نویسنده: سید محسن امین
ترجمه: على حجتى کرمانى
منبع:کتاب«سیره معصومان»
در اینجا باید به نکته مهمى اشاره کرد و آن اینکه مناقبى که براى هر یک از ائمه ذکر شده در بسیارى از اوقات با یکدیگر اختلاف دارد. البته این بدان معنا نیست که منقبتى که به یک امام مخصوص داشته‌ایم در امام دیگر موجود نبوده است. بلکه آنان همگى در تمام مناقب و فضایل پسندیده مشترک‌اند. آنان همه از یک نور و از یک طینت‌سرشته شده‌اند و هر کدام در برخوردارى از صفات پسندیده سرآمد مردم روزگار خویش بوده‌اند اما از آنجا که مقتضیات هر دوره و بازنمودهاى این صفات در ائمه، بر حسب اختلاف هر عصر و دوره، متفاوت است هر یک مناقب خاص خود را دارند. به عنوان مثال ظهور آثار شجاعت از امیر مؤمنان (ع) و فرزند بزرگوارش امام حسین (ع) همچون ظهور آنان در دیگر ائمه نیست. شجاعت على (ع) با جهاد وى در رکاب پیغمبر (ص) و نبرد او با قاسطین و مارقین و ناکثین در روزگار خلافتش به ظهور رسید و شجاعت‌حسین (ع) نیز به هنگامى که دستور یافت‌با ستمگران به مبارزه برخیزد، آشکار شد. اما دیگر ائمه چون مامور به تقیه و مدارا بودند، بروز جاعت‌بدان‌گونه که در آن دو امام (ع) مشاهده شد، لزومى نیافت. اما با این وصف همه آنان در اینکه شجاع‌ترین مردم زمانه خویش بوده‌اند، مشترک‌اند. در عوض صفت علم در امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بیش از سایر ائمه به چشم مى‌خورد. زیرا شرایط آنان به گونه‌اى بود که در واپسین روزگار حکومتى مى‌زیستند که به نابودى مى‌گرایید و در همان حال حکومت دیگرى مى‌رفت تا جایگزین حکومت پیشین شود. اما صفت علم در تمام آنها مشترک است و آنان همگى داناترین مردم روزگار خویش بوده‌اند. همچنین نشانه‌هاى کرم و بخشش و فراوانى صدقات و آزاد کردن بندگان در برخى از ائمه نسبت‌به بعضى دیگر نمود بیش‌ترى دارد چرا که از نظر مالى وسعت معیشت داشته‌اند و یا آنکه در زمان آنها تعداد فقرا بسیار بوده است. اما همه آنان در کرم و سخاوت سرآمد دوران خود به حساب مى‌آمده‌اند. در برخى از ائمه نیز صفت عبادت از برجستگى بیش‌ترى برخوردار است و این بدان خاطر بوده که اطلاع مردم از احوال آنان کمتر بوده و یا آنکه آن امام مدت اندکى در دنیا زیسته است. با این حال همه ائمه عابدترین مردم زمانه خویش به شمار مى‌آمده‌اند. همچنین صفت‌حلم در برخى از ائمه بیش از سایر امامان در نظر جلوه مى‌کند، چرا که ممکن است آن امام در طول زندگى خویش متحمل انواع آزار و اذیت‌شده و تحمل آن همه سختى و شکنجه خود به خود سبب بروز حلم بیش‌ترى از سوى امام مى‌گردد. اما با این وصف همه امامان از حلیم‌ترین مردم روزگار خویش محسوب مى‌شده‌اند. اینک به بازگویى مناقب و فضایل امام صادق (ع) مى‌پردازیم. مناقب آن حضرت بسیار است که به اقتصار از آنها یاد مى‌کنیم.
علم
عبد العزیز بن اخضر جنابذى در کتاب معالم العتره الطاهره از صالح بن اسود نقل مى‌کند که گفت: «شنیدم جعفر بن محمد مى‌گوید: پیش از آن که مرا از دست دهید، هر چه مى‌خواهید از من بپرسید. زیرا هیچ کس پس از من نمى‌تواند از علوم و دانشها، چنان که من به شما مى‌گویم، شما را آگاه کند. »
ابن حجر در الصواعق، مى‌نویسد: مردم به اندازه‌اى از علوم امام صادق (ع) نقل کرده‌اند که سخنانش توشه راه کاروانیان و مسافران و آوازه‌اش در هر گوشه و کنار زبانزد مردم گشته است. ابن شهر آشوب در مناقب مى‌گوید: «از آگاهى به علوم امام صادق (ع) به اندازه‌اى نقل شده که از هیچ کس دیگرى منقول نیست. »وى همچنین مى‌نویسد: «نوح بن دراج به ابن ابى لیلى گفت: آیا تا کنون به خاطر حرف کسى از سخن یا کار خود دست کشیده‌اى؟گفت: خیر مگر حرف یک نفر. پرسید: او کیست؟پاسخ داد: جعفر بن محمد. »
شیخ مفید در ارشاد مى‌نویسد: علومى که از آن حضرت نقل کرده‌اند به اندازه‌اى است که ره توشه کاروانیان شد و نامش در همه جا انتشار یافت. دانشمندان در بین ائمه (ع) بیشترین نقلها را از امام صادق روایت کرده‌اند. هیچ یک از اهل آثار و راویان اخبار بدان اندازه که از آن حضرت بهره برده‌اند از دیگران سود نبرده‌اند. محدثان نام راویان موثق آن حضرت را جمع کرده‌اند که شماره آنها، با صرف نظر از اختلاف در عقیده و گفتار، به چهار هزار نفر مى‌رسد.
نگارنده: این نکته شایان ذکر است که تنها حافظ بن عقده زیدى در کتاب رجال خود نام راویان موثق آن حضرت را جمع‌آورى کرده و آنها را به چهار هزار نفر رسانده است. همچنین در مقدمه‌هاى پیشین قول محقق را در معتبر نقل کردیم که گفته بود: «علوم فراوان و ارزشمندى از ناحیه جعفر بن محمد نقل شده که عقول را به حیرت وا مى‌دارد».
تنها یکى از راویان آن حضرت به نام ابان بن تغلب، سى هزار حدیث از امام صادق (ع) نقل کرده است. کشى در رجال به سند خود از امام صادق (ع) نقل کرده است که فرمود: ابان بن تغلب سى هزار حدیث از من روایت کرد. همچنین نجاشى در رجال خویش به نقل از حسن بن على وشا در حدیثى آورده است که گفت: «در این مسجد (مسجد کوفه) محضر نهصد تن از بزرگان حدیث را درک کردم که همگى مى‌گفتند جعفر بن محمد برایم حدیث کرد.
امام صادق (ع) نیز مى‌فرمود: سخن من سخن پدرم و سخن او سخن جدم و سخن وى سخن على بن ابى طالب و سخن على سخن رسول خدا (ص) و سخن او گفتار خداوند عز و جل است.
ابن شهر آشوب در مناقب مى‌نویسد: هیچ کتاب حدیث و حکمت و زهدى و موعظه‌اى از گفتار امام صادق (ع) خالى و بى‌بهره نیست. و همه مى‌گویند جعفر بن محمد چنین گفت و جعفر بن محمد صادق چنین فرمود.
