ممنوعیت حضور در مجلس گناه

همان گونه که ارتکاب عمل حرام جرم محسوب می شود و عقوبت اخروی دارد، حاضر شدن در مجلس ارتکاب اعمال حرام نیز جرم و گناه شمرده شده و عذاب اخروی دارد.
در قرآن کریم، حاضر نشدن در مجلس گناه و اعراض از لغو، یکی از صفات پسندیده مؤمنان و بندگان صالح خدا معرفی شده است. در این جا به نقل چند روایت اکتفا می شود.(1)
1. از امام صادق (ع)روایت شده است که فرمود:
لاینبغی للمؤمن ان یجلس مجلساً یعصی الله فیه، و لا یقدر علی تغیره؛
برای مؤمن جایز نیست در مجلسی بنشیند که در آن معصیت خدا می شود و او قدرت بر (نهی از منکر کردن و) تغییر دادن آن را ندارد.(2)
2. در حدیث «صحیح» علی بن جعفر می گوید: از برادرم امام موسی کاظم (ع) پرسیدم: آیا نزد کسی که آوازخوانی می کند، می توان نشست؟
فرمود: «لا؛ نه».(3)
3. از امیرمؤمنان علی (ع) روایت شده که فرمود:
مجالسه اهل اللهو ینسی القران، و یحضر الشیطان؛
همنشینی با اهل لهو و گناه، موجب فراموشی قرآن و حضور شیطان می شود.(4)
بدیهی است که منظور از فراموشی قرآن، فراموشی قرائت آن نیست، بلکه مراد فراموشی عمل به احکام نورانی قرآن است که شرکت کنندگان در مجالس لهو از آن محروم می باشند و منظور از حضور شیطان نیز تسلط شیطان بر اهل مجالس لهو است هر دو اینها (نسیان قرآن و حضور شیطان) از عوامل نابودی ایمان می باشد، هم چنان که
4. در حدیث دیگر از آن حضرت می خوانیم: «مجالس اللهو تفسد الایمان؛ مجالس لهو، ایمان را فاسد می گرداند.» (5)
لهو و شرکت در مجالس لهو، نه تنها ایمان را فاسد می کند، بلکه هر تصمیم جدی را سست و متزلزل می کند، هم چنان که در روایت دیگر از آن حضرت آمده است:
«اللهو یفسد عزائم الجد؛ کارهای لهو و بیهوده، تصمیم های جدی را نابود می کند.» (6)
5. از امام باقر (ع) روایت شده که فرمود:
لاتجوز شهاده المتهم، و لاولد الزنا، و لا الابرص، و لاشارب الخمر، و لاالذین یجلسون مع البطالین و المغنین، و اهل المنکر فی مجالس المنکر…؛
گواهی افراد زیر، در دادگاه مورد قبول نمی باشد:
متهم (کسی که در همان پرونده مورد گواهی، متهم باشد )؛ زنا زاده، کسی که به مرض «برص» مبتلا باشد؛ شرابخوار، کسانی که با اهل باطل و آوازخوانان و اهل فسق و فجور، در مجالس گناه شرکت نمایند.(7)
در این حدیث، شرکت در مجلس گناه نیز همانند شراب خواری از عوامل فسق و از دلایل مردودی شهادت مرتکب آن معرفی شده است.
6. در حدیثی می خوانیم: شخصی از امام صادق (ع) درباره غنا و آواز خوانی سؤال کرد. امام فرمود:
لاتدخلوا بیوتاً الله معرض عن اهلها؛
به خانه هایی که خدا از اهل آنها اعراض دارد، داخل نشوید.(8)
ملاحظه می فرمایید که در این احادیث، از شرکت در مجالس گناه نهی شده است که مجلس غنا و موسیقی نیز یکی از مجالس گناه محسوب می گردد و در برخی از آنها، بر ممنوعیت شرکت در مجالس غنا و موسیقی تصریح شده است. از این رو، فقهای اسلام، بر حرمت شرکت در مجالس شرکت در مجالس گناه فتوا داده اند.

فتاوای فقها درباره شرکت در مجالس گناه

با توجه به آیات قرآن و روایات معصومین (ع) که به برخی از آنها اشاره شد، فقهای اسلام به حرمت شرکت در مجالس گناه فتوا داده اند که در این جا به نمونه هایی از آنها اشاره می شود:
1. شیخ طوسی (قدس سره) (متوفای 460 هـ. ق):
اگر کسی را به مجلسی دعوت کنند و او بداند که در آن مجلس، منکراتی از قبیل شراب خواری، نواختن آلات موسیقی و… وجود دارد، رفتنش به آن مجلس جایز نیست، ولی اگر بداند که در صورت حضور در مجلس می تواند منکرات را از بین ببرد، مستحب است حاضر شود تا بدین وسیله میان اجابت دعوت و نهی از منکر، جمع کرده باشد.(9)
2. قاضی ابن براج (قدس سره) (متوفای 481 هـ.ق) نیز شبیه کلام شیخ طوسی را در کتاب مهذب، بیان فرموده است.(10)
3. ابن ادریس حلی (متوفای 598 هـ.ق) در مقام بیان اعمال حرام می نویسد:
والحضور فی مجالس المنکر ومواضعه، الا لانکار، او ما جری مجری ذلک؛
از جمله کارهای حرام، حاضر شدن در مجالس گناه و موارد مربوط به آن است، مگر این که به قصد نهی از منکر یا اعمال لازم دیگری باشد.(11)
4. علامه حلی (متوفای 726 هـ. ق) درمقام بیان احکام ولیمه می نویسد:
یشترط ان لایکون فی الدعوه منا کیر و ملاهی، مثل شرب الخمر علی المائده و ضرب العود و البرابط والمزامیر، و غیر ذلک. و لو علم فلا یجوز له حضورها الا ان یعلم انه اذا حضر ازال المنکر من غیر تضرر له وجب علیه الحضور… افن لم یتمکن من الازاله لم یجز له الحضور؛ لانه کالرضا بالمنکر، والتقریر علیه؛
در جواز قبول دعوت به ولیمه شرط است که در آن مجلس کار حرام در مجلس مطلع باشد، حضور در آن مجلس برایش جایز نیست، مگر این که بداند در صورت حضور می تواند – بدون این که متضرر شود- جلو گناه را بگیرد، در این صورت حضور در مجلس برای او واجب می شود، ولی اگر قدرت جلوگیری از گناه را ندارد، حاضر شدن او در آن مجلس حرام است، زیرا حضور در مجلس گناه [بدون نهی از منکر] به منزله رضایت بر گناه و تأیید آن است. (12)
ملاحظه می فرمایید که علامه حلی، در صورت امکان جلوگیری از گناه، حضور در مجلس را واجب دانسته است. بدیهی است که این وجوب حضور از جهت دعوت به ولیمه نیست، بلکه از جهت وجوب نهی از منکر است؛ زیرا خود علامه چند سطر پیش از این مطلب، فرموده است که اجابت دعوت به ولیمه واجب نیست، بلکه مستحب است.(13)
5. شهید اول (قدس سره) (شهید 786 هـ. ق) در کتاب دروس، ضمن بیان برخی از محرمات می نویسد:
والحضور فی مجالس المنکر لغیر الانکار او الضروره
(از جمله محرمات اسلام) حاضر شدن در مجالس گناه است، مگر این که برای نهی از منکر یا ضرورت دیگر باشد.(14)
6.پاسخ حاج شیخ عبدالکریم حائری (قدس سره) (متوفای 1355 هـ. ق ) مؤسس حوزه علمیه قم به سؤال زیر:
سؤال: سماع آلات لهو، مثل دف و شیپور و نی و هم چنین غنا و غیبت، که استماع نباشد، جایز است یا نه؟
جواب: این نحو از اصوات به گوش او بخورد. اتفاقاً ضرر ندارد و لازم نیست تحرز؛ ولی حاضر شدن در آن مجالس، هر چند به غرض دیگر باشد، محل اشکال است.(15)
7. پاسخ آیه الله سید محمد رضا گلپایگانی (قدس سره) (متوفای 1414 هـ.ق) به سؤال های زیر:
سؤال: رفتن به مجالسی که علم داریم در آن موسیقی مطرب نواحته می شود، چگونه است؟
جواب: رفتن به مجالسی که انسان علم دارد در آن جا لهو و لعب بر پا می شود، جایز نیست، اگر چه انسان علم داشته باشد که مرتکب گناه نمی شود، مگر برای نهی از منکر و جلوگیری از ارتکاب گناه.(16)
سؤال: حضور در مجالس عروسی که در آن ساز و طبل و رقص و خوانندگی می باشد، به اسم این که با یک دیگر خویش هستیم و مجبوریم، جایز است یا نه؟
جواب: در مجالس لهو و لعب شرکت کردن و بودن حرام است و خویشاوندی مجوز آن نیست.(17)
8. پاسخ: آیه الله شیخ محمد علی اراکی (قدس سره) (متوفای 1415 هـ.ق) به سؤال های زیر:
سؤال: استماع موسیقی و شرکت در مجالس عروسی و جشن هایی که از نوارهای ترانه استفاده می شود چگونه است؟
جواب: موسیقی مطرب و ملهی و ترانه های مبتذل حرام است و نیز شرکت در [این گونه] مجالس حرام.(18)
سؤال: رفتن به مجالسی که علم داریم در آن موسیقی مطرب نواخته می شود چگونه است؟
جواب: رفتن به مجالسی که انسان علم دارد در آن جا لهو و لعب بر پا می شود جایز نیست، اگر چه انسان علم داشته باشد مرتکب حرام نخواهد شد.(19)
9. پاسخ آیه الله ناصر مکارم شیرازی مدظله به سؤال های زیر:
سؤال: شرکت در عروسی، یا مجالس دیگر، که انسان می داند در آن رعایت شئون اسلامی نمی شود(از قبیل اختلاط زن و مرد، رقص و پای کوبی، استفاده از نوارهای موسیقی و مانند آن) چه حکمی دارد؟
جواب: شرکت در مجالس گناه حرام است.(20)
سؤال: شنیدن صدای نوار ترانه که از منزل همسایگان یا در وسیله نقلیه دیگران از قبیل تاکسی به گوش می رسد و مجبور به استماع آن هستیم، چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که عمداً گوش ندهید حرام نیست؛ ولی وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را در آن جا که احتمال اثر دارد، نباید فراموش کنید.(21)
سؤال: در شرایط کنونی در برخی از مراسم عروسی از نوارهای مبتذل استفاده می شود، با توجه به این که ممکن است عدم شرکت در مراسم موجب تیرگی روابط فامیلی شود و از طرف دیگر، نهی از منکر هم مفید نیست، شرکت در این مجالس چگونه است؟
جواب: شرکت جایز نیست، اگر چه موجب تیرگی روابط شود.(22)
11. پاسخ آیه الله علوی گرگانی مدظله به سؤال های زیر:
سؤال: آوردن و اجرت دادن به افرادی که در عروسی ساز می زنند و هم چنین تماشا کردن آنها، چه حکمی دارد؟
جواب: در رابطه با ساز حرام، هر نوع کاری که در مساعدت این عمل باشد حرام است، در نتیجه گرفتن اجرت و پرداختن آن نیز حرام می باشد و شرکت در چنین مجلسی جایز نیست.
سؤال: آیا دایره زدن هنگام عروسی که فقط زنان در خانه هستند جایز است؟
جواب: جوازش محل اشکال است و انتظار می رود خواهران دینی حتی القمدور از این گونه آلات استفاده نکنند.(23)

پاسخ تعدادی از فقها به سؤال هایی درباره مجالس آلوده به گناه

سؤال: شرکت در مجالس جشن و عروسی که در آن برنامه های موسیقی اجرا می شود چگونه است؟

پاسخ آیات عظام

خامنه ای: شرکت در این گونه مجالس در صورتی که تأیید و یا تشویق گناه کار باشد حرام است.
فاضل لنکرانی: شرکت در مجالس لهو و لعب جایز نیست.
صافی گلپایگانی: جایز نیست.
بهجت: اگر موسیقی مطرب است، شرکت جایز نیست.
مکارم شیرازی: شرکت در مجلس گناه جایز نیست.
تبریزی: گوش دادن به موسیقی لهوی و لو در مجالس عروسی جایز نیست.
سیستانی: اگر موسیقی مناسب مجالس لهو و عیاشی است شرکت کردن جایز نیست.(24)
سؤال: شرکت نکردن در مجالس عروسی که نوعاً همراه با لهو و لعب است، باعث دشمنی و خصومت بین اقوام و فامیل می شود، وظیفه چیست؟

پاسخ آیات عظام

بهجت: این نوع بهانه ها باعث حلال شدن حرام الهی نمی شود.
بهجت: این نوع بهانه ها باعث حلال شدن حرام الهی نمی شود.
خامنه ای: شرکت در مجالس حرام در هر صورت جایز نیست و امر به معروف و نهی از منکر بر همه واجب است.
صافی گلپایگانی: شرکت در مجالس معصیت جایز نیست.
مکارم شیرازی: در صورتی که نتواند آنها را نهی از منکر کنید نباید شرکت کنید.
تبریزی: می توانید شرکت کنید، ولی هنگام شرکت لهو و لعب، نهی از منکر نمایید، اگر اکثر نکرد، حرکت نمایید، در این صورت مأجور هستید.
سیستانی:اگر مبتلا به حرام می شود جایز نیست.(25)
فاضل لنکرانی: شرکت در مجالسی که در آن عمل حرام و گناه صورت می گیرد و انسان نمی تواند نهی از منکر کند، صحیح نیست و اگر علت عدم شرکت را بدانند، دشمنی و خصومت نمی کنند. (26)
شبیری زنجانی: شرکت در مجلس حرام، جایز نیست.(27)
سؤال: شرکت در عروسی ها و مجالسی که محرم و نامحرم مختلط هستند چه صورت دارد؟ و اجازه دادن والدین فرزندانشان را جهت شرکت در این گونه محافل چگونه است؟

پاسخ آیات عظام

بهجت: با فرض اشتمال بر حرام یا مفسده باید اجتناب شود و اختلاط زن و مرد هم جایز نیست.
صافی گلپایگانی: حرام است.
سیستانی: اگر به نحوی است که موجب مفسده و یا ارتکاب گناه است جایز نیست.
فاضل لنکرانی: جایز نیست و باید آنها را منع نمود.
تبریزی: چنان چه اختلاط مرد و زن نامحرم همراه ارتکاب محرمی باشد یا سبب تحریک شهوت بر حرام گردد جایز نیست و باید والدین فرزندانشان را منع کنند تا در این گونه اختلاط ها شرکت نکنند.
مکارم شیرازی: در فرض مسئله که مجلس به صورت مجلس گناه در آمده و مجلس سالم اسلامی نیست، شرکت در آن حرام است.(28)
سؤال: دعوت از گروه های مطرب و ارکستر در مجلس عروسی که غالباً این مجالس را به مجالس لهو و لعب تبدیل می کنند و شرکت در این محافل چه صورت دارد؟ کسب افراد از این راه آیا حلال است یا حرام؟ لازم به ذکر است که برخی از این گروه ها با مجوز وزارت ارشاد فعالیت دارند.

پاسخ آیات عظام

خامنه ای: هر نوع خوانندگی و نوازندگی که انسان را از خداوند متعال و معنویات و فضایل اخلاقی دور نموده و به سمت گناه و بی بند و باری و بیهودگی سوق می دهد لهوی بوده و حرام می باشد و هم چنین شرکت در این مجالس و کسب درآمد از طریق آن.
بهجت: شرکت در این محافل جایز نیست و کسب آنها حرام است.
تبریزی: شرکت در این محافل جایز نیست و کسب آنان حرام است و مجوز وزارت ارشاد از نظر شرعی اعتباری ندارد.
صافی گلپایگانی: دعوت از آنها حرام و اجرت عمل آن ها نیز حرام است و شرکت در جلسات آنها نیز جایز نیست و مجوز وزارت ارشاد نمی تواند حرام را حلال کند.
فاضل لنکرانی: حرام است.
مکارم شیرازی: جایز نیست.
سیستانی: اگر لحن اهل لهو و لعب باشد، یا موزیک مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است و کاسبی از این راه نیز حرام است.(29)

حکم نماز خواندن در مجلس گناه

هم چنان که شرکت در مجلس گناه و بودن در آن معصیت است، نماز خواندن نیز در آن جا مورد اشکال می باشد. اگر چه بعضی از فقها مانند امام خمینی (قدس سره) فرموده اند: «نماز خواندن در جایی که تار و مانند آن استعمال می کنند باطل نیست، ولی گوش دادن به آنها حرام است». (30) ولی بعضی دیگر از فقها، علاوه بر حرمت گوش دادن به آنها، خود نماز خواندن در آن جا را نیز مورد اشکال می دانند:
1. آیه الله مکارم شیرازی: «نماز خواندن در محلی که مجلس گناه است، مثلاً در آن جا شراب می نوشند، قمار می زنند، غیبت می کنند، اشکال دارد.»(31)
2. آیه الله فاضل لنکرانی: «نماز خواندن در محلی که مجلس گناه است، مثلاً در آن جا شراب می نوشند، قمار می کنند، غیبت می کنند، یا تار و مانند آن می زنند، خلاف احتیاط است».(32)
3. آیه الله شبیری زنجانی: «ماندن در مجالس لهو و لعب که در آن آواز خوانی می کنند یا تار و مانند آن استعمال می کنند، حرام و نماز خواندن در آن جا بنابر احتیاط واجب باطل است.» (33)

پاسخ آیه الله موسوی گلپایگانی (قدس سره) به یک سؤال

سؤال: شخصی مشغول نماز است، در بین نماز، دیگران مشغول غیبت مؤمن می شوند و یا شروع به موسیقی می نمایند تکلیف شخص نمازگزار چیست؟ و اگر کسی در مجلس معصیت مثل همین دو مورد نماز بخواند نمازش چه صورت دارد؟
جواب: اگر بعد از شروع در نماز، مجلس لهو و یا شراب یا قمار و غیبت تشکیل شود، نماز را تمام کند و صحیح است. لکن اگر قبل از شروع چنین مجلسی فراهم شود، از آن جا خارج گردد و نماز را در غیر آن محل به جا آورد.(34)

پی نوشت ها :

1. به فصل چهارم این کتاب، تفسیر آیه 72 فرقان؛ آیه 3 مؤمنون و آیه 55 قصص مراجعه فرمایید.
2. فروع کافی، ج 2، ص 374.
3. وسائل الشیعه، ج 17، ص312، ابواب ما یکتسب به، باب 99، حدیث 32.
4. میزان الحکمه، ج 8، ص 532، حدیث 18047.
5. همان، حدیث 18053.
6. جلوه های حکمت، ص 400، به نقل از غرر الحکم.
7. دعائم الاسلام، ج 2، ص 512، حدیث 1836.
8. وسائل الشیعه، ج 17، ص 306، ابواب ما یکتسب به، باب 99، حدیث12.
9. مبسوط، ج 4، ص 322 و 323.
10. ج 2، ص 224.
11. السرائر، ج 2، ص 215.
12. تذکره الفقهاء، ج 2، ص 578 (چاپ قدیم)
13. همان.
14. ج3، ص 163، درس 231.
15. میراث فقهی 1، ج 3، ص 1830.
16. انسان، غنا، موسیقی، ص 111.
17. گلپایگانی، مجمع المسائل، ج 2، ص 15، سؤال 18.
18. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجعه تقلید، ج 1، ص 66.
19. انسان، غنا، موسیقی، ص 119.
20. مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج 2، ص 234، سؤال 719.
21. همان، ص 233، سؤال 716.
22. جامع المسائل، ج 1، ص 245، س 948.
23. اجوبه المسائل، ج 1، ص 395، سؤال های 3و 5.
24. مسائل جدید از دیدگاه مراجع تقلید، ج 1، ص 57 و 58.
25. همان، ج 1، ص 141 و 142.
26. جامع المسائل، ج 2، ص 318، سؤال 961.
27. استفتاء.
28. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج 1، ص 143 و 144.
29. همان، ج 3، ص 71- 72.
30. توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 520، مسئله 890.
31. همان، حاشیه مکارم.
32. فاضل لنکرانی، توضیح المسائل، ص 186، مسئله 898.
33. شبیری زنجانی، توضیح المسائل، ج 1، ص 218، مسئله 899.
34. مجمع المسائل، ج 1، ص 184.

منبع: موسیقی وغنا از دیدگاه اسلام.