکه معصومین صادر شود.

وجه پنجم
آنکه عبادات و اعمال شرعیّه بر دو قسم است:
قسم اول: آنکه تا زمانی که شخص مشغول است، مزد و ثواب به عمل کننده داده می شود و چون عمل را خاتمه بدهد، اجر و ثواب آن هم خاتمه داده می شود.
قسم دوم: آنکه ثواب آن عمل و عبادت تا آخر عمر او و بعد از مردن او و بسا تا آخر عمر دنیا و بسا تا روز قیامت و بسا ابدلآباد باقی خواهد بود، در اینجا مقصود بیان مصادیق آن نیست، بلکه مراد ما در این مقام این است که در میان تمام اعمال و عبادات شرعیه، ثواب گریستن بر حضرت امام حسین(ع) این امتیاز مهم را دارد که هیچ یک از اعمال و عبادات چنین ثوابی و اجری برای آن ثابت و مقرّر نشده، و آن این است که اگر کسی گریه کند بر حسین(ع)، هر چند در مدت عمر او یک مرتبه باشد، از آن روز و ساعتی که گریه کرده تا قیامت، اجر گریه کردن هفتاد هزار ملائکه گریه کننده بر آن حضرت که همیشه گریه می کنند بر آن بزرگوار، در نامه عمل او و سایر گریه کنندگان بر آن جناب ثبت می شود.
بدانکه این مرتبه از اجر و ثواب و این درجه از حاصل شدن تقرب به خدای عزّوجلّ را عقل ها از ادراک و فهم حقیقت و رسیدن به کنه کیفیّت آن عاجز و سرگردان است، و بلندی مرتبه گریه بر حسین(ع) بر سایر عبادت های شرعیه و اعمال صالحه – چنانچه گفت شد – و امتیاز آن از تمام اعمال صالحه ای که بنده را به خدا نزدیک می کند، جای تعجّب و بعید دانستن نیست، و نمی توان این عبادت گریستن را در عرض سایر عبادات شمرد.
بدانکه حقیقت، گریه و عزاداری برای حضرت سیدالشهداء(ع) نیست مگر یاری کردن به دین و بلند کردن کلمه حق و خاموش کردن آتش کفر و طغیان. زیرا که در گریه و عزاداری برای آن بزرگوار، ظاهر کردن مظلومیت و مقهوریّت و برحق بودن آن جناب و اظهار ظلم و کفر و الحاد و عصیان کشندگان آن حضرت و فرزندان و برادران و اقارب و خویشان و یاران او است، چنانچه بر صاحبان عقول پوشیده نیست که محفوظ و باقیماندن دین و نگهداری شریعت سیّدالمرسلین(ص) از زمان شهادت آن بزرگوار تا به حال و بعد از این تا وقتی که خدا بخواهد به حفظ دو چیز بوده: یکی: مظلومیّت آن حضرت، و یکی کفر و ظلم و طغیان دشمنان او،‌ و ممیّز بین ایمان و کفر و فارق میان مسلمان و منافق این دو چیز است.
پس اگر این دو چیز محفوظ بماند، ایمان و اسلام محفوظ می ماند. در این صورت ایمان حقیقتاً محفوظ و اسلام هم حقیقتاً محفوظ می ماند. و دین همان دین قویم و شریعت و آئین همان صراط مستقیم است. یعنی همان دین حقیقی و ایمان واقعی می باشد، نه ایمان اسمی و اسلام رسمی. و اگر این دو محفوظ نشد، هیچ یک از آن دو محفوظ نخواهد ماند.
پس باقیماندن هر دو بهترین و بالاترین راه آن عزاداری و نوحه سرائی و گریستن بر حسین(ع) است، که حفظ دین و اعلاء کلمه اسلام به شهادت و مظلومیّت آن حضرت می شود، و کفر و عناد و ظلم و الحاد و زندقه و عداوت دشمنان و کشندگان آن بزرگوار و تابعین آن حضرت نیز به شهادت آن بزرگوار شناخته می شوند. پس خدای تعالی، شهادت آن حضرت را اعظم اسباب و کاشف مؤمن و مسلم و کافر و ظالم قرار داده. پس برای کشف این معنی، حسین(ع) به حسن اختیار خود قبول شهادت نمود و تحمل ظلم کرد تا دین جدّ بزرگوارش که دین خالص الهی است، باقی بماند و اهل دین در لباس دین و اعتقاد به دینداری، پیروی جبت و طاغوت و شیاطین و ستمکاران را ننمایند و از خواب غفلت بیدار شده، راه هدایت را از چاه ضلالت بشناسند و خود را از ورطه ی جهالت نجات دهند، چنانچه در احادیث عدیده تلویحاً و تصریحاً اشاره فرموده اند.
از جمله آنها در زیارت اربعین وارد شده که فرموده:
«و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الضّلاله و الجهاله و العمی و الشّک و الارتیاب إلی باب الهدی من الرّدی».(5)
یعنی: (بذل فرمود حسین(ع) خون خود را در راه تو، تا نجات دهد بندگان تو را از غرق شدن در دریای گمراهی و نادانی و کوردلی و شک و ریب، به سوی دروازه هدایت و نجات دهد از هلاکت).
و نیز شکی نیست که تا زمانی که اظهار مظلومیّت حسین(ع) به گریه و عزاداری شود، حال دشمنان او هم مکشوف و معلوم خواهد بود. پس در حقیقت به عزاداری و گریه برای مظلومیّت آن حضرت، ثمره شهادت آن بزرگوار باقی و آشکار خواهد ماند.
از آنچه گفته شد می گوئیم: کدام عملی است از عمل عزاداری و گریستن بر آن حضرت بزرگتر و چه عبادتی از این بالاتر؟ شاید سرّ اینکه معصوم(ع) در بعضی از اخبار فرموده:
«هر کس بر حسین(ع) گریه کند، حق ما را اداء نموده».(6)
و یا اداء اجر رسالت پیغمبر خدا را کرده، و در بعضی دیگر از آنها فرموده که:
«کسی که در عزاداری حسین گریه نکند بر او جفا کرده».(7)
و گاهی به عبارتی فرموده اند که ترجمه و مفاد آن این است که:
«گریه کننده بر حسین از ما است».(8)
و عبارت دیگر اینکه:
«او با ما است».(9)
و حضرت صادق(ع) گریه کننده بر حسین را برادر خود خوانده و خود حضرت حسین(ع) گریه کننده برای او را در بهشت هم درجه با خود بیان فرموده. اگر به شیرینی و لطافت مفاد آنچه را که در باب ذکر شد دریافتی، خدا را شکر کن و تصدیق بنما به اینکه گریستن و عزاداری کردن بر آن مظلوم افضل و برتر از تمام عبادات دیگر است و هیچ جای استبعاد نیست، و از اینکه گریه و عزاداری بر آن بزرگوار این همه ثواب را دارد تعجّب نکن و منکر نباش که قطعاً در اثر انکار از اسلام و ایمان دور خواهی ماند و به گمراهی خواهی افتاد و از شرف وجود محروم می مانی.

پی نوشت ها :

1-بحارالأنوار، ج 44، ص 287؛ العوالم العلوم (الامام الحسین(ع))، ص529، «باب ما یعم ثواب البکاء علی مصیبته و مصیبه سائر الائمه(ع)».
2-بحارالأنوار، ج 44، ص 234.
3-بحارالأنوار، ج 44، ص 292.
4-همان.
5-کامل الزیارات، ص 228؛ بحارالأنوار، ص 101، ص 177.
6-کامل الزیارات، ص 80؛ بحارالأنوار، ص 45، ص 206.
7-وسائل الشیعه، ج 14، ص 444.
8-کامل الزیارات، ص 193.
9-کامل الزیارات، ص 58.
منبع: میرجهانی، محمد حسن، (1371)، البکاء للحسین(ع)، در ثواب گریستن و عزاداری یر حضرت سید الشهداء(ع) و وظایف عزاداری، تحقیق روح الله عباسی، قم، نشر رسالت، 1385، چاپ دوم.