1- قال عليه السلام : حسب المر من كمال المروة ، و تركه ما لايحمل به .

ومن حيائه ، ان لايلقى احدا بما يكره ، و من عقله حسن رفقه .

ومن ادبه ، ان لايترك ما لابد له منه ، و من عرفانه علمه بزمانه .

ومن ورعه ، غض بصره و عفه بطنه ، و من حسن خلقه كفه اءذاه .

ومن سخائه ، بره بمن يجب حقه عليه ، و اخراجه حق الله من ماله .

ومن اسلامه ، تركه ما لايعنيه ، و تجنبه الجدال ، و المرإ فى دينه .

ومن كرمه ، ايثاره على نفسه ، و من صبره قلة شكواه .

ومن عقله ، انصافه من نفسه ، و من حلمه تركه الغضب عند مخالفته .

ومن انصافه ، قبوله الحق اذا بان له .

ومن نصحه نهيه عنا لايرضاه لنفسه .

ومن حفظه جوارك ، تركه توبيخك عند اسإ تك مع علمه بعيوبك .

ومن رفقه ، تركه عذلك عند غضبك بحضرة من تكره .

ومن حسن صحبته لك ، اسقاطه عنك موونة اذاك .

ومن صداقته ، كثرة موافقته و قلة مخالفته ، و من صلاحه شدة خوفه من ذنوبه .

ومن شكره ، معرفة احسان من احسن اليه ، و من تواضعه معرفته بقدره .

ومن حكمتة ، علمه بنفسه .

ومن سلامته ، قلة حفظه لعيوب غيره ، و عنايته باصلاح عيوبه .

امام جواد عليه السلام فرمود: شرافت انسان به جوانمردى او و كنار گذاشتن چيزهايى كه توان انجامش را ندارد، وابسته است .

و حيإ او در ملاقات نيكو، و عقل او در مدارا كردن با مردم ، و ادب او در انجام وظايف ، و معرفت او در آگاهى به زمان ، و ورع او در پوشاندن چشم از گناه و جلوگيرى از ورود لقمه هاى حرام به شكم است .

و اخلاق نيكوى او در اذيت نكردن ديگران ، و جود و بخشش او در كمك كردن به كسانى است كه حقوق واجب به گردن او دارند، و بيرون كردن حقوق الهى از ثروتى كه دارد.

و تسليم او در برابر خدا ترك كردن كارهايى است كه به نفع او نيست .

و جود و كرم او در ايثار به ديگران ، و صبر او در كم شكايت كردن ، و عقل او در انصاف و مروت : و بردبارى او در ترك غضب و خشم ، و مروت و انصاف او در قبول سخن حق ، و نصيحت او در نهى كردن از چيزى است كه براى خودش نمى پسندد.

و در حفظ و حقوق همسايگى سرزنش نكردن با اينكه عيبها را مى داند، و مداراى او با تو سكوت او است پيش كسانى كه هنگام خشم و غضبت دوست ندارى سخن مى گويد.

و هم نشينى و رفاقت او كم كردن ناراحتى تو، و صداقت او در موافقت نمودن و كمتر مخالفت كردن است ، و خوب بودن او در ترس زياد از گناهانش مى باشد.

و سپاسگذارى او در شناختن نيكى ديگران به خودش ، و تواضع او در شناختن ارزش خويشتن ، و حكمت او در آگاهى به شخصيتش مى باشد.

و سلامت نفس او در از ياد بردن عيبهاى ديگران ، و توجه بيشتر به بر طرف نمودن عيبها و نقصهاى خودش مى باشد(500).

2- قال عليه السلام : العفاف زينة الفقر، و الشكر زينة الغنى ، و الصبر زينة البلا و التواضع زينة الحسب ، و الفصاحة زينة الكلام والعدل زينه الايمان و السكينة زينة العبادة ، و الحفظ زينة الرواية .

و خفض الجناح زينة العلم ، و حسن الاءدب زينة العقل ، و بسط الوجه زينة الحلم .

و الايثار زينة الزهد، و بذل المجهود زينة النفس ، و كثرة البكإ زينة الخوف . و التقلل زينة القناعة ، و ترك المن زينة المعروف .

و الخشوع زينة الصلاة ، و ترك ما لا يعنى زينة الورع .

امام جواد عليه السلام فرمود: عفت و پاك دامنى زينت فقر، شكر نعمت زينت ثروت ، وبردبارى زينت گرفتارى ها است .

فروتنى زينت شرف ، واضح و روشن سخن گفتن زينت كلام ، عدالت زينت ايمان ، و وقار زينت عبادت ، نگاهدارى و خوب به ذهن سپردن مسائل زينت نقل بازگوئى ، تواضع زينت دانش ، تربيت صحيح زينت عقل ، گشاده روئى زينت بردبارى ، گذشت كردن از مال و ثروت زينت زهد، بخشيدن آنچه در توان است زينت جان و روان گريه ى زياد زينت ترس ، كم خواهى زينت قناعت ، ترك منت زينت و كارهاى خوب ، خشوع زينت نماز و پرهيز از كارهاى بى ارزش زينت ورع و پرهيزگارى است (501).

3- قال عليه السلام : من وثق بالله ، و توكل على الله نجاه الله من كل سؤ وحرز من كل عدو.

والدين عز، والعلم كنز، و الصمت نور.

و غاية الزهد الورع .

و لاهدم للدين مثل البدع ، و لا اءفسد للرجل من الطمع .

وبالراعى تصلح الرعية ، و بالدعإ تصرف البليه .

و من ركب مركب الصبر اهتدى الى مضمار النصر.

و من غرس اءشجار التقى اجتنى ثمار المنى .

امام عليه السلام فرمود: هر كس به خدا اعتماد و بر او توكل كند او را از هر بدى نجات مى دهد، و از هر خطرى حفظ مى كند.

ديندارى سبب عزت ، و دانش گنج ، و سكوت نور، و نهايت زهد پرهيزگارى از گناه است .

و هيچ چيزى مانند بدعت دين را خراب نمى كند، مانند طمع انسان را فساد نمى كشاند.

جامعه ى صالح در پرتو پيشواى صالح است ، و دعا رنج ها و كدورت ها را دور مى كند، و كسى كه بر مركب صبر سوار شود به ميدان هاى پيروزى و فتح هدايت مى شود، و كسى كه درخت تقوا و پرهيزگارى را در دل بهنشاند، ميوه هاى آرزو مى چيند(502).

4- قال التوبة على اربع دعائم : ندم بالقلب ، و استغفار باللسان ، و عمل بالجوارح ، و عزم ان لايعود.

و ثلاث من عمل الابرار: اقامة الفرائض ، و اجتناب المحارم ، و احتراس من الغفلة فى الدين .

و ثلاث يبلغن بالعبد رضوان الله : كثرة الستغفار، و خفض الجانب ، و كثرة الصدقة .

و اءربع من كن فيه استكمل ايمانه : من اعطى لله ، و منع فى الله ، واحب لله ، و اءبغض فيه .

و ثلاث من كن فيه لم يندم ، ترك العجلة ، و المشورة ، و التوكل عند العزم على الله عز و جل .

امام جواد عليه السلام فرمود: توبه چهار ستون و پايه دارد:

پشيمانى قلبى ،

درخواست آمرزش با زبان ،

جبران گذشته با عبادت ها و كارهاى نيك ،

و تصميم جدى بر ترك گناه .
سه خصلت از ويژگى هاى ابرار و نيكان است :

به پاداشتن واجبات ،

پرهيز از حرام هاى الهى ،

و دورى از غفلت زدگى در مسائل دينى .
سه چيز سبب خوشنودى خدا مى شود:

استغفار و درخواست آمرزش ،

عبادت هاى شبانه ،

و زياد صدقه دادن .
هر كس چهار خصلت در او باشد ايمانش كامل است :

1- بذل و بخشش ‍ براى رضاى خدا باشد،

2- كمك نكردنش براى خوشنودى خدا باشد،

3- دوست داشتنش براى خدا باشد،

4- و دشمنيش نيز براى خدا باشد.
هر كس سه خصلت در او باشد هيچ وقت پشيمان نمى شود:

1- عجله نكردن در كارها،

2- مشورت با ديگران ،

3- و توكل بر خدا هنگام انجام دادن كارها(503).

5- قال عليه السلام : خير من الخير فاعله ، و اءجعل من الجميل قائله ، و ارجح من العلم حامله .

و شر من الشر جالبه ، و اءهول من الهول راكبه .

امام جواد عليه السلام فرمود: بهتر از كار نيك ، انجام دهنده ى آن است ، و زيباتر از سخن زيبا، گوينده ى آن است ، و برتر از دانش ، دانشمند، و بدتر از بدى ، افروزنده ى بدى ، و ترسناك تر از ترس ، سوار شدن بر مركب ترس ‍ است (504).

خصلت هاى نيكو

قال عليه السلام : اربع خصال تعين المر على العمل : الصحة ، و الغنى ، و العلم ، و التوفيق .

امام جواد عليه السلام فرمود: چهار خصلت و ويژگى انسان را در كارهايش ‍ كمك مى كند:

1- سلامتى جسم و جان

2- ثروت و دارايى .

3- دانش و آگاهى

4- عنايت و توفيق خداوند(499).
منشاء اختلاف ها

قال عليه السلام : لو سكت الجاهل ، ما اختلف الناس .

امام جواد عليه السلام فرمود: اگر نادان سكوت كند مردم مخالفتى با هم نخواهند داشت (505).
پاداش صبر بر مصيبتها

1- قال عليه السلام : الصبر على المصيبة ، مصيبة على الشامت بها.

امام جواد عليه السلام فرمود: بردبارى در برابر مصيبتها، مصيت است براى كسى كه سرزنش مى كند(506).

2- امام جواد عليه السلام در پاسخ نامه ى شخصى كه براى غم از دست دادن فرزندش و سختى فراق ، شكايت كرده بود، نوشت :

اءما علمت اءن الله عزوجل يختار من المؤ من و من ولده اءنفسه لياءجره على ذلك .

آيا نمى دانى خداوند از مال مؤ من و فرزندش بهترين آن را انتخاب كرده و مى گيرد، تا بدان وسيله به او پاداش دهد(507).
ادب و تربيت حقيقى

قال عليه السلام : ما اجتمع رجلان الا كان اءفضلهما عند الله آدبهما.

فقيل : يا ابن رسول الله ! قد عرفنا فضله عند الناس ، فما فضله عند الله ؟

فقال : بقرائة القرآن كما اءنزل ، ويروى حديثنا كما قلنا، و يدعو الله مغرما بدعائه .

و حقيقة الادب : اجتمال خصال الخير، و تجافى خصال الشر، و بالادب يبلغ الرجل مكارم الاخلاق فى الدنيا و الاخرة ، و يصل به الى الجنة .

و الادب عند الناس النطق بالمستحسنات لا غير، و هذا لا يعتد به مالم يوصل بها الى رضإ الله سبحانة والجنة .

و الادب هو اءدب الشريعة ، فتاءدبوابها، تكونوا اءدبإ حقا.

و من صاحب الملوك بغير اءدب ، اءسلمه ذلك الى الهلكة ، فكيف بمن يصاحب ملك الملوك و سيد السادات .

امام جواد عليه السلام فرمود: هنگام ملاقات دو نفر برترين آنان پيش ‍ خداوند با ادب ترين آنها است ، سؤ ال شد: اى پسر رسول خدا برترى يكى از آن دو نفر را پيش مردم شناختيم ، پس نزد خدا برترى به چيست ؟

فرمود: به خواندن قرآن همانگونه كه نازل شده است ، و نقل سخنان ما همانگونه كه گفته ايم .

ادب حقيقى به زيبايى او در صفات نيكو، و دور كردن صفات زشت است .

به وسيله ى ادب انسان در دنيا و آخرت به مكارم اخلاق رسيده و وارد بهشت مى شود.

ادب نزد مردم زيبا سخن گفتن است ، ولى تا وقتى كه رضايت خداوند و ورود به بهشت از آن حاصل نشود بى ارزش است .

ادب حقيقى ادب شريعت و دين است ، پس به آن مؤ دب شويد تا صاحب ادب واقعى باشيد.

و كسى كه با پادشاهان بدون رعايت كردن ادب همنشين شود هلاك گردد، پس چگونه است حال كسى كه با پادشاه پادشاهان و سرور همه ى سروران عالم هم نشين شود(508).

سيد ابوالفضل طباطبايى اشكذرى ، مهدى اسماعيلى

منبع: غدیر

500- كشف الغمة : 2/347. بحارالانوار: 75/80 ح 66. حلية الابرار: 4/598. فصول المهمه ابن صباغ 274. نور الابصار: 331. احقاق الحق : 12/430، و 19/603.

501- كشف الغمة : 2/347. بحار الانوار: 75/80 ح 65. حلية الابرار: 4/598 فصول المهمه ابن صباغ : 273. نور الابصار: 331، احقاق الحق : 12/434، و 19/603.

502- نور الابصار: 332. فصول المهمه ابن صباغ : 273. احقاق الحق : 12/438. و 19/605.

503- كشف الغمة : 2/349. بحار الانوار: 75/81 ح 74. حلية الابرار: 4/600. فصول المهمه ابن صباغ : 274. نور الابصار: احقاق الحق : 12/438، و 19/604.

504- احقاق الحق : 49/601.

499- كشف الغمة : 2/346. بحار الانوار: 75/79 ح 57. حلية الابرار: 4/597. فصول المهمه ابن صباغ : 273. احقاق الحق : 12/436.

505- كشف الغمة : 2/349 س 10، بحار الانوار: 75/81 ح 75. حلية الابرار: 4/600. نور الابصار: 331. فصول المهمه ابن صباغ : 274. احقاق الحق : 12/432، و 19/604.

506- كشف الغمة : 2/349. بحار الانوار: 75/81 ح 73. حلية الابرار: 4/600. نور الابصار: 331. احقاق الحق : 12/437، و 19/604 س ‍ 4. فصول المهمه ابن صباغ : 274.

507- كافى : 3/218 ح 3، وسائل الشيعة 3/243 ح 3522، وافى : 25/546 ح 24618.

508- ارشاد القلوب : 160. عدة الداعى : 23. فصول المهمه حر عاملى : 1/679 ح 1070. وسايل الشيعه : 6/220، ح 7781، 7/56، ح 8709، و 17/327، ح 22681.