یکی از براهینی که بر وجود امام‌ زمان بدان استدلال می‌شود برهان عنایت است. عنایت در لغت به‌معنای اراده و قصد است و در اصطلاح، تعریفات گوناگونی برای آن شده است:
شیخ‌اشراق می‌گوید: «عنایت، احاطه حق‌تعالی به چگونگی نظام کلی و به آنچه که تمام این مجموعه بر آن است می‌باشد…».[۱] فخر رازی می‌گوید: «عنایت، یعنی علم خداوند به اینکه اشیا به چه حالتی باشند تا بر بهترین و کامل‌ترین وجه واقع شوند».[۲] صدرالمتألهین می‌گوید: «نظام معقول که نزد حکما عنایت نام دارد، مصدر همین نظام موجود است، پس این عالم موجود، در نهایت خیر و فضیلت ممکن است».[۳]

وجوب وجود امام را، طریق برهان عنایت را به دو بیان می‌توان تقریر کرد:

۱. آفرینش هستی بهترین و نیکوترین نظام ممکن است. لازمه این گفتار، لزوم وجود امام در آفرینش است، وگرنه نظام، احسن نخواهد بود. بنابراین به همان دلیل و برهانی که تکلیف و بعثت ضرورت دارد، وجود مستمر امام نیز ضرورت دارد.

۲. خداوند برای کمال‌یابی هر موجودی که در این عالم رنگ هستی می‌گیرد، همه نوع ابزار ضروری و غیرضروری را در اختیارش گذاشته تا به کمال برسد، چگونه ممکن است انسانی که در دامان همین طبیعت است از این قانون استثنا شده و ارتقای معنوی او نادیده گرفته شود؟ بنابراین وجود امام از ضروریات تکامل بشری است که مورد عنایت خداوند واقع شده است.
پی‌نوشت‌ها
۱. اللمحات، سهروردی، ص۱۶۶.
۲. المباحث المشرقیه، فخر رازی، ج۲، ص۵۱۶.
۳. الحکمه‌المتعالیه، صدرا شیرازی، ج۷، ص۱۱۱.