نویسنده : علی رضا محمدی

5. تقسیمات کشوری
رسول خدا(ص) پس از فتح عربستان، جهت اداره کشور پهناور خویش، استانداران، ولایتداران و امیرانی برای نواحی و شهرهای بزرگ معیّن و نصب نمودند.[1]چنانکه عتاب بن ‌اسید را به فرمانداری مکه منصوب نمودند و قیس بن‌مالک در همدان، عدی بن‌حاتم در منطقه طی و عمرو بن حزم در یمن… از جمله استانداران آن حضرت بودند، ایشان یمن را به مقاطعاتی تقسیم نمود و بر هر مقاطعه یکی از خانواده «لوذان» را که حاکم اصلی یمن بودند، نصب کرد.[2]

6. سیاست خارجی

1-6. اعزام سفیر و ارسال نامه‌ به سران کشورها :
ماموریت و رسالت الهی پیامبر(ص) جهانی بود و به هیچ وجه منحصر در مدینه یا حجاز نمی گردید؛ بدین خاط آن حضرت پس از تشکیل دولت خود در مدینه با دولت های بیگانه روابط برقرار ساخت و با اعزام سفیر و ارسال نامه به سران کشورها رسالت خود و اصول سیاست خارجی دولت خویش را اعلام می نمود. [3] و مشخص می ساخت که هدف او به هیچ وجه کشورگشایی نیست؛ بلکه ابلاغ پیام الهی است. چنانکه در سال هفتم هجری نامه‌هایی به بعضی از سران کشورها ارسال کرد و از آنها دعوت نمود اسلام را بپذیرند. و تذکر داد اگر مسلمان شدند، در سِلْم و امان خواهند بود و گرنه مسؤولیت گمراهی مردم نیز به عهده آنهاست.[4] مجموعه اسناد سیاسى و ادارى که صدور آن‌ها از پیامبر(ص)روایت شده، بالغ بر 246فقره است که شامل: نامه، عهدنامه، صلح نامه، امان نامه، دعوت نامه به قیاصره و پادشاهان و امیران و سران قبایل مى‌باشد.[5] در این نامه ها، پیامبر اکرم (ص) بر رعایت اموری نظیر؛ نکات ادبی و کاربرد الفاظ و القاب تشریفاتی به تناسب مقام [6]، استدلال و منطق، تطمیع و تهدید و اطمینان از بسط نفوذ و پیروزی اسلام و…تاکید داشتند.[7] سفیران پیامبر اکرم(ص) که به کشور های خارجی اعزام می شدند، از نظم و سازماندهی خوبی برخوردار بودند و به زبان مردم کشوری که به سوی آن اعزام شده بودند، سخن می گفتند. مشهورترین اعزام ها عبارت بود از اعزام سفیر به سوی؛ کسری‌ پادشاه فارس؛ مقوقس، عظیم و بزرگ قبط؛ هرقل، پادشاه روم و عظیم بصری؛ نجاشی سلطان حبشه؛ حارث غسانی، پادشاه تخوم شام؛ هوذه بن‌علی حنفی، پادشاه یمامه و همچنین به سلطان های عمان، بحرین، حارث و یمن سفیرانی فرستاده شد.

2-6. اداره رسایل و ترجمه :
این اداره از چند نفر از اصحاب تشکیل شده بود که وظیفه ترجمه نامه ها و گفتگو ها و مذاکرات رسول‌اکرم(ص) و هیأتهای خارجی را برعهده داشت. بارزترین آنها زید بن ثابت بود که سمت مترجم را داشت و به زبانهای فارسی، رومی، قبطی و حبشی آشنا بود. همچنین عبداللّه بن ارقم، سرجیل بن حسنه، حنظله بن ربیع، حنظله بن صیفى و على بن ابى‌طالب(ع) از ارکان ورؤساى کاتبان پیامبر بودند. [8]

3-6. عقد پیمان هاى سیاسى :
بهترین نمودار دیپلماسیِ دولت اسلامى در عصر رسول خدا، عهدنامه ها و پیمان هایى است که بین حضرت و اقوام و فرق مختلف به امضا رسیده است. از مهم ترین آن ها پیمان حضرت با یهودیان مدینه [9] و پیمان صلح حدیبیّه با قریش است.[10]

4-6. پذیرش هیأتهای خارجی :
در بدو ورود گروه مشخصی از اصحاب از هیأتهای خارجی استقبال می نمودند. پیامبر (ص)در مدینه دارالضیافه‌اى ترتیب داد تا وفود و هیأت‌های سیاسى که براى دیدار آن حضرت و تشرف به اسلام و یا مقاصد دیگر به مدینه وارد مى‌شدند، از آنها پذیرایى شود.[11] مغیره بن‌شعبه مأمور بود به میهمانان و وفود بیاموزد چگونه به رسول خدا(ص) تحیّت گفته و سکینه و وقار نزد رسول‌خدا(ص) را رعایت نمایند. گاهی مواقع پیامبر(ص) متواضعانه از هیأت‌های سیاسى پذیرایی می‌کرد. این امر در خصوص هیأت نجاشی و شخص او در تاریخ ثبت است.[12]

جمع بندی
همان گونه که مشاهده می شود پیامبر گرامی اسلام (ص)، به دلیل برخورداری از شئون و اختیارات مختلف الهی و در راستای فعلیت بخشیدن به اهداف عالى خویش در زمینه‌هاى‌گوناگون سیاسى، اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، داخلی و خارجی، اقدام به تاسیس دولت نموده و پیشرفته ترین و کارآمدترین تشکیلات اداری و سازمان های مورد نیاز عصر خویش را به وجود آوردند به نحوی که علیرغم مدت زمان کوتاه و مشکلات و موانع متعدد، بیشترین و موثرترین دستاوردهای درخشان را در جهت آزادی، عدالت، هدایت، تکامل و ترقی مادی و معنوی جامعه بشری به ارمغان آورد. چنانکه گوستو لوبون می نویسد: «نفوذ اخلاقی همین اعراب زاییده اسلام، آن اقوام وحشی اروپا را که سلطنت روم را زیر و زبر نمودند، در طریق آدمیت داخل کرد و نیز نفوذ عقلانی آنان دروازه علوم و فنون و فلسفه را که از آن به کلی بی خبر بودند، به روی آنها باز کرد و تا ششصد سال استاد اروپائیان بودند.»[13] و فریدریش دیترسی، خاورشناس و محقق آلمانی نیز اذعان دارد؛ ‌«علوم طبیعی، ریاضی، فلسفه، و ستاره شناسی که در قرن دهم، اروپا را جلو برد؛ سرچشمه آنها قرآن محمد(ص) می باشد و اروپا به آیین محمد(ص) بدهکار است.»[14]

پی نوشت ها :

[1] – نظام الاداره والحکم فی الاسلام، ص 555.
[2] – ساختار حکومت پیامبر(ص)، پیشین.
[3] – مسلمانان در بستر تاریخ، یعقوب جعفری، ج 1، ص 80.
[4] – این نامه‌ها به عنوان اسناد سیاسی اسلام در کتب تاریخ مضبوط است و در کتاب «جمهره رسائل العرب» و «مکاتیب الرسول» آمده است.
[5] – ر. ک: مجموعه الوثاقه السیاسیه للعهد النبوی و الخلافه الراشده، محمد حمید الله، بیروت: دارالارشاد، 1968، ص 204.
[6] – مانند: «الی هرقل عظیم الروم»، «الی کسری عظیم فارس» و امثال اینها.
[7] – ر. ک: ساختار اجتماعی و سیاسی نخستین حکومت اسلامی در مدینه، پیشین، صص 232 – 236.
[8] – ر. ک: دولهالرسول، ص 274؛ تراتیب الاداریه، ج 1، ص 251؛ اسدالغابه، ج 2، ص 279.
[9] – ر. ک: سیره ابن هشام، ج 2، ص 501.
[10] – ر.ک: مکاتیب الرسول، علی احمدی، ص 282.
[11] – دولهالرسول، ص 289.
[12] – ر. ک: سیره ابن‌هشام، ج 4، ص 184؛ تراتیب الاداریه، ج 1، ص 39؛ دولهالرسول، ص 289.
[13] – تمدن اسلام و عرب، ص 751.
[14] – اسلام از دیدگاه اندیشمندان غرب، نصرالله نیک بین، دورود: سیمان و فارسیت، بی تا، ص 52.