امام هادی(ع) در سامرا بیش از بیست سال سکونت داشت و با وجود اختناق شدید و محدودیت بسیار از سوی خلفای عباسی، موفق به تربیت 185 شاگرد در زمینه‌‌های مختلف علوم اسلامی شد.
ابوالحسن امام علی النقی الهادی علیهالسلام پیشوای دهم شیعیان، در نیمه ذی حجه سال 212 هجری قمری در اطراف مدینه در محلی به نام «صُریا» به دنیا آمد.(1)
پدرش پیشوای نهم، امام جواد علیهالسّلام و مادرش بانوی گرامی سمانه است که کنیزی با فضیلت و با تقوا بود.
مشهورترین القاب امام دهم، نقی و هادی است و به آن حضرت ابوالحسن الثالث نیز می‌‌گویند.(2)
امام هادی علیهالسّلام در سال 220هجری پس از شهادت پدر گرامیشان که هنوز بیش از هشت سال نداشت (3)، به امامت رسید.
آن حضرت در مدت امامت خود، با چند تن از خلفای عباسی معاصر بود که عبارتند از:
1. معتصم، برادر مأمون
2. واثق، پسر معتصم
3. متوکل، برادر واثق
4. منتصر، پسر متوکل
5. مستعین، پسر عموی منتصر
6. معتزّ، پسر دیگر متوکل (4)
به دستور متوکل، آن امام عزیز را به اجبار به سامرا آوردند.(5)
امام علیهالسلام تا پایان عمر خود ـ بیش از بیست سال‌ـ در این شهر به سر برد.
شیخ مفید با اشاره به اقامت اجباری امام در سامرا می‌‌نویسد: آن حضرت به ظاهر مورد احترام خلیفه بود، ولی در باطن به وسیله متوکل دسیسه‌‌هایی علیه آن حضرت می‌‌شد که هیچ یک از این نقشه‌‌ها در عمل موفق نبود.(6)
عصر زندگی امام هادی علیهالسلام، عصر اختناق و استبداد بود و امام علیهالسلام برای فعالیت فرهنگی در سطح گسترده آزادی عمل نداشت، ولی در همان شرائط نامساعد، علاوه بر فعالیت‌های فرهنگی از طریق مناظره با مکاتب عقیدتی متعددی همچون «معتزله» و «اشاعره»،(7) مکاتبات، پاسخگویی به سؤال‌ها و شبهات و تبیین بینش درست در برابر مکاتب کلامی منحرف، راویان و محدثان و بزرگانی از شیعه را تربیت کرد و علوم و معارف اسلامی را به آنان آموزش داد.
شیخ طوسی، تعداد شاگردان آن حضرت در زمینه‌‌های مختلف علوم اسلامی را 185 نفر می‌‌داند.(8)
امام هادی علیهالسّلام در مدت اقامت خود در سامرا چندین بار رویاروی فقیهان درباری قرار گرفت.
وقتی که در میان فقهای دربار اختلاف فتوا به وجود می‌‌آمد، آنان ناگزیر برای حل مشکل به امام علیهالسلام مراجعه می‌‌کردند و آن حضرت با دانش امامت و استدلال روشن، چنان مسئله را می‌‌شکافت که فقها در برابر آن ناگزیر به تحسین و تسلیم می‌‌شدند.(9)
امام هادی علیهالسّلام در طول زندگی خود، با غلات (کسانی که در حق ایشان غلو می‌‌کردند) ، مبارزه کرده و آنان را از خود طرد می‌‌نمودند که از جمله آنان علی بن حسکه استاد قاسم شعرانی یقطینی که از بزرگان غلات و مطرود ائمه طاهرین علیهم‌السلام است.(10)
از انحرافاتی که غلات شیعه پدید آورده و سبب حمله دیگر فرق اسلامی به آنها شدند، مشکل تحریف قرآن بود، امام هادی علیهالسلام ضمن رساله مفصلی که ابن شعبه حرّانی از آن نقل کرده، به شدت بر تحریف نشدن قرآن و اینکه قرآن کریم همه جا اصل و محور است، تکیه می‌کرد و اصرار می‌ورزید و آن را در مقام سنجش روایات و تشخیص صحیح از ناصحیح به عنوان معیاری دقیق اعلام نمود. (11)
امام هادی علیهالسّلام در سامرا از چنان شخصیت والا و عظمت روحی برخوردار بود که همگان در مقابل وی فروتنی نشان می‌‌دادند و ناخواسته در برابرش تواضع کرده و محترمش می‌‌داشتند.(12)
آن حضرت در سامرا تحت کنترل و مراقبت قرار داشت، اما با وجود همه رنج‌ها و محدودیت‌ها هرگز به کم‌ترین سازش با ستمگران تن نداد، سرانجام در زمان معتز مسموم گردید (13) و در ماه رجب سال 254 هجری پس از بیست سال و نه ماه اقامت در سامراء به شهادت رسید و در خانه خویش به خاک سپرده شد. (14) و (15)
——————————————————–
* پاورقی
1. طبرسی، اعلام الوری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، الطبعه الثالثه، ص355. و شیخ مفید، الارشاد، قم، بصیرتی، بی تا، ص327.
2. اعلام الوری، پیشین، ص355.
3. اربلی، کشف الغمه، ج 2، ص 374. و مسعودی، اثبات الوصیه، ص 221. و کفعمی، مصباح التهجد، ص 714.
4. رسول جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، چاپ هفتم، 1383ش، ص501 .
5. مسعودی، مروج الذهب، بیروت، دارالاندلس، الطبعه الاولی، 1381 ه.ق، ص409.
6. الارشاد، پیشین، ص334.
7. طبرسی، احتجاج، نجف، المطبعه المرتضویه، 1350 ه.ق، ص249.
8. طوسی، رجال، نجف، المطبعه الحیدریه، الطبعه الاولی، 1381 ه.ق، ص409.
9. ر ک. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، بیروت دار احیاء التراث العربی، ج18، ص408 . و شریف القرشی، حیاه الامام الهادی، بیروت، دار الأضواء، الطبعه الاولی، 1408 ه.ق، ص240.
10. شیخ طوسی، رجال کشی، تصحیح مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، ص518.
11. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ، پیشین، ص516.
12. عیسی اربلی، کشف الغمه، تحقیق: سید هاشم رسولی، تبریز، ج2، ص389.
13. شبلنجی، نور الابصار، قاهره، مکتبه المشهد الحسین، ص166.
14. الارشاد، پیشین، ص334.
15. مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم
