نویسنده: عبدالله امینی

عبدالله امینی ، نویسنده و مترجم است ، از وی ترجمه کتاب سیمای شیعه (چاپ پارسایان قم) چاپ شده ، ترجمه قصه های قرآنی (ناشر: تبیان تهران) را در دست تکمیل دارد ونیز مصحف فاطمه (س) را به نشر دلیل ما ، سپرده است.
مقاله پیش رو بخشی از این کتاب است که از نظر شما می گذرد. درباره مصحف فاطمه علیهاالسلام پرسشها و ابهاماتی وجود دارد؛ آیا همان گونه که از عنوان «مصحف» برمی آید، قرآنی ویژه حضرت زهرا علیهاالسلام بوده ، یا کتابی در موضوعی دیگر است؟ اگر جواب فرض دوم است ، آیا خود حضرت آن را نوشته یا املاء کرده اند؟ محتوای آن چیست؟ آیا آداب و اخلاق است یا تشریع و فقه؟ اکنون این کتاب کجاست؟ پیش از پاسخ به هر سوال ، پرسش اساسی این است : آیا این مصحف ، اصل و اعتباری دارد؟ آیا از طریق معتبر، وجود آن ثابت شده است؟ جواب این پرسشها از روایات مربوط به این موضوع به دست می آید. البته بیان این روایات مختلف است ؛ بعضی محتوای مصحف را احکام حلال و حرام می دانند، در حالی که دیگران می گویند اصلا چنین احکامی در بر ندارد. برخی می گویند دیکته کننده آن پیامبر صلی الله علیه وآله بوده ، در حالی که بعضی جبرئیل را گوینده آن می دانند، که در این صورت باید به این پرسش پاسخ گوییم که آیا جبرئیل با شخصی که پیامبر نیست ، سخن می گوید؟ و اگر چنین باشد، چگونه با حضرت فاطمه علیهاالسلام سخن گفته است؟ مگر پس از وفات پیامبر صلی الله علیه وآله ، وحی قطع نشده بود؟ به هر روی ، پرسشهای بسیاری در این زمینه وجود دارد، که پاسخگویی به آن ، مورد اهتمام اثر حاضر است و در آن ، به پژوهش در این باره خواهیم پرداخت.

مصحف فاطمه چیست؟
شایع ترین پرسش درباره این مصحف ، عنوان جنجال برانگیز و شبهه ناک آن ، یعنی «مصحف » است ؛ زیرا چنین برمی آید که این مصحف ، قرآن خاصی است.
اما اگر به روایات بنگریم ، می یابیم این مصحف حتی یک آیه در بر ندارد و برخی ناآگاهان ، همین که نام مصحف را شنیده ، پنداشته اند مصحف یعنی قرآن.
حتی برخی به قم آمده ، در پی دیدن این مصحف – و به زعم خود «قرآنی دیگر» – بوده اند؛ اما وقتی با واقعیت مواجه شده و دریافته اند شیعیان قرآنی جز آنچه نزد دیگر مسلمانان هست ، ندارند، از اتهامات بر ضد امامیه شگفت زده شده اند. بسیاری از برادران اهل سنت می پندارند شیعه ، قرآنی دیگر – بجز قرآن موجود – در اختیار دارد! و گمان برده اند مصحف فاطمه علیهاالسلام همان قرآن است ! این پندار حتی در مطبوعات دنیای عرب نمایان شده است ؛ برای نمونه روزنامه «آخر خبر» در سودان در تاریخ ششم رجب 1416 مقاله ای را درج کرده و مدعی شده است ، شیعیان قرآنی دیگر به نام مصحف فاطمه دارند! کار چنان بالا گرفته که حتی خود شیعیان باور کرده اند که مصحف فاطمه ، قرآنی دیگر است ، از این رو برآمده اند تا روایات این کتاب را کم اهمیت جلوه دهند، در سند آن تردید کنند؛ اما با کمال شگفتی می بینیم همچون امام خمینی ، نه تنها آن را پوشیده و انکار نمی کنند که بدان افتخار می نمایند: «ما مفتخریم که صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است ، از ما است». مقصود ایشان از افتخار و سربلندی به مصحف فاطمه چیست؟ به رغم آن که هیچ کس از محتوای آن آگاه نبوده و فقط از طریق روایات ، کلیتی از مطالب آن را می دانند. بنابراین باید اذعان کرد وجود مصحف فاطمه ثابت شده ، راهها و اسناد درستی برای اثبات آن وجود دارد؛ اما می بایست به پیرایه ها و شائبه های پیرامون آن پاسخ داد، بویژه که تاکنون اثر مستقلی در این باره چاپ و منتشر نشده ، فقط به صورت ضمنی بدان پرداخته اند. برخی احادیث که درباره مصحف فاطمه علیهاالسلام آمده ، با همین واژه (=مصحف) است ، از این رو به پندار مزبور دامن می زند؛ ازجمله : محمدبن مسلم از امام جعفر صادق علیه السلام روایت می کند: «و خلفت فاطمه مصحفا ما هو قرآن ؛ فاطمه مصحفی از خود به جا گذاشت ، اما امام می افزاید: که قرآن نیست». علی بن سعید از امام صادق علیه السلام روایت می کند: «و عندنا والله مصحف فاطمه ما فیه آیه من کتاب الله ؛ به خدا سوگند! مصحف فاطمه نزد ماست و امام می افزاید و در آن حتی یک آیه از کتاب الله نیست». امام صادق علیه السلام می فرماید: «فیه مثل قرآنکم هذا ثلاث مرات ؛ در آن (مصحف) سه برابر این قرآن ، مطلب هست». برخی گمان کرده اند از آن رو که «مصحف» واژه ای خاص قرآن است ، اگر گفته (الجامع للصحف المکتوبه بین الدفتین). «صحف» جمع صحیفه به معنای ورق و برگ است که بر آن بنویسند. «دفتان» ، تتنیه «دفه» به معنای جنب و کنار هر چیز است.
« دفتاالمصحف» یعنی جلد رو و پشت کتاب.
بنابراین مصحف ، چند برگ دارد ، نه یک برگ ، ولی گاه کتاب می تواند بیش از یک برگ نداشته باشد ، نیز مصحف می بایست میان دو جلد باشد ، که برگها (صحف) را در بر داشته باشد. در نتیجه باید گفت «مصحف» به معنای کتاب مجلد و شامل هر کتابی می شود و اختصاص به قرآن ندارد، گو این که معنای مشهور مصحف ، قرآن است.
پس از نظر لغوی نمی توان گفت مصحف به معنای قرآن است.
تردیدی نیست که واژه مصحف به معنای قرآن بسیار به کار گرفته می شود ، اما نمی توان گفت «علم» برای قرآن است ، بلکه شهرت مصحف ، قرآن است گرچه در سنت به معنای قرآن است مانند روایات زیر: پیامبر فرمود: «من قراءالقرآن فی المصحف کانت له الفا حسنه ؛ هر که قرآن را که مصحف (= یک جا جمع آوری) شده بخواند، دو هزار خوبی ، پاداش دارد.» باز فرمود: «اعطوا اعینکم حظها من العباده ، قالوا: و ما حظها من العباده یا رسول الله؟ قال : النظر فی المصحف والتفکر فیه ؛ بهره دیدگانتان از عبادت را بدهید. پرسیدند: بهره دیدگان از عبادت چیست؟ فرمود: نگاه به مصحف و اندیشه در آن..» از این روایات استفاده می شود که قرآن در زمان پیامبر جمع آوری و مجلد شده بود.

نظریات گوناگون درباره مصحف
تا آنجا که می دانیم هیچیک از علمای شیعی و سنی بر مصحف فاطمه علیهاالسلام دست نیافته اند، بلکه با بهره گیری از احادیث مربوط به این موضوع ، تا اندازه ای به محتوا، املائکننده و نویسنده آن آشنا شده اند. از این رو پژوهش جامع و فراگیر در این باره وجود ندارد. برخی گفته اند: مصحف آن حضرت در بردارنده امثال و حکم و مواعظ و اخبار و عجایب است ، و امیر مومنان آن را نوشته و تقدیم حضرت فاطمه کرده ، تا تسلی بخش ایشان در مرگ پدر باشد. بعضی معتقدند: این مصحف ، شامل احکام تشریعی ، اخلاقی و آنچه در زمان آینده پیش می آید ، است و حضرت فاطمه علیهاالسلام آن را از شنوده های پدر و شوهرش جمع آوری کرده است.
امام خمینی در وصیتنامه خویش می فرماید: «صحیفه فاطمیه الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است». سیدمحسن امین بر این عقیده است که حضرت 2مصحف دارند ، که یکی الهام پروردگار و دیگری گفته های رسول خدا صلی الله علیه وآله به حضرت زهرا است.
همان گونه که گفته شد، تعدد اقوال درباره محتوای مصحف ، به سبب احادیثی است که در کتابهای مختلف پراکنده است و هیچ دلیل عقلی یا تحلیل نظری ندارد؛ زیرا مستند بحث و پژوهش ، روایاتی است که در یک باب گردآوری نشده و در کتب گوناگونی است.
چنان که برخی اخبار از کتابهای حضرت زهرا علیهاالسلام سخن می گوید، هیچیک عنوان مصحف را بازگو نمی کند. از این رو برخی پنداشته اند مصحف همان است که در اخبار آمده و این سبب اختلاف نظر شده است.
البته این احادیث ، سخن از کتابهای حضرت فاطمه علیهاالسلام می کند، نه تنها از مصحف ایشان.
از این رو شایسته می نماید به دیگر کتابهای منسوب به ایشان اشاره شود ، تا از میان آنها به مصحف دست یابیم.

1- کتاب اخلاقی
در احادیث شیعه و سنی ، کتابی با این عنوان ذکر نشده ، بلکه در کتابها به مضمون آن اشاره شده است.
خراءطی از مجاهد نقل می کند: ابی بن کعب به دیدار فاطمه – رضی الله عنها، دختر محمد – صلی الله علیه و سلم – رفت.
فاطمه به او کتابی پوشیده در شاخه های درخت خرما نشان داد، که در آن نوشته شده بود: هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، با همسایه اش به نیکی رفتار کند. از روایات دیگری که درباره این کتاب است ، برمی آید که این حدیث ، گزیده ای از حدیث دیگری است که شیخ کلینی آن را در اصول کافی به نقل از امام صادق علیه السلام آورده است.
«ابوجعفر محمدبن جریربن رستم طبری» از علمای قرن چهارم نیز این حدیث را – با ذکر بیشتر – در کتاب دلایل الامامه آورده است.
ظاهرا کسانی که گفته اند مصحف فاطمه دربردارنده معارف و اخلاق و آداب است ، این احادیث را دیده اند.

2- کتاب تشریعی
کتابی با چنین عنوانی نیز در احادیث ذکر نشده است ؛ ولی امام صادق علیه السلام در پاسخ به پرسشهای کارگزار منصور- خلیفه عباسی – در مدینه آنچه را می فرماید، مستند به این کتاب می کند. از این رو فهمیده می شود که حضرت فاطمه دارای کتابی در احکام شرعی بوده است.
علامه سیدمحسن امین این کتاب را مصحف فاطمه دانسته ، ولی باید گفت روایاتی وجود دارد – ذکر خواهد شد – که می گوید مصحف حضرت دربردارنده احکام حلال و حرام نیست ، و اگر چنین احکام فقهی ذکر شده ، در مصحف و روایتی دیگر از حضرت فاطمه علیهاالسلام است ، که از پدر بزرگوارش پیامبر اسلام نقل کرده است.

3- لوح فاطمه
لوح به صفحات پهن چوبی یا استخوانی گفته می شود ، که در فارسی ، تابلو یا تخته نامیده می شود. وجود این لوح در بسیاری از احادیث ذکر شده ؛ زیرا دربردارنده نام امامان شیعه است.
ابوالفتح کراجکی (متوفی 449ه). معتقد است : تمامی شیعیان در صحت محتوای این لوح اتفاق نظر دارند. محتوای لوح یکسان گزارش نشده و سندهای گوناگونی دارد. کلینی به نقل از جابر بن عبدالله انصاری چنین می گوید: «دخلت علی فاطمه علیه السلام و بین یدیها لوح فیه اسماء الاوصیاء من ولدها ، فعدت اثنی عشر، آخرهم القائم ، ثلاثه منهم محمد و ثلاثه منهم علی». مقصود از «ثلاثه منهم محمد» محمد باقر، محمد جواد و محمد بن حسن مهدی علیه السلام است ، اما «ثلاثه منهم علی» با شمار امامانی که به نام «علی »اند، همخوانی ندارد، زیرا اینان چهار تن اند: امام علی ، علی بن حسین (امام سجاد) علی بن موسی (امام رضا) و علی بن محمد (امام هادی). حال چگونه روایت را تصحیح و درست کنیم؟ پاسخ نخست : بگوییم ضمیر «منهم» به «ولدها» برمی گردد ، در این صورت مقصود «سه علی» است که فرزند فاطمه اند و راوی درصدد ذکر نام امام علی علیه السلام نیست.
دوم : ناسخ اشتباه کرده ، اصل «اربعه منهم علی» است.
موید این سخن ، روایت ابی الجارود از ابوجعفر علیه السلام است که «اربعه» دارد. سوم : ضمیر «منهم» به «اثنی عشر» برگردد و اگر راوی نگفته و «اربعه منهم» چون نام امام علی در لوح نیامده ، لقبش ذکر شده است ، چنان که در روایت لوح ، به نقل از ابوبصیر می بینیم.
در کتاب کمال الدین و تمام النعمه صدوق مضمون این لوح ذکر شده است.
محتوای این لوح – و به نظر برخی خود لوح – هدیه خدا به پیامبر بوده است که پیامبر آن را به حضرت فاطمه علیهاالسلام بخشید.

4- وصیتنامه
در روایات متعدد و با سندهای مختلف آمده است : حضرت زهرا علیه السلام کتابی از خود به جا گذاشت که وصایایش را در آن نوشته بود. این وصایا ، امور شرعی – از جمله تکلیف هفت باغی که توسط رسول الله علیه السلام وقف آن حضرت شده بود – نیز توصیه ها و امور سیاسی بود. از جمله وصایای سیاسی حضرت ، عدم حضور برخی در تشییع جنازه ایشان ، معلوم نکردن محل دفن است.
این وصایا از شمار مطالبی است که در مصحف فاطمه علیهاالسلام وجود داشته است.
برخی گفته اند امام علی علیه السلام این وصایا را پس از درگذشت حضرت زهرا علیهاالسلام بر بالین وی یافت.

5- مصحف فاطمه علیهاالسلام
وجود این کتاب نیز در روایت مختلف با سندهای متعدد ذکر شده است.
همان گونه که گفته شد پرسشهایی درباره این کتاب وجود دارد؛ از جمله : چه کسی این کتاب را املاء کرده؟ نویسنده آن کیست؟ محتوای آن چیست؟ آیا در این کتاب اشاره به تحریف قرآن شده؟ هم اکنون این کتاب کجاست و در دست کیست؟

اعتبار روایات مصحف فاطمه علیهاالسلام
شاید مهمترین پرسش درباره مصحف ، صحت و اعتبار روایات آن است ؛ زیرا دیگر پرسشها پس از روشن شدن اعتبار روایات این کتاب مطرح می شود. از این رو در ابتدا باید وارد این بحث شویم.

عنوانی که باعث فهم اشتباه شده است
گفتیم عنوان «مصحف فاطمه» گاه باعث این توهم می شود که قرآنی ویژه حضرت زهرا علیهاالسلام وجود داشته است ، همچنان که از «مصحف عبدالله بن مسعود» و «مصحف عایشه» و یا «مصحف ابی بن کعب» برمی آید، ولی همان طور که بررسی کردیم ، پندار مزبور زدوده شد و فهمیدیم مصحف ، منحصر در قرآن نیست.
همچنین گفتیم این کتاب دربردارنده هیچ آیه ای نیست ؛ لذا به معنای قرآن یا در موضوع قرآنی نیست.
نیز در ضمن سخنان گذشته اشاره شد این کتاب توسط آن حضرت ، یا املاء نشده و از این رو به آن «مصحف فاطمه» گفته اند که هدیه ای الهی به ایشان بوده است.
بنابراین نویسنده یا گوینده این سخنان کیست؟ اگر محتوای این مصحف ، قرآن نیست ، چه چیز در آن یافت می شود؟ حجم این کتاب چقدر است؟.

نویسنده مصحف
روایات بسیاری وجود دارد که در آن ، حضرت علی علیه السلام به عنوان نگارنده مصحف معرفی شده ؛ از جمله امام صادق علیه السلام در جواب سوال «حماد بن عثمان» مبنی بر این که نویسنده مصحف کیست ، می فرماید: «فجعل امیرالمومنین یکتب کلما سمع حتی اثبت من ذلک مصحفا ؛ امیر مومنان هر چه را می شنید، می نوشت ، تا این که به صورت کتابی در آمد» اما ابن رستم طبری در دلائل الامامه روایتی نقل می کند که : مصحف فاطمه ، از آسمان ، مکتوب نازل شد و املایی نبود تا امام علی کاتب و نگارنده باشد؛ اما می بایست گفت :
1- نزول مصحف ، نه به معنای فرستادن مصحف و کتاب است ، بلکه گفتن محتوا و پیام است ، و مانعی ندارد امام علی در هنگام نزول فرشتگان حاضر بوده و مطالب را بنویسد. گرچه این توجیه بسیار بعید می نماید.
2- شاید تنها راه حل ، نپذیرفتن روایت طبری باشد؛ زیرا سند آن ضعیف است.
میان راویان «جعفر بن محمد بن مالک فزاری» است که «نجاشی» وی را ضعیف در حدیث و فاسدالمذهب و الروایه می داند. دیگران نیز ویرا تخطئه کرده اند.

املاءکننده و گوینده احادیث

1- الله
برخی گفته اند گوینده سخنان موجود در مصحف ، خداوند است.
امام صادق علیه السلام می فرماید: «انما هو شیئ املاها الله و اوحی الیها؛ مصحف فاطمه نزد ماست و خداوند آن سخنان را گفته و بر حضرت فاطمه الهام کرده است». عبارت «املاها الله» احتمالا اشتباه ناسخ باشد و درست «املاه الله» است که ضمیر به «شیئ» برمی گردد ؛ یعنی خدا آن را فرموده است ، یا می توان گفت «املاها علیهاالله» بوده که مفعول «ضمیر غایب مذکر) و حرف جر (علی) حذف شده ، ضمیر دوم (ها) به فعل (املا) چسبیده است اما این توجیه مشکل است و احتمال نخست ترجیح دارد. این گونه الهام برای مادر حضرت موسی نیز وجود داشته ، در سوره قصص ، آیه 7 آمده است : «و اوحینا الی ام موسی ؛ به مادر موسی الهام کردیم».

2- فرشته (ملک)
بعضی معتقدند این سخنان از فرشته ای است.
این احتمال در حدیثی به نقل از امام صادق علیه السلام گفته شده است : «فارسل الله الیها ملکا یسلی غمها و یحدثها».

3- جبرئیل
در صحیحه ابوعبیده از امام صادق علیه السلام است که سخنان از آن جبرئیل است : «و کان جبرئیل یاتیها فیحسن عزائها علی ابیها و یطیب نفسها و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فی ذریتها».

4- رسول خدا
امام حسین علیه السلام می گوید: «و عندنا مصحف فاطمه ، اما والله مافیه حرف من القرآن و لکنه املائرسول الله و خط علی علیه السلام ؛ مصحف فاطمه نزد ما است.
به خدا سوگند! یک حرف از قرآن در آن نیست.
سخنان این مصحف از آن رسول الله و خط علی علیه السلام است». بنابراین حدیث ، گوینده سخنان این مصحف ، رسول الله (فرستاده خدا) است.
علامه مجلسی در ذیل این حدیث می گوید: مقصود از فرستاده خدا، جبرئیل است.
همچنان که در آیات بسیاری ، به ملائکه ، رسولان خدا گفته شده است.
چه بگوییم سخنان این مصحف از خداست یا جبرئیل ، تفاوتی ندارد؛ زیرا خداوند به واسطه جبرئیل ، این احادیث را گفته ؛ ولی نمی توانیم معتقد باشیم مقصود از «رسول الله» پیامبر اسلام است ؛ زیرا روایات بسیاری تصریح دارد سخنان این مصحف پس از وفات رسول الله صلی الله علیه و اله و در تسلای وفات آن حضرت ، برای حضرت فاطمه علیهاالسلام گفته شد. گو این که احتمال دارد حضرت فاطمه علیهاالسلام 2 مصحف داشته که یکی سخنان رسول الله و دیگری سخنان جبرئیل بوده.
یا ممکن است بگوییم مصحف فاطمه ، یک کتاب بیشتر نبوده که شامل 2بخش سخنان رسول الله و سخنان جبرئیل بوده است.
سید محسن امین در کتاب ارزشمند اعیان الشیعه معتقد به گفتار نخست است.
آنچه این گفته را درست تر می نماید، این است که حضرت دارای 2کتاب دیگر، یکی در اخلاق و دیگری در تشریع است.
پس می توان گفت مصحف فاطمه ، به املای رسول الله بوده ، بویژه روایاتی که می گوید جبرئیل املاء کرده ، احکام شرعی را نگفته است.
پس اگر حضرت فاطمه علیهاالسلام کتابی در احکام شرعی داشته ، روشن می شود رسول الله آن را بدو آموخته و گفته است.
پس از این که دانستیم سخنان این مصحف از پروردگار به واسطه جبرئیل و نویسنده آن امام علی علیه السلام است ، این پرسش پیش می آید که چرا به حضرت فاطمه علیهاالسلام منسوب شده است؟ به رغم آن که حضرت نه گوینده و نه نگارنده آن است ! در پاسخ باید گفت : این سخنان برای حضرت فاطمه و برای تسلای خاطر او نازل شد، از این رو مصحف ، منسوب به حضرت فاطمه است.
نظیر این امر در انتساب تورات به حضرت موسی علیه السلام و انجیل به حضرت عیسی علیه السلام و زبور به داوود علیه السلام دیده می شود همچنان که در قرآن می خوانیم : «صحف ابراهیم و موسی». با این که این مصاحف از آن خداست ، اما چون بر پیامبری نازل می شد، به نام او خوانده می شد.

محتوای مصحف فاطمه علیهاالسلام
روایات مختلفی درباره محتوای مصحف فاطمه علیهاالسلام وجود دارد؛ برخی از این روایات مطالبی را نفی و بعضی دیگر مطالبی را اثبات می کند که از این قرار است :

محتوای نفی شده
روایات اهل بیت می گوید: مصحف فاطمه علیهاالسلام مشتمل بر2 امر نیست ؛ یکی قرآن و دیگری احکام شرعی.
این روایات با تعبیرهای زیر آمده است : قرآن نیست (ماهوقرآن) ؛ گمان نمی کنم قرآن باشد (ما ازعم انه قرآن) ؛ چیزی از قرآن در آن نیست (لیس فیه شی ئ من القرآن) ؛ چیزی از کتاب الله در آن نیست (مافیه شی من کتاب الله) آیه ای از کتاب الله در آن نیست (ما فیه آیه من کتاب الله) ؛ حرفی از قرآن در آن نیست (مافیه حرف من القرآن) و یک حرف از قرآن موجود در آن نیست (مافیه من قرآنکم حرف واحد) علامه مجلسی در بحارالانوار به نقل از کتاب خطی جوامع الفوائد حدیثی را به نقل از ابوبصیر چنین نقل می کند: امام صادق علیه السلام این آیه را چنین خواند: «سئل سائل بعذاب واقع للکافرین (بولایه علی) لیس له دافع». آن گاه امام فرمود: در مصحف فاطمه چنین است» اما باید گفت این حدیث معتبر نبوده ، محمدبن سلیمان دیلمی در سند آن است که حدیث وی را ضعیف شمرده اند. چنان که با روایات بسیاری که می گوید مصحف فاطمه هیچ آیه و یا حتی حرفی از قرآن در بر ندارد، ناهمگون است.
علت نپذیرفتن این روایت از آن رو نیست که دلالت بر تحریف قرآن می کند؛ زیرا چنین دلالتی ندارد و از آن رو که «ولایت امام علی» افزوده شده ، تفسیر و شان نزول آیه شمرده می شود، چنان که برخی روایات در منابع اهل سنت است که الفاظی را به آیات می افزاید که تفسیر یا بیان شان نزول به حساب می آید. در منابعی ، از جمله آنچه «محمدابوزهره» در کتابش نوشته ، آمده که مصحف فاطمه چیزی از قرآن ندارد. این همه تاکید و تکرار بر نفی وجود مطالب قرآنی در مصحف فاطمه می فهماند در زمان امام باقر و امام صادق مصحف به معنای قرآن مکتوب بود. اما چرا امامان باز مصحف و نه کتاب فاطمه می گفتند؟ اگر کتاب می گفتند دیگر نیازی به این همه یادآوری و آگاهی نداشت ! در پاسخ باید گفت : از آن رو که مصحف حضرت ، بدین نام از آغاز خوانده می شد و در آن هنگام به معنای قرآن نبود، در زمانهای بعد نیز همین اسم تکرار می شد. امام علی علیه السلام کتاب فاطمه را مصحف نامید: «و لقد اعطیت زوجتی مصحفا فیه من العلم مالم یسبقها الیه احد؛ به همسرم مصحفی مشحون از علم داده شد که به کسی این دانشها داده نشد». حتی اگر بپذیریم نام مصحف بعدا و در زمانی که مصحف به معنای قرآن بود، بر کتاب فاطمه نهاده شد، برای آن بود که بفهمانند میان مصحف فاطمه و مصحف قرآنی مشابهت هست ، زیرا هر دو توسط جبرئیل نازل شده اند، گرچه در محتوا متفاوتند. مصحف ، احکام شرعی را در بر ندارد در مورد احکام شرعی ، امام صادق می گوید: «لیس فیه شیئ من الحلال و الحرام ؛ چیزی از حلال و حرام در آن نیست.»

محتوای اثبات شده
روایات به گونه تفصیل تمام محتوای مصحف فاطمه را ذکر نکرده ، بلکه عنوان ها یا برخی سخنان را بیان کرده است.
این روایات در منابع مختلفی پراکنده است و می گوید در مصحف فاطمه این مطالب آمده است :
1- مقام عظیم پیامبر صلی الله علیه وآله (و یخبرها عن ابیها و مکانه).
2- آینده ذریه حضرت زهرا علیهاالسلام (و یخبرها بمایکون بعدها فی ذریتها).
3- حوادثی که رخ خواهد داد (و لکن فیه علم ما یکون ؛ ففیه ما یکون من حادث) مثلا «تظهر الزنادقه فی سنه ثمان و عشرین و مائه ؛ زنادقه در سال 123 به ظهور می رسند».
4- نامهای انبیا و اوصیا (ما من نبی و لا وصی الا و هو فی کتاب عندی).
5- اسامی پادشان و پدرانشان (و اسما من یملک الی ان تقوم الساعه ؛ لیس من ملک یملک (الارض) الا و هو مکتوب فیه باسمه و اسم ابیه).
6- وصیت حضرت زهرا علیهاالسلام (و لیخرجوا مصحف فاطمه ؛ فان فیه وصیه فاطمه).
منبع: باشگاه اندیشه