نویسنده:حلیمه صفری

سخنان حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در مورد پیامبر و على
حضرت زهرا علیها السلام به برخى از زنان فرمود:
دو پدر دینیت ، محمد و على را با ناخشنودى پدر و مادر نسبى خود خشنود ساز ! ولى پدر و مادر نسبى خود را با خشم دو پدر دینى خود از خود راضى مساز، زیرا اگر پدر و مادر نسبى تو از تو ناراضى باشند حضرت محمد (صلى الله علیه وآله ) و على علیه السلام با دادن جزئى از هزاران هزار ثوابهاى طاعت خود آن دو را راضى مى کنند، ولى پدران دینى حضرت محمد و على (صلى الله علیه وآله) اگر از تو ناراضى باشند پدر و مادر نسبى تو نمى توانند آنها را راضى کنند. زیرا ثواب طاعت همه مردم دنیا نمى تواند جلو سخط و غضب آنان را بگیرد.1

ادب و ایثار فاطمه علیها السلام
ادب و ایثار حضرت فاطمه علیها السلام به حدى بود که گرسنگى خود و فرزندانش را از على علیه السلام پنهان مى کرد و از شوهرش تقاضایى نمى کرد تا شاید نتواند آن را بر آورده کند. در این رابطه به موارد زیر توجه فرمایید:
1-روزى فاطمه زهرا علیها السلام در حالى که آثار ضعف و گرسنگى از چهره او نمایان بود، به حضور پدرش رسید رسول خدا (صلى الله علیه وآله) وقتى این حالت را مشاهده کرد، دستهایش را به سوى آسمان بلند نمود و گفت : خدایا ! گرسنگى فرزندم را به سیرى تبدیل نما و وضع او را سامان بده . 2
2- روزى رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) از دخترش پرسید: فاطمه جان ! چرا رنگ رخسارت پریده است ؟ چرا رنگ فرزندانم حسن و حسین دگرگون شده است ؟
عرض کرد: پدرجان ! سه روز است که غذا نخورده ایم و فرزندانم حسن و حسین از شدت گرسنگى بى تاب شده اند و هم اکنون مانند جوجه هاى پرکنده از گرسنگى به خواب رفته اند. 3
3- روزى على علیه السلام از آن حضرت تقاضاى غذایى کرد، آن حضرت گفت : دو روز است که خودم چیزى نخورده ام و هر چه در خانه بود براى شما و فرزندانم آورده . وقتى که على علیه السلام به او مى گوید: چرا مرا آگاه نساختى تا براى شما غذا تهیه کنم ؟ مى گوید: از خداى خود شرم کردم که چیزى از تو بخواهم که انجام آن برایت دشوار باشد. 4

کمک کردن حضرت على علیه السلام در کارهاى منزل
در بحار از جامعه الاخبار نقل شده که :
على علیه السلام فرمودند: رسول خدا علیه السلام بر ما وارد شدند در حالى که فاطمه زهراء علیها السلام در کنار دیگ نشسته بود و من عدس پاک مى کردم . حضرت فرمودند: گوش فرا ده ، زیرا آنچه مى گویم از سوى پروردگار مى گویم : مردى که به همسرش در خانه کمک و مساعدت نماید، به تعداد موهاى بدنش براى او عبادت سالى را مى نویسند که روزها را روزه داشته و شب ها را شب زنده دارى نموده است . 5

کارهاى فاطمه در خانه على
روزى امیرالمؤ منین به یکى از اصحاب خود فرمود: مى خواهى جریانى از زندگانى خودم با فاطمه علیها السلام را برایت تعریف کنم ؟
فاطمه علیها السلام آنقدر در خانه من با مشک آب حمل کرد که اثر آن در سینه اش پدیدار شد. آنقدر به وسیله آسیاب دستى گندم آرد کرد که دستش ‍ تاول زد. آنقدر خانه را جاروب کرد که بر لباس او گرد و خاک نشست . آنقدر آتش زیر دیگ روشن کرد که لباسش دوده اى و سیاه شد. او زیاد کار کرد و بسیار هم آسیب دید. 6

هرگز از شوهرت چیزى نخواه
على علیه السلام باغى داشتند که آن را به مبلغ 12 هزار در هم فروخته و همه پولها را بین فقراء تهیدستان مدینه تقسیم کرد. وقتى که به منزل بازگشت ، فاطمه علیها السلام از ایشان پرسید؟ یا على ! پس غذاى امروز ما چه شد؟
على علیه السلام براى تهیه غذا از منزل خارج شد، اما فاطمه علیها السلام با خود اندیشید که چرا چنین گفتم ، چون از پدر شنیده بود که هرگز از شوهرت چیزى نخواه ، شاید نتواند آن را تهیه کند.
آنگاه فرمود.
فانى اءستغفر الله و لا اءعود اءبدا من از خدا آمرزش مى طلبم و دیگر این رفتار را تکرار نخواهم کرد. 7

شأن نزول سوره هل اتى
امام حسن و امام حسین علیه السلام بیمار شدند. رسول خدا (صلی الله علیه واله) به همراه جمعى از اصحاب به عیادت آنها آمد و به على علیه السلام گفتند: خوب است براى شفاى فرزندانت نذر کنى . على و فاطمه و فضه خادمه علیها السلام نذر کردند که اگر آن دو از بیمارى شفا یافتند سه روز، روزه بگیرند و شکر نعمت سلامتى آن دو عزیز را به جا آورند. طولى نکشید که حال آن دو به بهبودى رفت و شفا یافتند. در این هنگام در خانه امیرمؤ منان على علیه السلام چیزى براى خوردن یافت نمى شد، به مین خاطر على علیه السلام از شمعون خیبرى یهودى سه صاع که هر صاع سه کیلو است جو قرض کرد. فاطمه علیها السلام پس از آسیاب کردن جو، یک سوم آن را به اندازه تعداد افراد خانواده ، یعنى پنج قرص نان پخت .
على علیه السلام پس از پایان نماز به امامت رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) به خانه برگشت . اینک سفره غذا در حالى که طعام اول و آخرش نان و نمک است ، آماده پذیرایى از بهترین خلق خداست . آنها آماده افطار مى شوند، اما هنوز شروع به افطار نکردند که صداى کوبه در بلند مى شود. آرى صداى فقیرى است که تقاضاى غذا دارد و مى گوید:
اسلام علیکم یا اهل بیت محمد، (انا) مسکین من مساکین المسلمین ، اطعمونى اطعمکم الله من موائد الجنه درود بر شما اى خاندان محمد، من مسکین از مسکینان مسلمین هستم غذایى به من بدهید، خداى تعالى از غذاهاى بهشتى به شما بخوراند.
على علیه السلام صدا را که شنید، خطاب به دختر رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) چنین فرمود:
فاطمه جان ! اى بزرگوار اهل یقین ! اى دختر بهترین خلق روى زمین ! آیا به بیچاره اى که دست نیاز به خانه ات آورده ، نظرى دارى ؟ به خدا شکوه مى کند و حاجت مى طلبد. با گرسنگى غم و به سوى ما آمده است و تمام امور در دست خداست و همه خوبیها از او نشاءت مى گیرد. بهشت دلپذیر به شما وعده مى دهد، همان بهشتى که بر بخیل حرام است . حضرت زهرا علیها السلام در جواب همسرش فرمود: به آن گرسنه خوارک مى دهم و به سیر شدن او امیدوارم ، به راستى که حق براى نیکان است و به شفاعت خود آنها را به بهشت خواهم برد.
آن پنج تن ، شخص مسکین را بر خود مقدم داشته و سهم خود را به فقیر دادند و آن شب را با آب افطار کردند.
روز دوم را نیز روز حضرت فاطمه علیها السلام بخش دیگرى از جو را آسیاب کرد و به اندازه تعداد افراد، نان پخت . چون هنگام افطار شد، یتیمى بر در خانه آمد و گفت : سلام بر شما اهل بیت محمد (صلى الله علیه وآله ) ! من یتیم و گرسنه ام ، پدرم از مهاجرین بود و در جنگ شهید شد. از آنچه خدا به شما روزى داده به من دهید تا خدا نیز در بهشت به شما عوض دهد.
حضرت على علیه السلام فرمود: هر کس که بخشش کند براى او خواهد ماند و آب و غذاى بهشتى به او داده مى شود.
حضرت زهرا علیها السلام در پاسخ به دعوت همسرش چنین سرود:
حتما او را بر فرزندانم مقدم مى دارم و او را سیر مى کنم – زیرا آنها که گرسنه اند فرزندانند.
این بار هم مثل شب قبل ، تمام افراد خانه غذاى خود را به آن یتیم دادند.
فاطمه علیها السلام روز سوم نیز باقیمانده جو را آسیاب کرده و نان پخت . هنگام افطار، اسیرى آمد و از آنها تقاضاى غذا کرد. امیرالمؤ منان فرمود: فاطمه ، دختر پیامبرى است که سرور تمام انبیاء است . فاطمه جان ! بر این اسیر گرفتار، منت بگذار. هر کس امروز کار خیرى انجام دهد و بذر را بپاشد، روز جزا محصول آن درو خواهد کرد. آنگاه همگى غذاى خود را سیر دادند.
فرداى روز سوم ، على علیه السلام دست حسن و حسین علیه السلام را گرفته و بر پیامبر (صلى الله علیه وآله ) وارد شدند. پیامبر (صلى الله علیه وآله) وقتى آنها را دید مشاهده کرد که از شدت گرسنگى مانند جوجه اى مى لرزند. فرمود: چقدر این منظره و این حالتى که در شما دیدم بر من ناگوار است ! برخاسته ، همراه ایشان به خانه على علیه السلام آمد، دید که فاطمه علیها السلام در محراب عبادت ایستاده و آثار گرسنگى در چهره اش نمایان است و از شدت گرسنگى پوست شکمش به پشت او چسبیده و دیدگانش ‍ به کاسه سر فرو رفته است . مشاهده آن وضع ، پیغمبر (صلى الله علیه وآله ) را ناراحت کرد و فرمود: خدایا، بچه هاى پیامبرت از گرسنگى مى میرند؟
در این وقت جبرئیل نازل شد و سوره هل اتى را بر پیغمبر (صلى الله علیه وآله ) فرود آورد و به او گفت :
خذها یا محمد هناک الله اهل بیتک بگیر این سوره را، خداوند تو را در داشتن چنین اهل بیتى تهنیت مى گوید. 8 خداوند فاطمه علیها السلام را راضى خواهد کرد
ثعلبى از حضرت امام صادق علیه السلام روایت کرده است :
روزى حضرت رسول (صلى الله علیه وآله) به خانه فاطمه علیها السلام رفتند، فاطمه را در حالى مشاهده کرد که جامعه اى از جلهاى شتر پوشیده و با دستهاى خود آسیاب را مى گردانید و در حین کار فرزند خود را نیز شیر مى داد. رسول اکرم (صلى الله علیه وآله) وقتى که این حالت را از دختر دید متاءثر شد، اشک از دیده هاى مبارکش جارى شد و فرمود: اى دختر گرامى ! تلخیهاى دنیا را به خاطر حلاوتهاى آخرت تحمل کن . پس فاطمه علیها السلام عرض کرد: یا رسول الله ! حمد مى کنم خدا را بر نعمتهاى او و شکر مى کنم خدا را بر کرامتهاى او. در این هنگام جبرئیل نازل شد و آیه :
و لسوف یعطیک ربک فترضى 9 را از طرف خداوند فرود آورد. 10

رضایت کامل على و فاطمه از همدیگر
امیرالمؤ منین على علیه السلام مى فرمایند:
هیچ گاه فاطمه از من نرنجید و او نیز هرگز مرا نرنجاند، او را به هیچ کارى مجبور نکردم ، او نیز مرا آزرده نساخت . در هیچ امرى قدمى بر خلاف میل باطنى من برنداشت و هرگاه به رخسارش نظاره مى کردم تمام غصه هایم بر طرف مى شد و دردهایم را فراموش مى کردم .
در جاى دیگر مى فرمایند: به خدا قسم ! هرگز کارى نکردم که فاطمه علیها السلام خشمگین شود، او نیز هیچ گاه مرا خشمگین نکرد. 11

شاد شدن فاطمه علیها السلام به خاطر تقسیم کارها
در حدیثى از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: میان على و فاطمه علیها السلام درباره تقسیم کارها بحث شد. براى حل این مشکل خدمت رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) رفتند و پیغمبر (صلى الله علیه وآله ) کارهاى منزل را اینگونه تقسیم کرد: کارهاى مربوط به داخل خانه به عهده فاطمه و کارهاى خارج از خانه به عهده على علیه السلام باشد.
فاطمه علیها السلام به قدرى از این تقسیم خوشحال شد که گفت : جز خدا کسى نمى داند تا چه اندازه از این تقسیم خوشحال شدم که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) کار مردان را (کارى را که موجب تماس با مردان است ) از عهده من برداشت . 12

پشتیبانى از شوهر در کارهاى خیر
روزى على علیه السلام وارد خانه شد، دید حسن و حسین علیه السلام نزد فاطمه علیها السلام گریه مى کنند.
فاطمه زهرا علیها السلام گفت : اینها گرسنه اند و یک روز است که چیزى نخورده اند ! على علیه السلام پرسید: پس این دیگ بر سر آتش چیست ؟ گفت : در دیگ ، تنها آب است که براى دل خوشى فرزندانم بر سر آتش ‍ نهاده ام ! على علیه السلام از این ماجرا دلتنگ شد. عبایش را به بازار برد و به مبلغ شش درهم فروخت و با آن غذایى تهیه کرد. وقتى که به خانه باز مى گشت فقیرى به حضرت گفت : آیا کسى در راه خدا وام مى دهد تا چند برابر گردد؟ على علیه السلام همه آن خوراکى را به او داد، چون به خانه رسید، فاطمه علیها السلام پرسید: یا على ! چیزى براى رفع گرسنگى بچه ها بدست آوردى ؟ گفت : آرى ، ولى همه آنها را به بینوایى دادم . فاطمه علیها السلام گفت : چه خوب کردى ، تو همیشه توفیق کار خیر مى یابى !
على علیه السلام براى اقامه نماز از منزل خارج شد. در راه شخصى را دید که پولى ندارم . گفت : به تو فروختم هر وقت پولى بافتى به من باز دهى ؟ على علیه السلام آن شتر را به 60 درهم خرید و حرکت کرد. ناگهان شخصى رسید و عرض کرد: یا على ! این شتر را به من بفروش . على علیه السلام فرمود: به چه قیمتى مى خرى ؟ گفت : 120 درهم .
حضرت شتر را داد و پول را گرفت ، نیمى از آن پولها را به صاحب شتر داد و نیمى دیگر را براى خود برداشت . در این وقت رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) رسید و ماجرا را از على علیه السلام شنید. حضرت فرمود: یا على ! فروشنده جبرئیل و خریدار میکائیل بود. این در عوض آن وامى بود که به فقیر داده بودى . 13

داستان دینار و آرد فروش
روزى در خانه فاطمه علیها السلام غذا و پولى یافت نمى شد، در این حال على علیه السلام از خانه بیرون آمد و یک دینار پول در کوچه پیدا کرد. در همه جا اعلام کرد که یک دینار پیدا شده ، ولى هیچ کس به سراغ آن دینار نیامد. حضرت فاطمه علیها السلام به على علیه السلام گفت : با این دینار آرد بخر، هرگاه صاحب آن پیدا شد به او بر مى گردانیم . حضرت على علیه السلام با این قصد از منزل خارج شد، مردى را دید که مقدارى آرد به قیمت یک دینار مى فروشد. على علیه السلام آرد را خرید و یک دینار را به او داد، ولى او سوگند یاد کرد که پولى از بابت آرد نمى گیرد.
على علیه السلام آرد و یک دینار را به خانه آورد و جریان را به فاطمه علیها السلام گفت : فاطمه علیها السلام از جریان بسیار تعجب کرد، با آن آرد نان درست کردند و خوردند. پس از تمام شدن آرد، على علیه السلام دوباره اعلام کرد دینارى پیدا کرده ، ولى باز کسى به عنوان صاحب آن مراجعه نکرد. على علیه السلام دوباره براى خرید آرد بیرون رفت باز همان مرد را دید و قضیه خرید آرد مثل دیروز تکرار شد. على علیه السلام وقتى که به منزل برگشت فاطمه زهرا علیها السلام تعجب کرد ! و گفت : یا على ! هم آرد آوردى و هم دینار را؟
على علیه السلام فرمود: فروشنده سوگند یاد کرد که دینار را نمى گیرم . فاطمه علیها السلام گفت : مى خواستى تو در سوگند از او پیشى بگیرى و دینار را به او بدهى .
على علیه السلام براى بار سوم خرید آرد بیرون رفت ، ابتدا در این مدت براى یافتن صاحب دینار همه جا اعلام کرده بود. دوباره همان مرد را دید که آرد مى فروشد. حضرت این بار او را سوگند داد که باید پول آرد را بگیرى . پس از آن دینار را به طرف آن مرد انداخت و به سوى خان بازگشت . در این هنگام رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) را دید، فرمود: یا على ! آیا آن مرد را شناختى ؟ عرض کرد: نه یا رسول الله . فرمود: او جبرئیل بود، آن آرد رزقى بود بود که خداوند بوسیله جبرئیل براى شما فرستاده بود. سوگند به خداوندى که جانم در دست اوست اگر سوگند یاد نمى کردى هر روز تا آن دینار در دست تو بود جبرئیل را همان گونه مى یافتى که آرد به تو مى داد و دینار از تو نمى گرفت . 14

داستان انار
روزى حضرت زهرا علیها السلام بیمار و بسترى شد. على علیه السلام به بالین او آمد فرمود: زهراء جان ! چه میل دارى تا برایت فراهم کنم ؟ گفت : من از شما چیزى نمى خواهم . حضرت على علیه السلام اصرار کرد. فاطمه علیها السلام گفت : اى پسر عمو، پدرم به من سفارش کرده که هرگز چیزى از شوهرت در خواست نکن ، مبادا تهیه آن برایش مشکل باشد و در برابر در خواست تو شرمنده شود.
على علیه السلام فرمود: اى فاطمه علیه السلام ، به حق من ، هر جه میل دارى بگو تا برایت آماده کنم .
فاطمه علیها السلام گفت : اکنون که ما را سوگند دادى مى گویم . اگر انارى برایم فراهم کنى خوب است . حضرت على علیه السلام برخاست و براى فراهم نمودن انار از منزل بیرون رفت . در راه با چند نفر از مسلمانان روبرو شد و از آنها پرسید: انار در کجا پیدا مى شود؟ آنها گفتند: یا على ! فصل انار گذشته ، ولى چند روز قبل شمهون یهودى چند انار از طائف آورده بود. حضرت به در خان شمعون رفت . شمعون وقتى که چشمش به على علیه السلام افتاد علت آمدن آن حضرت را پرسید؟ على علیه السلام ماجرا را گفت و افزود که براى خریدارى انار آمده ام . شمعون گفت : چیزى از انارها باقى نمانده است همه را فروخته ام . همسر شمعون پشت در بود و سخن آنها را مى شنید، به شوهرش گفت : من یک انار براى خودم برداشته بودم و در زیر برگها پنهان کردم .
آنگاه رفت و انار را آورد و به حضرت على علیه السلام داد. آن حضرت چهار در هم به شمعون داد. او گفت : قیمتش ، نیم درهم است . امام فرمود: همسرت این انار را براى خود ذخیره کرده بود تا روزى از آن نفع بیشترى ببرد. نیم در هم مال خودت و سه درهم و نیم هم مال همسرت . آن حضرت در برگشت به طرف منزل ، صداى ناله درمانده اى را شنید، به دنبال صدا رفت ، دید مردى غریب و بیمار و نابینایى در خرابه اى بدون سرپرست و غذا روى زمین خوابیده است ، حضرت جلو رفت و سرش را به دامن گرفت و از او پرسید: تو کیستى ؟ از کدام قبیله اى ؟ چند روز است که در اینجا افتاده اى ؟ گفت : اى جوان صالح ! من از اهالى مدائن (ایران ) مى باشم ، در آنجا قرض زیادى داشتم . ناگزیر سوار بر کشتى شدم و با خود گفتم خود را به مولایم امیرمؤ منان مى رسانم شاید آن حضرت کمکى به من کند و قرضهایم را ادا نماید – جوان نمى دانست که سرش بر دامن على علیه السلام است – امام فرمود: من یک انار براى بیمار عزیزم مى برم ، ولى تو را محروم نمى کنم و نصفش را به تو مى دهم . حضرت انار را دو نصف کرده و نصف آن را کم کم در دهان آن جوان مى گذاشت تا تمام شد. جوان گفت : اگر مرحمت فرمایى نصف دیگرش را نیز به من بخورانى ، چه بسا حال من خوب شود ! على علیه السلام نیم دیگر انار را نیز کم کم به او خوراند تا تمام شد.
آنگاه حضرت بعد از خداحافظى با آن جوان بیمار به سوى خانه حرکت کرد. در حالى که از شدت حیا غرق در فکر بود به در خانه رسید، ولى حیا کرد وارد خانه شود. از شکاف در به درون خانه نگاهى کرد تا ببیند فاطمه علیها السلام خواب است یا بیدار. مشاهده کرد فاطمه علیه السلام تکیه کرده و طبقى از انار پیش روى اوست و میل مى فرماید، حضرت بسیار خوشحال وارد خانه شد، متوجه شد که این انار مربوط به این دنیا نیست . پرسید: فاطمه جان ! این انار را چه کسى براى شما آورده است ؟ فاطمه علیها السلام گفت : اى پسر عمو ! وقتى که از پیش من رفتى ، چندان طولى نکشید که نشانه سلامتى را در خود یافتم . ناگاه صداى در به گوشم رسید فضه خادمه در را گشود، مردى را دید که طبق انار دارد. آن مرد گفت : این طبق انار را امیرمؤ منان على علیه السلام براى فاطمه فرستاده است . 15

حکایتى دیگر
روزى حضرت فاطمه علیها السلام بیمار شد، على علیه السلام نزد آن حضرت آمد و فرمود: اى فاطمه ، از شیرینى هاى دنیا دلت چه میل دارى ؟
گفت : اى على ، من انارى مى خواهم . حضرت قدرى اندیشید، چون چیزى با خود نداشت ، از جا حرکت کرد و به بازار رفت ، در همى قرض کرد و انارى با آن خرید و به سوى منزل شتافت . در بین راه ، به مردى بیمار و نا آشنا بر خورد کرد، ایستاد و فرمود: اى پیر مرد ! دلت چه مى خواهد؟ پاسخ داد: اى على ، هم اکنون پنج روز است که در اینجا افتاده ام ، مردم از کنارم عبور کرده ، اما توجهى به من نمى کنند، دلم انار مى خواهد. حضرت لحظه اى با خود اندیشید و گفت : یا انار براى فاطمه خریده ام ، اگر آن را به این مستمند بدهم فاطمه از انار محروم خواهد شد و اگر به او ندهم با فرمایش خداوند که فرمود: واما السائل فلال تنهر؛ سائل را از خود مران 16

مخالفت ورزیده ام .
پس انار را باز کرد و به آن پیرمرد خورانید. پیرمرد بى درنگ بهبود یافت و در همان حال فاطمه علیها السلام نیز بهبود یافت . على علیه السلام در حالى که از فاطمه علیها السلام شرمنده بود وارد منزل شد. حضرت زهراء علیها السلام از جان حرکت کرد و به طرف حضرت على علیها السلام آمد و گفت : چرا اندوهناکى ؟ سوگند به عزت و شکوه خداوند ! همین که انار را به آن پیرمرد دادى ، میل به انار از دلم کنار رفت .
در همین هنگام شخصى حلقه در را کوبید. حضرت پرسید: کیستى ؟ پاسخ داد: من سلمان فارسى هستم ، در را باز کن ! در را باز کرد، دید که سلمان فارسى طبقى سرپوشیده آورده ، آن را پیش روى حضرت گذاشت . حضرت پرسید: این طبق چیست ؟ جواب داد: از خداوند براى پیامبرش و از پیامبرش براى تو رسیده . حضرت سرپوش از روى طبق برداشت ، نه عداد انار در آن بود. فرمود: اى سلمان ! اگر این انارها براى من است مى بایست ده عدد باشد. زیرا خداوند فرموده است :
من جاء بالحسنه فلله عشر امثالها هر کس کار نیک انجام دهد براى او ده برابر پاداش نیک خواهد بود.
سلمان خندید و یک انار از آستین خود بیرون آورد و آن در طبق گذاشت و گفت : اى على ! به خدا سوگند ده تا بود، اما خواستم بدین وسیله تو را بیازمایم ! 17

تحمل کمبودها و مشکلات زندگى
1-حضرت زهراء روزى در خدمت پدر از مشکلات زندگى و کمبودهاى رفاهى سخن به میان آورد و عرض کرد:
اى رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) من و پسر عمویم چیزى از وسایل رفاهى ندایم مگر پوست گوسفندى که شبها بر روى آن مى خوابیم و روزها بر روى آن شتر خود را علف مى دهیم .
رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) فرمود: دخترم صبر و تحمل داشته باش ، زیرا موسى بن عمران ده سال با همسرش زندگى کرد در حالى که فروشى جز یک قطعه عباى قطوانى نداشتند.
2-روزى دیگر رسول گرامى بر دخترش فاطمه علیه السلام وارد شد و از نزدیک وضع زندگى آنان را مشاهده نمود، پس فرمود: فاطمه جان ! در چه حالى به سر مى بردى ؟
پاسخ داد: یا رسول الله ! حال و وضع ما همین است که مى نگرید. با عبایى زندگى مى کنیم که نصف آن فرش زیر ماست که بر روى آن مى نشینیم و نصفى دیگر، رو انداز ما که بر روى خود مى کشیم .
3-زمانى دیگر رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) پرسید: فاطمه جان ! چرا رنگ تو پریده است ؟ چرا رنگ فرزندانم حسن و حسین دگرگون شده است ؟ فاطمه علیها السلام عرض کرد: پدرجان ! سه روز است که غذا نخورده ایم ، حسن و حسین علیه السلام از شدت گرسنگى بى تاب شده اند، هم اکنون مانند جوجه هاى پراکنده از شدت گرسنگى به خواب رفته اند.
4-روزى فرزندان فاطمه علیها السلام جد بزرگوارشان را جلوى درب منزل دیدند، به سوى پیامبر(صلى الله علیه وآله) شتافتند و بر روى دوش رسول خدا جاى گرفتند و گفتند: یا رسول الله ! گرسنه ایم ، به مادرمان بگو قرص ‍ نانى به ما بدهد تا رفع گرسنگى نمائیم . پیامبر داخل منزل آمد و خطاب به فاطمه علیها السلام فرمود: دخترم به دو فرزندم طعام بده ، پاسخ شنید: پدرجان ! در خانه ما چیزى به جز برکت وجود رسول خدا وجود ندارد. 18

چادر نورانى فاطمه علیها السلام
ابن شهر آشوب و قطب راوندى روایت کرده اند که :
روزى حضرت على علیه السلام که به پول احتیاج پیدا کرد بود، به ناچار چادر حضرت فاطمه علیها السلام را که از جنس پشم بود نزد مردى یهودى به نام زید رهن گذاشت و قدرى جو قرض گرفت . آن مرد یهودى چادر را به خانه برد و در حجره گذاشت . به هنگام شب ، زن مرد یهودى وقتى که وارد حجره شد نورى از آن چادر مشاهده کرد که تمام حجره ر روشن کره بود. زن وقتى که آن حالت عجیب را دید نزد شوهرش رفت و آنچه دیده بود نقل کرد. شوهرش از شنیدن آن حالت تعجب کرد. (چون فراموش کرده بود که چادر حضرت فاطمه علیها السلام در خانه اوست ) پس به سرعت داخل حجره شد و متوجه شد که نور از چادر حضرت فاطمه علیها السلام آن بانوى عصمت است که مانند بدر منیر خانه را روشن کرده است . یهودى از مشاهده این حالت تعجبش زیادتر شد. پس آن دو به خانه خویشان و دوستان خود رفتند و هشتاد نفر از آنها را به خانه آوردند که همگى آنها از برکت شعاع (نور) چادر فاطمه علیها السلام به نور اسلام منور گردیدند. 19
امام چون کعبه است
محمود بن لبید گوید: پس از رحلت رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) حضرت فاطمه علیها السلام بر سر مزار شهیدان مى رفت و آنجا مى گریست . در یکى از روزها حضرت را در آنجا دیده ، جلوه ، جلو رفته ، سلام کردم و گفتم : اى بانوى زنان جهان ! سؤ الى دارم که در سینه ام پنهان کردم و مرا مى آزارد. فرمود: بپرس . عرض کردم : چرا على علیه السلام نسبت به حق خود ساکت مانده و از آن دست برداشته است ؟
فرمود: اى ابا عمر ! رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود: امام چون کعبه است که به سوى او مى روند و او به سوى مردم نمى رود. سپس حضرت ادامه داد: به خدا سوگند، اگر مى گذاشتند که حق بر محور خود بچرخد و آن را براى اهلش باقى مى گذاشتند و از خاندان پیامبر خدا پیروى مى کردند، هیچ گاه دو نفر درباره خدا یا یکدیگر مخالفت نمى کردند و آیندگان از گذشتگان آن را به ارث مى بردند و گذشتگان براى آیندگان خود مى گذاشتند تا اینکه قائم ما که نهمین فرزند حسین علیه السلام است ، به پاخیزد. اما اینان آن کسى را که خداوند مؤ خر دانسته ، مقدم داشته و آن کسى را که خداوند پیشوا قرار داده ، کنار زدند. آنها همین که پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله ) را در قبر نهاند و جسم شریفش را به خاک سپردند، هوى و هوس را برکزیده و به آراء و افکار خود عمل کردند. نفرین بر آنان باد ! 20

تقسیم کارهاى خانه باکنیز
امام باقر علیه السلام از پدر بزرگوارش نقل مى فرماید:
رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) در یکى از جنگها و غزوه هاى ساحلى ، اسیرانى نصیبش شد. آنها را تقسیم فرمود و دو زن را که یکى جوان و دیگرى به سن کمال رسیده بود براى خود نگه داشت . به دنبال حضرت زهرا علیها السلام فرستاد و دست یکى از آن دو را گرفته در دست فاطمه علیها السلام گذاشت و فرمود: اى فاطمه علیها السلام ! این از آن تو باشد، او را کتک نزن ، زیرا من دیدم که نماز مى خواند و جبرائیل مرا از اینکه نمازگزاران را کتک بزنم نهى کرد. فاطمه علیها السلام وقتى دید که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) مرتب سفارش او را مى کند، رو به حضرت کرده و گفت : اى رسول خدا (صلى الله علیه وآله) کارهاى خانه یک روز بر عهده من و یک روز بر عهده او باشد. رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) با شنیدن سخنان فاطمه علیها السلام اشک از دیدگاه مبارکش سرازیر شد. 21 و فرمود: الله اعلم حیث یجعل رسالته 22

فرشتگان خدمتکار فاطمه
مرحوم راوندى در کتاب خرائج از سلمان فارسى روایت مى کند که گفت :
فاطمه علیها السلام را دیم که نشسته بود و پیش روى او آسیابى بود که جو را با آن دستاس مى کرد و بر دسته دستاس خون تازه دیدم که در اثر سائیده شدن و زخم دست فاطمه علیها السلام بود و فرزندش حسین علیه السلام را دیدم که در گوشه اى دیگر گریه مى کرد.
دلم به حال زهرا علیها السلام سوخت . به او عرض کردم : اى دختر پیغمبر ! این فضه است ، چرا کارخانه را به او واگذار نمى کنى ؟ در جواب من فرمود: رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) به من سفارش کرده که کارهاى خانه را با او به نوبت انجام دهم . امروز نوبت من و فردا نوبت اوست .
سلمان گفت : من عرض کردم ، پس اجازه دهید من به شما کمک کنم ، یا جو را دستاس کنم یا حسین علیه السلام را آرام نمایم . زهرا علیها السلام فرمود: من بهتر مى توانم حسین را آرام کنم . پس تو جو را دستاس کن . من مشغول دستاس کردن جو شدم و در این حال صداى مؤ ذن برخاست و وقت نماز شد، من برخاستم و به نماز رفتم . چون نماز تمام شد ماجرا را به على علیه السلام گفتم ، على علیه السلام گریان شده ، به خانه رفت ، اما طولى نکشید که تبسم کنان بازگشت . رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) ما چرا را از او پرسید و او در جواب گفت : به خانه رفتم ، زهرا علیها السلام را دیدم که به پشت خوابیده و حسین روى سینه اش به خواب رفته و دستاس نیز خود به خود مى چرخید ! پیغمبر (صلى الله علیه وآله) تبسم کرد و فرمود: اى على ! مگر نمى دانى که خدا متعال فرشتگانى دارد و آنها در زمین گردش مى کنند تا خدمتکارى محمد و آل محمد را بکنند. 23

فاطمه علیها السلام یکى از دوررکن على علیه السلام
رسول خدا (صلى الله علیه وآله) به حضرت على فرمود:
سلام بر تو اى پدر دو ریحانه ! به زودى دو رکن تو از بین مى روند و خداوند خود کمبود مرا براى تو جبران مى نماید. بعد از رحلت رسول خدا (صلى الله علیه وآله) على علیه السلام فرمود: این یکى از دور کن بود. بعد از آنکه فاطمه علیها السلام از دنیا رفت ، فرمود: این رکن دیگر بود. 24

مفاخره بین فاطمه علیها السلام و على علیه السلام
از ابن عباس روایت شده که : رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) بر على و فاطمه علیها السلام وارد شدند، در حالى که آن دو بزرگوار مى خندیدند. وقتى که چشم آنان به پیامبر (صلى الله علیه وآله) افتاد ساکت شدند، پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله) به آنان فرمودند: شما را چه شده ، مى خندیدید اما با دیدن ساکت شدید؟ فاطمه علیها السلام زودتر جواب داد: پدر جان ! على مى گوید: پیامبر مرا بیش از تو دوست مى دارد و من مى گویم : پیامبر مرا بیشتر از تو دوست دارد. رسول خدا تبسم نمود و فرمودند: دخترم ! تو شیرینى فرزندى براى من دارى (یعنى نسل من از تو است ) اما على براى من عزیزتر از تو است . 25

مفاخره اى دیگر
ابن شاذان قمى روایت مى کند که یک روز على علیه السلام با همسر گرامیش حضرت فاطمه علیها السلام در بین خرما خوردن به مفاخره پرداختند.
على علیه السلام فرمود: اى فاطمه ! رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) مرا از تو بیشتر دوست مى دارد. حضرت زهرا علیها السلام گفت : واعجبا ! من دختر اویم ، من نور دیده پیغمبرم ، من یگانه دختر باقى مانده او هستم .
على علیه السلام فرمود: اگر سخن مرا باور نمى کنى بیا با هم خدمت پیغمبر (صلى الله علیه وآله) برویم .
على و فاطمه علیها السلام با هم خدمت پیامبر (صلى الله علیه وآله) رسیدند. فاطمه علیها السلام پیشدستى کرده و گفت : اى رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) کدامیک از ما دو نفر نزد شما محبوبتریم ، من یا على ؟
رسول خدا فرمود:
انت احب و على اعزمنک تو به من محبوبترى ، و على از تو براى من عزیزتر است ..
على علیه السلام فرمود: نگفتم که پیغمبر مرا بیشتر از تو دوست دارد. من کسى هستم که در خانه خدا متولد شدم .
فاطمه : من دختر خدیجه کبرى هستم .
على : من کسى هستم که بلندى پرچم اسلام به دست من بوده .
فاطمه : من دختر کسى هستم که تا مقام دنى فتدلى رفت و به مقام قرب قاب قوسین او ادنى رسید.
على : من کسى هستم که جبرئیل خدمت من کرده .
فاطمه : من کسى هستم که خطبه ام را در آسمان راحیل خوانده است و خدمتگزارانم فرشتگان مى باشند.
على : من کسى هستم که مولدم خانه خداست .
فاطمه : من کسى هستم که عقدم در آسمانها بسته شده .
على : من صالحترین بندگان خدا هستم .
فاطمه : من دختر خاتم النبیین هستم .
على : من آنم که نامم على از نام خداى على مشتق شده .
فاطمه : من آنم که نامم فاطمه از فاطر مشتق گشته است .
على : من سرچشمه علوم و معارف دینم .
فاطمه : من محور گردش چرخ نجات راغبین هستم .
على : من آنم که به نام من آدم توبه کرد.
فاطمه : من آنم که توبه او به واسطه من قبول شد.
على : من تقسیم کننده بهشت و دوزخم .
فاطمه : من دختر محمد مختارم .
على : من بهترین رهروان جهانم .
فاطمه : من بهترین زنانم …
آنگاه فاطمه علیها السلام به پدر عرض کرد: یا رسول الله ! مرا حمایت نمى کنى ، بر پسر عمت مرا تنها مى گذارى ؟
على فرمود: یا فاطمه من از محمد به منزله نفس او هستم . فاطمه گفت : من گوشت و پوست و خون او هستم …
در این موقع رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) فرمود: فاطمه قومى ؛ دخترجان برخیز سر پسر عمت را ببوس که جبرائیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل با چهار هزار ملک ، براى حمایت پسر عمت آمده اند.
فاطمه علیها السلام بر خواست سر شوهرش را بوسید و گفت :
یا ابا الحسن بحق رسول الله معذره الى الله عزو جل و الیک ولى ابن عمک اى ابا الحسن ! به حق رسول خدا از خداوند عزوجل و از تو و پسر عمویت پوزش مى طلبم .
و امیرالمؤ منین نیز دست فاطمه علیها السلام را بوسید. 26

عشق و علاقه به شوهر
شیخ مفید در کتاب الارشاد نقل مى کند:
هنگامى که در سال هشتم هجرت ، پیامبر (صلى الله علیه وآله ) حضرت على علیه السلام را در ماجراى جنگ ذات السلال به سوى بیابان و ریگزار یابس براى سرکوبى دشمن فرستاد، روایت شده که : حضرت على علیه السلام عصابه (دستمال ) مخصوصى داست ، هرگاه به جنگ بسیار سخت مى روفت آن عصابه را به سر مى بست . در این سفر هم به نزد فاطمه علیها السلام آمد و آن عصابه را طلبید.
فاطمه علیها السلام گفت : کجا مى روید؟ مگر پدرم مى خواهد ترا به کجا بفرستد؟ حضرت على علیه السلام فرمود: به سوى بیابان ریگزار مى روم .
حضرت فاطمه علیها السلام از خطر این سفر، و مهر و محبتى که به على داشت گریان شد. در همین هنگام پیامبر (صلى الله علیه وآله ) به خانه فاطمه علیها السلام آمد و به فاطمه فرمود: چرا گریه مى کنى ؟ آیا مى ترسى که شوهرت کشته شود؟ نه ، انشاء الله کشته نمى شود.
على علیه السلام به پیامبر (صلى الله علیه وآله ) عرض کرد: اى رسول خدا آیا نمى خواهى کشته شوم و به بهشت بروم ؟ 27

ساده زیستى
سلمان فارسى مى گوید:
روزى حضرت فاطمه علیهم السلام را دیدم که چادرى وصله دار بر سر داشت ، در شگفتى ماندم و گفتم : عجبا دختران پادشاهان ایران و روم بر کرسیهاى طلایى مى نشینند و پارچه هاى زر بافت به تن مى کنند و این دختر رسول خداست نه چادرهاى گران قیمت بر سر دارد و نه لباسهاى زیبا فاطمه علیه اسلام پاسخ داد: اى سلمان خداوند بزرگ ، لباسهاى زینتى و تختهاى طلایى را براى ما، در روز قیامت ذخیره کرده است .
حضرت سپس به خدمت پدر گرامیش رفت و شگفتى سلمان را مطرح کرد و گفت : اى رسول خدا، سلمان از سادگى لباس من تعجب نمود ، سوگند به خدایى که تو را مبعوث فرمود: مدت پنج سال است فرش خانه ما پوست گوسفندى است که روزها بر روى آن شترمان علف مى خورد و شبها بر روى آن مى خوابیم و بالش ما چرمى است که از لیف خرما پر شده است .28
در خانه فاطمه علیها السلام محل دعاى پیامبر (صلى الله علیه وآله)
پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله ) هر سپیده دمت بر در خانه على و فاطمه علیها السلام مى ایستاد و به خداوند عرض مى کرد :
الحمدلله المحسن المجمل المنعم المفضل الذى بنعمته تتم الصالحات سمیع سامع بحمد الله و نعمه و حسن بلاوه عندنا نعوذ بالله من النار نعوذ بالله من صباح النار نعوذ بالله من مساء النار الصلوه …
حمد مخصوص آن خداى محسن و نیکوئى است که فضیلت بخش و به نعمت خود، اعمال صالحه را تمام کرده ، سمیع است و سامع ، حمد خدا و نعمت او و حسن آزمایش او بر ما، پناه مى برم به خدا از دوزخ ، پناه مى برم به خدا از بامداد دوزخ ، پناه مى برم به خدا از شام دوزخ ، رحمت بر شما باد، اى اهل بیت ، همانا خداوند خواسته پلیدى را از شما ببرد اى اهل بیت ، و به خوبى شما را پاکیزه کند.29

خانه فاطمه علیهما السلام بهترین خانه ها
در حدیث است که رسول خدا علیها السلام وقتى که آیه مبارکه
فى بیوت اذن الله ترفع و یدکرفیها اسمه
در خانه هایى که خدا فرمان داده رفعت یابد و نام خدا در آن ها ذکر شود.30
را تلاوت فرمود: مردى از جاى خود بلند شد و عرض کرد:
اى بیوت هذا یا رسول الله ؟؛ اى رسول خدا آن خانه کدامند؟
پیامبر (صلى الله علیه وآله ) فرمود:
بیوت الانیباء؛ خانه هاى پیامبران است .ابوبکر از جاى بلند شد عرض کرد: یا رسول الله ، در حالى که اشاره به خانه على و فاطمه علیها السلام مى کرد
هذا البیت منها؟؛ این خانه از آن خانه هاست .
پیامبر فرمود:
نعم من افضلها؛ آرى این خانه از بهترین آن خانه هاست ؟. 31

مدارا و مهربانى با همسر
رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) چند روز بعد از عروسى حضرت فاطمه علیها السلام به دیدار آنها رفت . از على علیه السلام خواست تا چند لحظه از اتاق بیرون رود، پس از فاطمه علیها السلام پرسید: دخترم ! همسرت را چگونه یافتى ؟ عرض کرد: پدرجان ، خدا بهترین مردان را نصیب من کرده ، لکن زنان قریش که به دیدنم آمدند به جاى تبریک ، عقده اى بر دلم نهادند و گفتند: پدرت تو را به مردى فقیر و تهیدست کابین بسته ، با اینکه ثروتمندان و رجال بزرگى خواستگار تو بودند.
رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) دخترش را دلدارى داد و فرمود: نور دیده ام ! پدر و شوهر تو فقیر نیستند، به خدا سوگند. گنجهاى زمین را بر من عرضه داشتند، ولى من نعمتهاى اخروى را بر ثروت و مال دنیا ترجیح دادم . عزیزم ! من براى تو همسرى برگزیدم که از همه زودتر اسلام آورد او از حیث علم و دانش و عقل بر تمام مردم برترى دارد. خدا در بین بشر، من و شوهرت را برگزید. تو همسر خوبى دارى ، قدرش را بدان و از فرمانش سرپیچى نکن .
سپس على علیه السلام را خواند و فرمود: با همسرت مدارا و مهربانى کن . بدان که فاطمه علیها السلام پاره تن من است . هر کس او را آزاد کند مرا اذیت کرده و هر کس او را خشنود کند مرا خشنود کرده است . 32

على جان ! خانه ، خانه توست
چون حضرت زهراء علیها السلام مریض شد، ابوبکر و عمر براى عیادت آمدند، اما حضرت زهرا علیها السلام به آن دو اجازه ملاقات نداد. ابوبکر که نتوانست با فاطمه علیها السلام ملاقات کند و رضایت او را بداست آورد، گفت : به خدا قسم زیر سقف دیوار نمى خوابم تا رضایت فاطمه علیها السلام را بدست آورم .
آن دو نزد على علیه السلام رفتند و گفتند: ما براى عیادت فاطمه علیها السلام رفتیم ، اما به ما اجازه عیادت نداد، شما او را راضى کنید تا به خدمت او برویم و از او دلجوئى کنیم . على علیه السلام فرمود: بسیار خوب ، من با فاطمه علیها السلام صحبت مى کنم . به منزل رفت و از دختر پیغمبر براى ورود آن دو اجازه خواست . حضرت زهرا علیها السلام گفت : به خدا سوگند که هرگز با آنها سخن نخواهم گفت تا خدمت پدرم برسم و جریان کار آنها را بازگویم . على علیه السلام فرمود: آنها مرا واسطه و شفیع قرار دادند. حضرت فاطمه علیها السلام عرض کرد: على جان ! خانه ، خانه توست . زنان تابع مردانند و من مخالفت تو نمى کنم ، هر که را خواهى اجازه فرماى .
آن دو وارد خانه شدند و در برابر بستر فاطمه علیها السلام نشستند و سلام کردند. فاطمه علیها السلام روى از آنها گردانید و با آنها سخن نگفت . آنها گفتند: ما براى رضاى خاطر تو آمده ایم که ما را ببخشى و از تقصیر ما درگذرى .
حضرت فاطمه علیها السلام روى به على علیه السلام کرده و فرمود: من از آنها یک سؤ الى دارم و خدا را شاهد مى گیرم که حقیقت را بگویند. فرمود: آیا فراموش کردید که رسول خدا فرمود: فاطمه پاره تن من است . او از من و من از او هستم . هر کس او را آزار دهد مرا آزرده است و هر کس مرابیازارد خدا را آزرده است و کسى که پس از من او را بیازارد چنان است که در حضور من او را آزرده باشد و هر که در زندگى من او را اذیت کند مثل آن است که در مرگ من او را اذیت کرده است ؟
هر دو حرفهاى حضرت فاطمه علیها السلام را تصدیق کردند. وقتى حضرت فاطمه علیها السلام از آن دو اقرار گرفت ، سربلند کرد و فرمود: پروردگار ! تو شاهد باشد، شما هم اى حاضرین شاهد باشید که ابوبکر و عمر مرا اذیت کردند. سپس ؛ دوباره از آنان روى گردانید و فرمود: به حق پدرم با شما دیگر سخن نگویم تا خدا را ملاقات کنم و شکایت شما را به داورى عدل الهى تقدیم نمایم . ابوبکر از حرفهاى حضرت فاطمه علیها السلام به شدت متاءثر و گفت : کاش مادرم مرا به دنیا نیاورده بود تا دختر پیامبر (صلى الله علیه وآله ) از من ناراضى نباشد. عمر به او گفت : عجب است از مردم که زمام امور را به دست تو داده اند که براى خشم زنى جزع مى کنى و به رضاى زنى شاد مى گردى . این را گفت و هر دو برخاستند و رفتند.

خانه فاطمه علیهاالسلام پرورشگاه زبدگان اولاد آدم
امام خمینى (ره ) سلاله پاک زهراء اطهر (سلام الله علیها ) در پیامى فرمود:
زنى که در حجره اى کوچک و خانه اى محقر، انسانهایى را تربیت کرد که نورشان از بسیط خاک تا آن سوى افلاک و از عالم ملک تا آن سوى ملکوت اعلى مى درخشد.
صلوات و سلام خداوند بر این حجره محقر که جلوه گاه نور عظمت الهى و پرورشگاه زبدگان اولاد آدم است . 33

پی نوشت ها

1- فاطمه زهراء شادمانى دل پیامبر، ص 429. به نقل از تفسیر الامام ، ص 334 و 330
2- بحار، ج 43، ص 77
3- احقاق الحق ، ج 10، ص 321 – 320 بحارالانوار، ج 43، ص 72
4- بحار، ج 43، ص 77
5- فاطمه الزهراء من المهد الى الحد، ص 226.
6- محجه البضاء، ج 4، ص 208
7- نهج الحیاه ، ص 19 / به نقل از: بحارالانوار ج 41 ص 46 و امالى صدوقى ، حدیث 10، ص ‍ 379
8- تفسیر کشاف ، ج 3، ص 297 / مجمع البیان ، ج 10، ص 404 / تفسیر کشف الاسرار، ج 10 ص ‍ 320
9- حق تعالى در قیامت آن قدر به تو خواهد داد که راضى شوى .
10- متنهى الامال ، ج 1، ص 294
11 بحار، ج 43، ص 123 / کشف الغمه ، ج 1، ص 363،
12- بحارالانوار، ج /43، ص 81
13- کشف الاسرار، ج 1.
14- مناقب ابن مغازلى شافعى ، ص 367
15- ریاحین الشریعه ، ج 1 ص 142
16- ضحى / 10
17- فاطمه زهرا شادمانى دل پیامبر، ص 154. به نقل از احقاق الحق ، ج 19، ص 151 – 150
18- فرهنگ فاطمیه ، ص 111 – 112
19- مناقب ابن شهر آشوب ج 3، ص 387 / الخرائج راوندى ج 2 ص 537 / منتهى
20- فاطمه زهراء شادمانى دل پیامبر، ص 406 / به نقل از: عوالم المعارف ، ج 11، ص 228
21- فاطمه زهرا شادمانى دل پیامبر (صلى الله علیه وآله )، ص 271
22- انعام / 124. خداوند بهتر مى داند رسالتش را کجا قرار دهد.
23- بحارالانوار: ج 43، ص 28 / ریاحین الشریعه : ص 127 – 126
24- فاطمه زهرا شادمانى دل پیامبر: ص 78 / به نقل از ذخائر العقبى : ص 56
25- فرهنگ فاطمیه ، ص 191
26- فاطمه زهراء شادمانى دل پیامبر، ص 411 / به نقل از فضائل ، ابن شاذان : ص 83- 80
27- رنجها و فریادهاى فاطمه علیها السلام / ترجمه بیت الاحزان : ص 24
28- فرهنگ سخنان فاطمه زهرا: ص 139.
29- امالى صدوق .
30- نور 36.
31- فاطمه زهراء برتر از زیبائیها، ص 270 / به نقل از ناسخ التواریخ .
32- فاطمه زهرا علیها السلام بانوى نمونه اسلام : ص 68
33- صحیفه نور: ج 16، ص 125
منبع:الگوی رفتاری حضرت زهرا سلام الله علیها