انسان سالم از حیث فطرت و عقل نسبت به هیچ عقیده ای بی تفاوت نمی باشد و لاجرم به دنبال این بر می آید که حقیقت یا بطلان آن برای او روشن گردد منتهی ابزار و وسائل تحقیق متناسب با توان علمی هر محقق می باشد. ممکن است یک عامی و درس نخوانده با ادلّه ساده و معمولی حق را بپذیرد و قانع شود امّا یک دانشمند و محقق درس خوانده نیاز به برهان های قوی و استدلال های مختلف و پیچیده ای داشته باشد.
به هر حال برای هر کسی در حدّ و توان علمی خودش راه تحقیق و جستجو نسبت به هر دینی که می تواند به آن تماس پیدا کند باز است و قادر است که با کمترین هزینه راه تحقیق را در پیش بگیرد.
اگر کسی که هنوز چیزی از اسلام نمی داند و یا کمتر می داند و می خواهد نسبت به آن تحقیق کند تا به حقایقی که در آن وجود دارد دست یابد و حقیقت یا بطلان مسائل آن را بدست آورد و اثر قبولی یا ردّ را بر آن مترتب کند باید اول برای او سؤال ایجاد شود که اسلام چه نوع دینی است و در صورت آسمانی بودن آن باید از خود بپرسد که خداوند آن را بر چه کسی فرستاده است و پیامبر او دارای چه شخصیتی بوده است و یاران او و سران و بزرگان این دین از چه خصوصیاتی برخوردار بوده اند تا در این مسیر تحقیق خود را آغاز نماید.
تحقیق در این موارد با مراجعه به کتب تاریخ اسلام امکان پذیر است.
و کتاب های زیادی در این رابطه نگاشته و تدوین شده است. کتاب های زیر راه گشای خوبی برای یک محقق در این زمینه می تواند باشد:
1- فروغ ابدیت تألیف آیه الله سبحانی.
2- بامداد اسلام تألیف دکتر عبدالحسینی زرین کوب.
3- برگزیده تاریخ پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ تألیف محمد ابراهیم آیتی.
4- درس های از تاریخ تحلیلی اسلام تألیف رسولی محلاّتی.
5-تاریخ اسلامی از آغاز تا هجرت تألیف علی دوانی.
6- فروغ ولایت, تألیف آیه الله سبحانی.
7-سیره پیشوایان تألیف پیشوایی، زندگانی تحلیلی پیشوایان ما, تألیف عادل ادیب.
ممکن است با همین تحقیق به بعضی از مسائل اعتقادی نیز دست یابد و با آن ها آشنا شود و حتّی مسائل عملی و اخلاقی دین اسلام نیز می تواند اجمالاً دسترسی پیدا کند ولی در عین حال برای یک محقق نوکار لازم است که نسبت به ارکان سه گانه دین اسلام که عبارت اند از عقاید و مسائلی که گرایشات و ایمان قلبی را مقتضی است، احکام و برنامه های عملی و اخلاق که عهده دار تزیین و اعتدال رفتارهای اجتماعی و برخوردهای ذات البینی است ـ نیز تحقیق انجام دهد.
لازم به ذکر است که یک محقق خالی الذهن، اگر خواهان بدست آوردن حق است، باید در ابتداء کار، بدون گرایش به هیچ یک از مذاهب مختلف اسلام که متأسفانه در اثر عدم تمسک به قرآن و عترت پیامبران ـ صلّی الله علیه و آله ـ پدید آمده اند، حق را برای خودش نمایان سازد و آن را انتخاب کند و الاّ اگر بدون تحقیق مذهبی را که حقیقت آن برای او از راه های معقول استدلالی و عینی ثابت نشده باشد، بپذیرد و سخت می گردد چون حالت بی طرفی را از دست می دهد و همیشه به مطالب از دیدگاه مذهبی که پذیرفته است می نگرد.
پس در مرحله بعدی باید تحقیق را در حوزه اعتقادات آغاز کند. و در مسائل اعتقادی کتاب های زیادی توسط علمأ و متکلمین اسلامی نوشته و چاپ شده است و می توان کتاب های زیر را برای یک محقق تازه کار نام برد.
1- مقدمه بر جهان بینی اسلامی همچنین آشنایی با علوم اسلامی تألیف مرتضی مطهری.
2- امامت و رهبری تألیف مرتضی مطهری.
3- خاتمیت و نبوت تألیف مرتضی مطهری.
4- اعتقاد ما تألیف ناصر مکارم شیرازی.
5- آموزش عقاید تألیف محمد تقی مصباح.
6- اصول دین تألیف علاّمه طباطبائی.
7-  المراجعات تألیف سید شرف الدین عاملی.
کتاب های متعدد دیگر از شیعه و سنی که قدری تخصصی تر هستند و  اکثر کتابخانه های بزرگ موجود می باشند. لازم به ذکر است که کتاب های اهل سنت اکثراً به زبان عربی نگاشته شده است.
اما تحقیق در احکام و برنامه های عملی اسلام که عبارت از بدست آوردن احکام خداوند از منابع مربوط به آن می باشد کار هر کسی نیست چون تحقیق علمی و استدلالی نسبت به احکام و فروع دین یک کار تخصصی است که فقط در حوزه های علمیه تحت اشراف و تعلیم متخصصین آن عبارت از فقهاء و مجتهدین باشند امکان پذیر است. و علمی که عهده دار این امر است فقه نامیده می شود و با توجه به مشکل بودن تحقیق در علم فقه برخی از طلاب حوزه علمیه به درجه تحصص و اجتهاد می رسند و عده ای کثیری از آنان در مقاطع مختلف به نویسندگی، تبلیغ، بیان احکام و تدریس و تحقیق در رشته های مختلف مشغول می گردند.
و لکن در عین حال برای هر کسی راه آشنایی و معرفت به احکام عملی باز است و هر مکلّفی می تواند در حدّ نیاز خودش به رساله های علمیه مراجع تقلید مراجعه و بر طبق موازین تقلید به آن ها عمل نماید.
در رابطه با اخلاق اسلامی کتاب های زیادی نوشته شده است و یک محقق ابتدائی می تواند به کتاب های زیر مراجعه کرده و در مسیر اهداف خود از آنها بهره بگیرد.
1-معراج السعاده تألیف ملا احمد نراقی.
2- شرح حدیث جنود عقل و جهل تألیف امام خمینی ـ رحمه الله علیه ـ
3- ارشاد القلوب دیلمی تألیف ابی محمد حسین دیلمی.
4-  مبادی اخلاق در قرآن کریم تألیف عبدالله جوادی آملی.
5- مراحل اخلاق در قرآن کریم تألیف عبدالله جوادی آملی.
6- تعلیم و تربیت در اسلام تألیف مرتضی مطهری.
7-  انسان کامل تألیف مرتضی مطهری.
8- اخلاق در قرآن تألیف ناصر مکارم شیرازی.
9- مراقبات تألیف میرزا جواد ملکی تبریزی.
10- تعلیم و تربیت در نهج البلاغه تألیف عبدالمجید سعادت.
11- ارزش ها و ضد ارزش ها در قرآن تألیف ابوطالب تجلیلی.
12- واژه های اخلاقی از اصول کافی تألیف ابراهیم پیشوای ملایری.
13- حکمت ها و اندرزها تألیف مرتضی مطهری