پیامبر (ص) نخستین پیامبر الهی نبود که وحی منحصراً بر او نازل گردد بلکه پیش از وی پیامبران دیگری بوده‌اند که وحی الهی به آن‌ها نازل می‌شد، چنانکه خداوند متعال در قرآن کریم همین موضوع را به رسول خود (ص) یادآوری کرده و فرموده است:همانگونه که بر پیامبر اسلام (ص) وحی نازل می‌شد بر انبیاءدیگر نیز وحی نازل می‌گردید. ومیان وحی به انبیاء گذشته و وحی به پیامبر اسلام (ص) در اصل مدلول وحی، تفاوتی وجود نداشت ولی نزول وحی بر پیامبر اسلام (ص) غالباًبه وسیله جبرئیل (ع) صورت می‌گرفت، در حالی که وحی بر انبیاءدیگر، گاهی در خواب وگاهی از پس پرده وگاهی به وسیله فرشته وحی انجام می‌گرفت.
مراحل وحی
1 به شکل رویای صادقه که همه چیز را پیامبر (ص) در آن چون روشن بامدادی می‌دید.
2 پیامبر (ص) در دل خود با فرشته دیدار داشت بدون اینکه با چشم ببیند، اما به علم ضروری می‌دانست و یقین داشت که این وحی الهی است نه الهام.
3 فرشته به سیمای مردی آراسته پیدا می‌شد وبدو پیام می‌دهد، پیامبر (ص) نیز این پیام را دریافت می‌دارد.
4 پیام چون آوای جَرَسی بر گوش می‌نشیند واین سخت‌ترین حالات است.
5 جبرئیل امین به سیمایی که آفریده شده، با شکوه وپر هیبت پدیدار می‌شود وپیام را ابلاغ می‌کند.
6 پیامبر در آسمان‌ها ست وپیام خدا را، بی حرف وصوت، بدون واسطه وپیام آور دیگری دریافت می‌دارد؛ چون نماز و…
7 همچون موسی، وحی الهی را مستقیم وبی واسطه می‌شنود، اما چیزی دیده نمی‌شود.
وحی هادر چه مواقعی فرود می‌آمد
1 گاهی حضرت رسول (ص) درباره حوادث ویا مسائلی، مستقیم ویا غیر مستقیم، مورد پرسش قرار می‌گرفت وپاسخ آن‌ها بدو وحی می‌شد؛ مثلاً مساله به کار بردن عطر در موقع عمره، به خانه ماندن ومعاف شدن از شرکت در جهاد و…
2 وحی در حالات مختلف فرود می‌آمد همچون وقتی که پیامبر (ص) سوار بود، مشغول غذا خوردن بود ویا بر فراز منبر بود و…چنین نبود که هر وقت پیامبر انتظار دارد همان موقع وحی نازل شود.
فرشته وحی به انواع گوناگونی فرود می‌آمد
1 چندبار به صورت اصلی یک فرشته برحضرت رسول (ص) پدیدار گردید واز آسمان با او سخن می‌گفت.
2 زمانی در پیکر انسانی که حاضران مجلس او را می‌دیدند وسخنش را می‌شنیدند.
3 وقتی هم بر پیغمبر اکرم (ص) پنهانی فرود می‌آمد ودیده نمی‌شد، اما اثر تغییر وانفعال بر صاحب رسالت پدیدار می‌گردید.
حالات وحی
1 دریافت وحی در یک گفتگوی عادی، چون سخن گفتن دو مرد با هم.
2 شنیدن بانگ جَرَس ویا آوای کوبیدن دو فلز به هم ویا صدای زنبور عسل.
3 درآغاز، پیامبر (ص) به هنگام دریافت وحی، زبان خود را تند وسریع به آیات وحی شده می‌گرداند که دستور رسید در این کارعجله نکند.
4 دریافت وحی به شکل دمیدن در ذهن وعقل.
5 گاهی حال التهاب وبرافروختگی داشت که برای تسکین او (ص) را با آب سرد شستشو می‌دانند واورامی پو شاندند.
6 یا چنان گرم می‌شد که در روز سرد؛ عرق از سر وپیشانیش می‌ریخت.
7 گاهی با پارچه ای سر وبدن را می‌پوشاند.
8 زمانی رنگ رخسارش به قرمزی و یا کبودی می‌زد.
9 وقتی هم خواب آلوده می‌نمود، یا به اغماءو غشی دچار می‌شد.
10 هنگامی هم نگاه به آسمان وجوانب خود می‌دوخت وسری تکان می‌داد ویا سر به پایین می‌انداخت.
11 گاهی رنج شدیدی تحمل می‌کرد، ولی زمانی هم سبک‌تر بود.
12 وقتی چنان سنگین می‌شد که چارپائی که سوار بود از رفتن باز می‌ماند ویا با زانو به پیش گردن چار پا می‌زد، ویا زانوئی که زیر پایش قرار گرفته بود به شدت فشرده می‌شد.
13 گاهی دچار سردرد می‌شد.
حالات حضرت رسول (ص) هنگام نزول وحی
۱ حارث بن هشام که روز فتح مکه ایمان آورده بود وظاهراً اواخر وحی است که از رسول خدا (ص) می‌پرسد که وحی چگونه می‌آید؟
پیامبر (ص) فرمود: اوقاتی چنان باشد که آوای جَرَس آید «صلصله الجَرَس» وآن برمن سخت‌ترین باشد، بعد از من دور می‌شود ومن «وحی» را حفظ کرده‌ام.
2 واوقاتی فرشته بیاید مردی «ویا جوانی» وآنچه گوید بشنوم و بدانم واین بر من سبک‌تر است.
3 رسول الله (ص) عادت داشت که بر اثر شدت وحی لبان خود را حرکت بد هد؛ ویا در بدو امر در فرا گرفتن آیات قرآنی شدت می‌ورزید وبرای به خاطر سپردن، آن را به زبان می‌آورد تا اینکه نازل شد؛ از آن پس او گوش می‌کرد تا جبرئیل وحی را بگذارد وپس از آن، هر چه وحی شده بود او قرائت می‌کرد.
سخن پایانی
به هر حال، این‌ها چگونگی دریافت وحی وصورت ها وحالا ت مختلف آن بود که در روایات واخبار تاکنون باز گفته‌اند؛ بنده در پایان اقرارمی دارم مطالبی که بیان شد قطره ای ازاقیانوس عظیم وحی الهی است که از جانب خدای متعال درخواست می‌دارم که مرا درمطالعه بیشتر این معانی استوارگرداند.
منبع: 1)تاریخ قرآن رامیار
2) تاریخ قرآن حجتی «ختامه مسک»