اصول ایمنی به عنوان بخشی از بهداشت
از آن جایی که بیشتر افراد مسجدرو را میان سالان و سالمندان تشکیل می دهند، توصیه می شود که صحن داخلی مسجد که محل نماز و عبادت است با سطح زمین هم سطح باشد. یعنی در طبقه همکف قرار داشته باشد تا مسلمانان سالمند مورد اذیّت و آزار قرار نگیرند. علاوه بر آن ناهمواری (مثل ناهمسطح بودن سنگفرش ها) و موانع طبیعی یا غیر طبیعی (مثل برجستگی چارچوب درها) در سطح مسجد و صحن آن وجود نداشته باشد. زیرا ممکن است بر اثر بی توجهی و مشغول صحبت بودن افراد، ناراحتی و برخورد با مانع برایشان به وجود آید.
اگر وضوخانه، دستشویی ها و سرویس های بهداشتی ناگزیر باید در زیرزمین قرار گیرند، وجود حداقل ممکن پله ها با عرض زیاد و ارتفاع کمتر از 20 سانتی متر باید رعایت شود ( هر قدر ارتفاع پله ها کمتر باشد، بالا رفتن و پایین آمدن سالمندان و افراد ناتوان راحت تر است و فشار کمتری به کمر و زانوی آنها وارد می شود).
وجود نور کافی در تمامی راهروها و پیش بینی تامین نور در شرایط قطع برق ضروری است. علاوه بر آن درجه سرما و گرمای مسجد باید کنترل شود. همچنین مواردی مثل پیشگیری از برخورد باد مستقیم کولر به افراد از موارد ایمنی است که باید در مساجد مورد توجه بهداشت یار قرار گیرند.

تجهیزات آتش نشانی
با توجه به تردد زیاد در مساجد و اینکه آبدارخانه و آشپزخانه اکثر مساجد فعال است و نیز استفاده از سیستم های صوتی و تصویری الکتریکی احتمال وقوع آتش سوزی در مساجد وجود دارد. بدین منظور باید امکانات اولیه اطفای حریق و آتش سوزی در مسجد وجود داشته باشد . به طوری که دسترسی به آنها آسان و سریع باشد.
علاوه بر آن، نصب هشداردهنده (سنسور یا آلارم) تهویه هوا و دود نیز باید مد نظر باشد. زیرا سنگینی یا آلودگی هوا برای سالمندان و بیماران آسمی، تنگی نفس و خطرات جدی را در پی دارد.
پیش بینی هشدار دهنده (آلارم یا سنسور) حریق و وسایل اطفای حریق برای پیشگیری از آتش سوزی های احتمالی الزامی است. این وسایل و تجهیزات باید مطابق دستورالعمل شرکت های سازنده، هر چند وقت یک بار کنترل شوند که تاریخ استفاده ماده مؤثر آنها منقضی نشده باشد (حتی اگر هرگز از آنها استفاده نشده باشد).
تعداد و بزرگی کپسول ها به بزرگی (مساحت) مسجد بستگی دارد. شرکت های ارائه دهنده این تجهیزات می تواند براساس دستورالعمل های خود و تعداد و بزرگی آن را محاسبه کنند.

تأسیسات
رعایت موارد زیر به هنگام نصب و راه اندازی تأسیسات مسجد ضروری است (1) :
– تجهیزات برقی، گازی و نفتی باید همواره با فاصله مناسبی از موارد و مصالح قابل اشتعال (نظیر پشتی، فرش، پرده، میز و صندلی، تابلو و …)
– همواره از کلید و پریزهای استاندارد استفاده شود.
– از غیر استاندارد کردن یا تقویت کردن فیوزهای برقی اکیداً خودداری شود.
– از یک پریز انشعابات متعدد گرفته نشود، زیرا موجب افزایش جریان برق شده و ممکن است حوادث ناخوشایندی را به بار آورد.
– در فضای آزاد از لامپ های بدون حباب و بدون محافظ استفاده نشود.
– از لامپ های با ولتاپ بالا نیز نباید استفاده شود.
– از لوله کشی و از شیرهای گاز مسجد (خانه) بیشتر از تعداد انشعابات مجاز و تایید شده شرکت گاز استفاده نشود.
– حتماً در انتهای دودکش بخاری ها، کلاهک گذاشته شود تا از سقوط اشیا به داخل آن و بند شدن یا تنگ شدن مجرای خروجی دودکش و نیز از وزش باد و کوران هوا به داخل دودکش و در نتیجه خاموش شدن بخاری جلوگیری شود.
– شبکه آبرسانی برای آتش نشانی طوری طراحی شود تا امکان پوشش دهی به دورترین نقاط مسجد وجود داشته باشد.
– ظرفیت مخزن آتش نشانی با توجه به فاصله ایستگاه آتش نشانی طوری در نظر گرفته شود که حداقل برای مدت 15 دقیقه بتوان از آن استفاده کرد.
– سیستم اعلام حریق اتوماتیک (آلارم) هشدار دهنده نصب شود.

توصیه های ایمنی
– قبل از استفاده از وسایل گرمازا، از استاندارد بودن و سالم بودن آن مطمئن شوید.
– در صورت استفاده از بخاری گازی باید قبل از پر کردن منبع آن، ابتدا بخاری را خاموش کنید.
– کوره بخاری ها و دستگاههای گرمازا را قبل از استفاده حتماً نظافت کنید.
– در صورت استفاده از بخاری گازی، ابتدا از عملکرد صحیح آن مطمئن شوید و سپس مراقب باشید که شیر فلکه گاز آن در معرض دستکاری کودکان یا در معرض آسیب های فیزیکی غیر ارادی قرار نگیرد.
– قبل از استفاده از دستگاه گرمازا (بخاری، سیستم حرارت مرکزی و …) از باز بودن مسیر دودکش مطمئن شوید و آن را نظافت کنید.
– در مجاورت دودکش ها نباید پرده و موارد قابل اشتعال قرار گیرد و از آن برای خشک کردن دستمال، جوراب یا حوله استفاده نکنید.
– به هنگام استفاده از لوله کشی گاز و وسایل گازسوز حتماً از شلنگ های فشار قوی مخصوص گاز و بست مناسب استفاده کنید.
– حداقل یک متر فاصله بین وسایل گرمازا و مواد قابل اشتعال معمولی (پشتی، فرش، پرچم، پرده و …) در نظر بگیرید.
– در قسمت طبح حتماً راه های خروج سریع خدمه در نظر گرفته شود.
– از ورود کودکان به محل طبخ جلوگیری شود.
– در کلیه قسمت ها، مخصوصاً محل طبح، به اندازی کافی کپسول آتش نشانی سیار وجود داشته باشد و طریقه استفاده از آنها را به کارکنان آموزش دهید.
– در صورت نیاز به نگهداری مواد نفتی و سیلندرهای گاز، برای آنها مکان مناسبی در فضای آزاد در نظر گرفته شود.
در صورت بروز حوادث ناگواری مانند آتش سوزی، ابتدا خونسردی خود را حفظ نمایید. اگر وسعت حریق کم است، با بستن شیرهای بخاری گازی یا نفتی و با استفاده از خاموش کننده های دستی به خاموش کردن آن اقدام کنید. هم زمان به سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی اطلاع دهید و آدرس کامل خود را با خونسردی به آنها اعلام کنید.

پی‌نوشت‌ها:

1. مطالب این قسمت و قسمت بعد برگرفته از دستورالعمل ایمن سازی مساجد که توسط مرکز امور رسیدگی به مساجد با همکاری وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان آتش نشانی، موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی و شهرداری تهران تهیه شده است می باشد.
منبع مقاله :
واحد پژوهش انتشارات اندیشمند، (1390 )، بهداشت مساجد، تهران: اندیشمند، چاپ اول