نویسنده: محمدمهدی بهداروند

چگونه زیستن و معاشرت کردن با همسر و فرزندان و سامان بخشی به امور خانه و زندگی که در حیات طیبه حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) بود، به عنوان «الگوی خانواده ها» خانه و خانواده ایشان را به عنوان یک «خانواده الگو» مطرح ساخته است.
آن حضرت، آیین خانه داری و همسرداری را به خوبی مراعات می کردند. در زندگی واقعا شریک و همراه و هم راز همسرشان امیرمؤمنان علی (علیه السلام) بودند.
گاهی در خانه، به علت وضعیت دوران و شرایط تنگنای اقتصادی حاکم بر مسلمانان و آن حضرت غذایی نبود و کودکان و خود آن بانو گرسنه بودند، اما فاطمه زهرا (سلام الله علیها) چیزی به حضرت علی (علیه السلام) نمی گفتند و از ایشان درخواستی نمی کردند؛ حتی به پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) هم در این مورد سخنی نمی گفتند. بیم آن داشتند که همسرشان نتواند خواسته اسشان را برآورد و تأمین کند و شرمنده شود. تا این حد مراعات مالی شوهر و پرهیز از «درخواست»، تنها از آن حضرت برمی آمد که همسر و همتای کسی همچون حضرت علی(علیه السلام) است.
مشارکت در کارهای خانه، جلوه دیگری از رفتار آن خانواده الگو بود. گاهی در اثر کار بسیار، دست هایشان تاول می زد، لباس هایشان غبارآلود می شد و بر لبانشان دود و خاکستر می نشست.
کارها بین حضرت علی(علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) تقسیم شده بود. آوردن آب و تهیه هیزم و کارهای خارج از خانه، برعهده امام علی(علیه السلام) بود و درست کردن آرد و خمیر و پختن نان و وصله زدن لباس و کارهای داخل خانه با حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بود. حضرت زهرا(سلام الله علیها) از این گونه تقسیم کار، بسیار خرسند بودند؛ چرا که از برخورد و روبه رو شدن با نامحرمان در بیرون، دورتر بودند. این نکته، درسی برای تقویت عفاف و پاکی زنان ما در جامعه اسلامی است.

شخصیت بخشی به فرزندان
در سیره عملی حضرت زهرا (سلام الله علیها) توجه به شخصیت بخشی فرزندان و ایجاد اعتماد به نفس در آنها کاملاً مشهود است. از جمله ابزارهایی که روح اعتماد به نفس و مشکل ستیزی را در کودک زنده نگه می دارد، مسابقه و رقابت های سازنده است. رو به رو ساختن کودکان با مشکلات و فراهم نمودن امکان رقابت برای آنها موجب بالا رفتن حس اعتماد می گردد. این مسئله به قدری ارزشمند و سرنوشت ساز است که اولیا کودک باید برای آن برنامه ریزی کنند.
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) برای ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان خود آنها را وادار و تشویق به مسابقه و ورزش می کردند.
از جمله نمونه های دیگر؛ روحیه شادابی و نشاط و محبت در بین افراد خانواده است. افراد خمود و پژمرده از کارایی لازم و مفید در امور اقتصادی و غیر اقتصادی برخوردار نمی باشند. افزایش کارایی، موجب کاهش هزینه های تولید و در نتیجه سود افزوده و بهره وری اقتصادی بیشتر می شود.
از منظر اسلام، نفع شخصی و مطلوبیت فرد به تنهایی مطرح نیست، بلکه سهم هر یک از افراد جامعه در ضرر و منفعت کل جامعه اثرگذار است. ایثار، پشتکار، گذشت، درستی و راستی و دیگر فضائل و ارزش های فردی شاکله اجتماع را سالم و پرثمر می سازد.(1)

محبت و مهروزی به فرزندان
دانشمندان علوم تربیتی می گویند: کودکان در تمام دوران کودکی به محبت و اظهار علاقه نیازمندند. کودک می خواهد پدر و مادر او را دوست داشته باشند و نسبت به او اظهار علاقه کنند. کودک چندان توجهی به لباس، خوراک و محل زندگی ندارد اما به این موضوع توجه دارد که آیا او را دوست دارند یا نه؟
درس محبت در خانه حضرت زهرا (سلام الله علیها) به طور کامل ارائه می شد و آن حضرت که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) سیراب شده و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندانش بود در این جهت نیز وظیفه مادری خود را به بهترین شکل انجام می داد.
سلمان فارسی می گوید: روزی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را دیدم، که مشغول آسیاب کردن غله است. فرزندش حسین (علیه السلام) به گریه افتاد و بیتابی می کرد. عرض کردم: برای کمک به شما، غله را آسیاب کنم یا بچه را آرام نمایم؟ حضرت فرمودند: من به آرام کردن فرزند اولی هستم. شما آسیاب را بچرخانید.(2)

خوب شوهرداری کردن
برای زن بزرگترین موفقیت و ارزش این است که در شئون گوناگون زندگی، خشنودی همسرش را به دست آورد و از هر گونه عملی که موجب ناراحتی شوهر می گردد پرهیز نماید. حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «جهاد زن، خوب شوهرداری است».
زن برای این که بتواند در این جهاد پیروزمند باشد باید تمام سعی و تلاش خود را بکار گیرد تا خانه را محل آرامش مرد قرار دهد. شوهرداری حضرت زهرای مرضیه (سلام الله علیها) بهترین الگو برای زنان مسلمان است. رفتار حضرت زهرا (سلام الله علیها) با شوهر در عالی ترین مرحله صفا و مهربانی بود. نه تنها هرگز خاطر شوهر را نرنجاند بلکه یاوری مهربان برای او بود.
حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند:
«سوگند به خدا، من زهرا (سلام الله علیها) را تا آن زمان که خداوند او را به سوی خود برد، خشمگین نساختم و در هیچ کاری موجب ناخشنودی او نشدم. او نیز هیچ گاه مرا خشمگین نکرد و عملی از او سر نزد تا باعث ناخشنودی من شود.»(3)
و همچنین نقل است که امام علی(علیه السلام) فرمودند:
«هرگاه به چهره او «زهرا (سلام الله علیها)» نگاه می کردم هر گونه غم و اندوه از من برطرف می شد.»(4)
پس از ماجرای تلخ سقیفه، سران سقیفه برای جلب افکار عمومی مردم به فکر چاره افتادند تا به گونه ای که از حضرت زهرا (سلام الله علیها) دلجویی نمایند که اجازه ملاقات می خواستند. اما فاطمه زهرا (سلام الله علیها) هر گونه پیشنهادی را رد می نمود و موضع اعتراض و سکوت و بیزاری را ادامه می داد.
روزی امام علی (علیه السلام) وارد منزل شدند و فرمودند: فاطمه جان خلیفه و عمر در پشت درب منزل، منتظر اجازه ورود می باشند، تا نظر شما چه باشد. حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمودند: «علی جان خانه، خانه توست و من همسر تو می باشم هر آنچه می خواهی انجام ده.»(5)

تفاهم در زندگی مشترک
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرمایند:
«به خدا سوگند (در سراسر زندگی مشترک با فاطمه (سلام الله علیها) تا آنگاه که خدای عزیز و جلیل او را قبض روح فرمود هرگز او را خشمگین نساختم و بر هیچ کاری او را اکراه و اجبار نکردم، و او نیز مرا هرگز خشمگین نساخت و نافرمانی من نکرد؛ هر وقت به او نگاه می کردم رنج ها و اندوه هایم برطرف می شد.»(6)

دعا در حق دیگران
امام مجتبی (علیه السلام) نقل فرموده اند که:
«مادرم فاطمه(سلام الله علیها) را دیدم شب جمعه در محراب خود به عبادت برخاسته است و تا نمایان شدن سپیده صبح در عبادت و رکوع و سجود می بود، و می شنیدم که برای مؤمنین و مؤمنات دعا می فرمودند و آنان را نام می بردند و برایشان دعا می کردند، و برای خود هیچ دعا نمی کردند، به ایشان گفتم: مادر! چرا همان طوری که برای دیگران دعا می فرمایی، برای خودت دعا نمی کنی؟» فرمودند: «پسرم، ابتدا همسایه سپس خانه خود.»(7)

تشویق فرزندان به فراگیری علم
حضرت زهرا (سلام الله علیها) از همان آغاز کودکی فرزندانش، عبادت خدای تعالی را در روح و روان آنها تثبیت کرد و خوی پرستش خدای یکتا را در فطرت لطیف آنها سرشت و از همان آغاز به آنها علم آموخت و آنها را برای کسب معارف و تشویق در فراگیری، آماده می کرد، به عنوان مثال به فرزندش حسن (علیه السلام) که هفت ساله بود می فرمودند:
«به مسجد برو، آنچه را از پیامبر اکرم شنیدی فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن.»(8)

مقام ایثار و گذشت
شیعه و سنی نقل کرده اند، امیرمؤمنان و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) و خادمه آنان «فضه» طبق نذری که کرده بودند سه روز، روزه گرفتند.
شب اول هنگام افطار فقیری در زد، حضرت علی (علیه السلام) افطار خود را به او داد. سایرین نیز به ایشان اقتدا کرده و افطار خود را به فقیر دادند و با آب افطار کردند. شب دوم یتیمی در زد و باز افطار خود را به او دادند. شب سوم نیز اسیری آمد و چیزی طلبید، این بار نیز افطار خود را به او دادند.
آنگاه از سوی خدای متعال سوره «هل آتی علی الانسان» نازل شد(9) و در آن آیه «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا» اشاره به ایثار و انفاق آن بزرگواران دارد.(10)
تفسیر این داستان را در تفاسیر شیعه و سنی و از جمله در تفسیر معروف «کشاف» تألیف عالم و مفسر بزرگ سنی «جاراللّه زمخشری» می توان یافت.

تقسیم کار منزل با همسر
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«… علی(علیه السلام) آب و هیزم می آورد و حضرت فاطمه (علیها السلام) آرد می کرد و خمیر می ساخت و نان می پخت و لباس ها را وصله می زد، و آن بانوی گرامی از زیباترین مردم بود و گونه های مطهرش از زیبایی مثل گل بود. درود خدا بر او و پدر و فرزندانش باد.»(11)
امام علی (علیه السلام) فرموده اند:
«فاطمه به قدری با مشک آبکشی کرد تا بر سینه اش اثر گذاشت، و به قدری با آسیاب دستی آرد کرد تا دست هایش مجروح شد و آنقدر خانه روبی کرد و برای پخت و پز آتش زیر دیگ نهاد که لباس هایش گردآلود و دودی گردید؛ و در این امور زحمت و رنج بسیار به او می رسید …»(12)
کمک پیامبراکرم (صلّی الله علیه و آله) به حضرت فاطمه (علیها السلام)
رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) به منزل حضرت علی (علیه السلام) وارد شدند، حضرت علی (علیه السلام) را دیدند که همراه حضرت فاطمه (سلام الله علیها) مشغول آسیاب کردن هستند، پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: «کدامیک خسته تر هستید؟»
حضرت علی (علیه السلام) عرض کردند: «فاطمه ای رسول خدا!»
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرمودند:
«دخترم برخیز» و فاطمه (سلام الله علیها) برخاست و پیامبر(صلّی الله علیه و آله) به جای ایشان نشست و با امام علی (علیه السلام) در آرد کردن دانه ها یاری فرمود.(13)
بنابراین احترام به همسر و رعایت حقوق همسر و همسردوستی و فرزنددوستی و سختکوش در کار خانه و تبدیل خانه به مدرسه و تبدیل بخشی از خانه به مسجد و عبادتگاه و برنامه ریزی در کار خانه و رعایت حق خدمتکار و آموزش قرآن و اخلاق به خدمتکار از ویژگی های حضرت زهرا (سلام الله علیها) بود چنان که تبدیل خانه به سنگر جهاد و مبارزه بر علیه ستمگران و دفاع از ولایت را در راستای وظایف خویش می دانست، همچنین توجه به دعا در حق همسایه و قانع بودن به خانه اجاره ای در اول زندگی و ایجاد روحیه عبادت و انفاق گروهی و خانوادگی در بین اعضا و و رعایت تفاهم با همسر و قبول مسئولیت شخصی در تربیت فرزندان و تقسیم کار در امور خانه و مشورت در امور و بردباری و تحمل فقر خانوادگی و مشکلات خانوادگی و فرمان پذیری از همسر از اخلاق و روحیات خاص حضرت زهرا (سلام الله علیها) بود حتی رسیدن به انواع موفقیت های خانوادگی و سرودن شعر برای شوهر و فرزندان و پدر. نیز از اخلاق خانوادگی حضرت زهرا (سلام الله علیها) می باشد.

پی‌نوشت‌ها:

1. ر.ک؛ نهج الحیاه، ص45.
2. حسینی شاهرودی، سیدمحمد، الگوهای رفتاری حضرت زهرا(سلام الله علیها)، تربیت فرزند، ص 14.
3. همان، ص16.
4. حسینی، سیدعلی، کرامات و مقامات عرفانی حضرت زهرا(سلام الله علیها)، ص44.
5. دشتی، محمد، فرهنگ سخنان حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، ص13.
6. بحار، ج43، ص134، کشف الغمه، ج1، ص492، بیت الاحزان، ص37.
7. کشف الغمه، ج2، ص25 و 26، بحار، ج43، ص81 و 82، منتهی الامال، ص161، بیت الاحزان، ص22.
8. محمدی اشتهاردی، محمد، نگاهی بر زندگی حضرت فاطمه(سلام الله علیها) ص64.
9. امالی صدوق، ص216 و 212، کشف الغمه، ج1، ص413 و 417.
10. مناقب شهر آشوب، ج3، ص147 و 148، منتهی الامال، ص68 در ذکر وقایع سال دوم.
11. روضه الکافی، (چاپ اسلامیه تهران)، ص165.
12. بحار، ج43 و 42 و 82، بیت الاحزان، ص23.
13. بحار، ج43، ص50 و 51، بیت الاحزان، ص21.