نویسنده:حجت‌الاسلام احمد یزدی*
امام سجاد(ع) وقتی یک بیمار را می‌دیدند که از بیماری نجات پیدا کرده، به او می‌فرمودند: «پاکی و راحتی بر تو گوارا باد! از حال به بعد، اقدام به عمل کن.» امام سجاد(ع) جسم و روح انسان را با خطر مواجه می‌دیدند؛ جسم را در معرض خطر آلودگی‌ها، دردها و رنج‌ها و روح انسان را آسیب‌پذیر نسبت به گناهان و عواقب آن. بنابراین بیماری روح را به مراتب برای انسان مضرتر از بیماری جسم می‌دیدند و اگر کسی را مشاهده می‌کردند که از آلودگی‌های باطنی و گناهان دست برداشته، به او شروع مجدد یک زندگی پاک را تبریک گفته و او را به از سرگیری عمل صالح دعوت می‌کردند. (صفحه 999 ج 2 میزان‌الحکمه).
دیدگاه امام سجاد(ع) به بیماری‌های جسم و رنج‌های بدن، دیدگاهی متفاوت با سایر مردم زمانه بود. ایشان بیماری را عامل رکود و ناامیدی و نخوت نمی‌دیدند؛ بلکه عاملی برای تحرک و پویایی به حساب می‌آوردند. در روایتی از ایشان آمده است که: «تب، نیکو دردی است؛ چرا که به هر عضوی، بهره‌ای از ابتلا و بلا می‌رساند و خیری نیست در کسی که به بلا مبتلا نشود.» (ص 147 حلیه‌المتقین)
نگاه ایشان به تب از این جنبه است که سایر اعضا، فعال شده و از خود مقاومت نشان میدهند و علت فعال شدن آنها را به واسطه ظهور تب در بدن می‌دانستند. بنابراین از آن با تعبیر ابتلا و امتحان یاد می‌کنند.
امام سجاد(ع) در روایتی دیگر می‌فرمایند: «من لم یعرف دائه افسده دوائه» (ص 942 ج 2 میزان‌الحکمه) یعنی انسانی که شناختی از بیماریش ندارد و غافل از بروز بیماری در وجودش است، به جسمش کم‌توجه یا بی‌توجه است و بالطبع برای خروج بیماری هم تلاشی نخواهد کرد. وقتی مجموعه بدن بنای اصلاح ندارد، داروهایی هم که شخص در این راستا مصرف می‌کند، به نتیجه واقعی نمی‌رسد. امام زین‌العابدین(ع) با توجه به این روایت، شناخت بیماری را در درجه اول سلامت و بهبود شخص بیمار می‌دانند. این امام بزرگوار، آنقدر برای اجتماع سالم و انسان‌های سالم از حیث جان و بدن ارزش قایل هستند که حتی در بهترین حالات روحی که با معبود خویش به نیایش می‌پردازند نیز از این امر حیاتی غفلت نمی‌ورزند و عافیت و سلامت را مقدمه‌ای برای رشد و تعالی ابعاد وجودی انسان می‌دانند. روش ایشان در بازپروری انسان‌های بیمار، کناره‌گیری و دوری از آنها نبوده؛ بلکه حتی در شرایط سخت که اجتماع، رابطه با بعضی از بیماران را نمی‌پسندد، ایشان برای تسکین آلام روحی آنها، هیچ‌گاه انس و محبت خود را از آنها دریغ نمی‌داشتند.
فرازی از دعای بیست‌وسوم صحیفه سجادیه پایان سخن من در این باب است: «خدایا بر من منت بگذار به تندرستی و ایمنی و سلامت در دین و تن و بینایی در دل و تسهیل در کارها و خشوع در مقابل تو و ترس از خشم تو و به من نیرو بده تا آنچه امر کرده‌ای، فرمان‌پذیر باشم و از آنچه نهی کرده‌ای اجتناب کنم.»
… و اما نگاه دین به سلامت
نگاه خاتم ادیان، یعنی دین اسلام، کامل‌کننده نگاه ادیان ماقبل درخصوص بهداشت جان، جسم و سلامت نوع بشر و البته نگاهی فراگیر و جامع است. خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «ما یریدالله لیجعل علیکم من حرج ولکن یرید لیطهرکم و لیتم نعمته علیکم» (آیه 6 سوره مائده: تصمیم خدا بر این نیست که قوانین سخت و توام با مشقت بر شما وضع کند؛ بلکه اراده خدا بر این اساس است که از طریق ارایه این اصول (توسط انبیا) شما را به پاکی‌ای برساند که با طهارت معنوی و جسمانی توام است و نعمت‌های کلیدی را بر شما تمام می‌کند.» هر یک از انبیای گذشته هر جا در سبک زندگی مردم با اشتباهاتی مواجه بوده‌اند، در صدد رفع آن خطاها برمی‌آمده‌اند؛ مانند سنتی که از وجود مقدس حضرت عیسی‌بن‌مریم صلوات‌الله علیه بر جای مانده است. از امام علی(ع) نقل شده است که حضرت عیسی(ع) وارد شهری شدند و دیدند که مردم آن شهر صورت‌هایشان زرد و چشمانشان کبود است و از زیادی بیماری به ایشان شکایت می‌کنند. عیسی(ع) فرمود: «شما گوشت را قبل از پختن نمی‌شویید و بدون شستن آن را می‌پزید در حالی که هیچ حیوانی از دنیا نمی‌رود مگر آنکه جنابتی با او هست.» (حلیه‌المتقین صفحه 171) و بعد از دستور عیسی(ع) مردم گوشت را قبل از پختن شستند و بیماریشان برطرف شد.
دو پیام حیاتی به اهل ایمان
آیه‌های متعددی در قرآن کریم ناظر بر این قانون کلی است که به بشر و به‌خصوص انسان‌های اهل ایمان دو پیام حیاتی که مرتبط با سلامت آنها است، ارائه می‌دهد:
• یا ایها الناس کلوا مما فی‌الارض حلالا طیبا و لاتتبعوا خطوات الشیطان (آیه 168 سوره بقره)؛ خداوند به تمام مردم (ناظر بر دین و آیین خاصی نیست) می‌فرمایند از آنچه که در زمین هست بخورید و استفاده کنید، منتهی دو شرط در آن رعایت شود؛ اول آنکه حلال باشد (یا از ممنوعات نباشد) و دوم آنکه پاکیزه و طیب باشد (از چیزهای آلوده و خبیث نباشد) و تصمیم شیطان بر این است که شما این دو اصل و پیام را رعایت نکنید.
• یا ایها الذین آمنوا کلوا من طیبات مارزقناکم (آیه 172 سوره بقره)؛ خداوند به مومنان سفارش می‌کند که از مواهب طبیعت پاکیزه‌ترین و پاک‌ترین آنچه را که روزی شما کردیم، بخورید. خداوند متعال، خوردن و آشامیدن از پاکیزه‌ترین نعمت‌ها را در حد اعتدال به بشر سفارش می‌کند و انسان‌ها را از افراط و تفریط برحذر می‌دارد: «کلوا و اشربوا و لاتسرفوا» (آیه 31 سوره اعراف)
خروج از اعتدال و اسیر اسراف شدن ناشی از عدم شناخت پدیده‌های هستی است. بسیاری از پدیده‌های هستی از مسیر آزمایش و تجربه انسان عبور کرده و بشر برای استفاده معقول از آنها قوانین و دستوراتی داده است اما آنچه که بشر در آزمایش‌ها به آن دست می‌یابد تمام اطلاعات راجع به یک پدیده نیست. آزمایشگاه‌ها و لابراتوارها اطلاعات نسبی به ما میدهند اما وحی و آیات الهی بهترین و کامل‌ترین دستورها را از مبدا هستی که مهربان‌ترین و دلسوزترین نسبت به موجودات و انسان‌ها است ارایه می‌دهد. به عنوان مثال، آیا آب‌درمانی صرف یا گیاه‌خواری صرف، ما را دچار افراط و تفریط نمی‌کند؟
امام زین‌العابدین(ع) می‌فرمایند: «حق شکم بر تو این است که آن را ظرف چیزهای حرام، چه کم و چه زیاد، قرار ندهی و در چیزهای حلال هم اعتدال را پیشه کنی.» (ص 107- مجموعه مقالات پژوهش‌های قرآنی حوزه و دانشگاه قرآن و طب). کتاب فقه‌الرضا نیز توجه می‌دهد که امساک راز همه داروهاست و معده، خانه همه دردهاست و به هر بدنی آنچه عادت کرده بدهید و از دارو خوردن تا مقداری که بدن طاقت دارد، دوری کنید. (ص 152 حلیه‌المتقین).
پی‌نوشت‌ها:
* محقق و مدرس حوزه
