امام هادی(ع) با شیوه نامه‌نگاری در حفظ نهضت علوی و مکتب تشیع نقش مهمی ایفا کردند. نامه‌هایی که ایشان به وکلای خود و شیعیان نوشتند، در گسترش نهضت علوی نقشی کاملاً برجسته ایفا کرده است.
امام هادی(ع) با آنکه در سامرا تحت کنترل و مراقبت قرار داشت، اما با وجود همه رنج‌ها و محدودیت‌ها، هرگز به کمترین سازشی با ستمگران تن نداد، از آنجایی که شخصیت الهی و موقعیت اجتماعی امام و نیز مبارزه منفی و عدم همکاری او با خلفا، برای طاغوت‌های زمان هراس‌آور و غیر قابل تحمل بود و پیوسته از این موضوع رنج می‌بردند، سرانجام تنها راه را خاموش کردن نور خدا پنداشتند و در صدد قتل امام برآمدند و به این ترتیب امام هادی(ع) نیز مانند امامان پیشین با مرگ طبیعی از دنیا نرفت، بلکه در زمان «معتزّ»، مسموم شد و در سوم رجب سال 254 هجری به شهادت رسید و در سامرا، در خانه خویش به خاک سپرده شد.
* پایه‌های اصلی ولایت فقیه در زمان کدام امام شکل گرفت
امام هادی(ع) با وجود شرایط بسیار سخت سیاسی و اجتماعی، از اسلام ناب و سیره نبوی بر محوریت مکتب اهل بیت حراست و نگهبانی کرد و در این راه تلاش‌های فراوانی از خود نشان داد که به حسب وظیفه الهی و امامت بود:
1ـ حفظ میراث و دستاوردهای ائمه پیشین با تکیه بر نیروی پیامبر(ص) و امیرمؤمنان(ع).
2ـ پاسخ به شبهات عقیدتی در زمینه‌های مختلف از جمله توحید، نبوت، امامت، معاد و دفاع از اصل اسلام، امام بارها اساس دین اسلام را از خطر نابودی نجات داد، عقاید مسلمانان در این دوره بارها توسط برخی از رهبران ادیان دیگر به چالش کشیده شد، اگر تدابیر و علوم الهی امام و اقدامات مهم فرهنگی امام نبود اساس عقاید اسلام و مسلمین از بین می‌رفت.
3ـ تربیت شاگردان بزرگ: امام از طریق تربیت شاگردان مختلف که برخی از آن‌ها از شاگردان اجداد طاهرینش بودند علوم آن‌ها را افزایش داد و آنان را در حمایت از دین اسلام پشتیبانی علمی کرد، شاگردانی که هر یک دارای آثار علمی گرانسنگ بودند و میراث امامت و مکتب علوی را به آیندگان منتقل کرده و در فرهنگ سازی نقش بسیار موثر داشتند، افرادی چون ابوهاشم جعفری، اسماعیل بن مهران، علی بن مهزیار اهوازی، حسین بن سعید اهوازی که حدود 30 کتاب نوشته بود، فضل بن شاذان که دارای تالیفات زیادی بود، ابو حماد رازی (ری شهری) و عبدالعظیم حسنی که در ری مدفون است از شاگردان امام هادی(ع) بود که همه این شاگردان به عنوان شاخه‌های گسترده امامت بودند.
4ـ مناظرات امام هادی(ع) با رهبران مذاهب و فرق دیگر که بیشتر در این گفت‌وگوها قصد مناظره‌کنندگان چیره‌شدن بر امام بود، ولی امام قصد هدایت آن‌ها را داشت و با نگاه امامت و ترحم به آنان متوجه می‌شد، بسیاری از سرداران نظامی که از ترکان ماوراء النهر بودند با درک مقام امامت با دیدن فضایل آن حضرت به امامت آن حضرت ایمان می‌آوردند.
5ـ مبارزه با غُلات: از جمله فعالیت‌های امام در حفظ نهضت و مکتب علوی استوار بر سیره نبوی، مبارزه با غلو و غالیان و فرقه‌های گمراه با گرایشات صوفی مآبانه بود، آن حضرت(ع) با تمام گرایشاتی که مغایر با خط اسلام ناب و اصیل بود از طرق مختلف مبارزه می‌کرد و به اصحاب خود و وکلای خود طی نامه یا پیام شفاهی به دوری و پرهیز از آنان را موکداً توصیه کرده و شیعه را از غلو و گرفتاری در انحرافات نجات می‌داد و به این نحو خط سبز امامت و اسلام را حراست می‌کرد.
6ـ امام هادی(ع) به ابتکاری گسترده و بزرگ در این دوره با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی دست زد و آن تأسیس نهاد وکالت بود، با توجه به گستردگی و پراکندگی شیعیان در مناطق مختلف قلمرو اسلامی در ایران و آفریقا و حجاز، وکلا و نمایندگانی در این مناطق انتخاب کرد، اگر چه در دوره ائمه پیشین نیز این رسم گسترده و به هم پیوسته را بر اساس ضرورت زمان ایجاد کرد و هرگاه در زمینه عقاید دینی و مشکلات شرعی و… مشکلی برای شیعه یا عقاید دیگر مسلمانان پیش آمد می‌کرد، با یک نامه از طریق پیک‌های مطمئن این مشکل را در مدت کوتاه و فوری حل می‌کرد و بدین سبب از عقاید شیعه و اسلام و نهضت علوی پاسداری می‌کرد.
این دستاورد بزرگ زمینه‌ساز برای دوره غیبت نیز محسوب می‌شد و مردم را با شرایط عصر غیبت و نبود امام معصوم در میان مردم و حضور نمایندگان امام در جامعه آشنا می‌کرد، همین نهاد و سازمان زمینه ساز حل مشکلات دوره غیبت کبری نیز شد، چون در دوره غیبت صغری امام زمان(عج) و امام عسکری(ع) قبل از آن حضرت وکلا و نمایندگانی داشتند ولی پس از انقضای دوره غیبت صغری و آغاز غیبت کبری، شرایط تغییر یافت، و کم کم مرجعیت و فقهای اسلام جایگزین نواب خاص شدند.
لذا اساس و اصل ولایت فقیه و نماینده عام امام معصوم در دوره غیبت کبری که اکنون شکل گرفته، در دوره امام هادی(ع) به صورت وسیع بنیانگذاری شده و مورد تأیید امام معصوم بوده، امام با تشکیل نهاد وکالت برای آیندگان این پیام را داد که فقهای با تقوی در دوره عدم حضور امام معصوم در جامعه می‌توانند از طرف امام به حل و فصل و حراست و پاسداری و تصدی امور اجتماعی در صورت فراهم بودن شرایط اقدام کنند.
با وقوف از میزان نقش مرجعیت شیعه و محدثان بزرگ و معتبر شیعه در حفظ عقاید مردم با نوشتن و جمع‌آوری آثار و کتاب‌های فراوان و اساس اسلام و پاسداری از فرهنگ اسلام می‌توان به عظمت اندیشه‌های امام هادی(ع) در تأسیس نهاد وکالت پی برد، در واقع اساس مرجعیت به صورت عملی در عصر امام هادی(ع) نهاده شد، این دستاورد در حفظ مکتب علوی نقش کاملاً برجسته و تعیین کننده دارد، مرجعیت در دوره غیبت کبری مهم‌ترین سازمان حفاظت و پاسداری از نهضت علوی و گسترش دهنده آن بوده که در طول تاریخ با مرجعیت این وظیفه تحقق یافته، هدایت قیام‌های ضد استعماری و استبدادی توسط مراجع انجام گرفته است که برخاسته از نهاد وکالت بود.
7ـ امام هادی(ع) با شیوه نامه‌نگاری نیز در حفظ نهضت علوی و مکتب تشیع نقش مهمی ایفا کرده، نامه‌هایی که به وکلای خود و شیعیان نوشت ـ نظیر نامه به مردم اهواز ـ در گسترش نهضت علوی نقش کاملاً برجسته ایفا کرده است.
