نویسنده:محمد فولادی

اشاره
حادثه عظیم کربلا از جمله حوادث مهم تاریخ بشری است، حادثه‌ای که پس از قرن‌ها در یادها و خاطره‌ها ماندگار و جاویدان است. اساس قیام امام حسین(علیه السلام) با هدف مبارزه با تحریف و بدعت در دین و معارف نبوی شکل گرفت؛ قیامی که چهره بسیاری از بدعت‌های وارد بر دین را آشکار ساخت، زمینه‌ساز شکل‌گیری قیام‌ها و نهضت‌هایی در جهان اسلام گردید و چهره حکومت‌های جور را برملا ساخت. با این‌همه، این واقعه به دلیل اهمیت، گرفتار چالش‌ها و ابهاماتی شده است. این نوشتار،‌ نیم‌نگاهی به برخی شبهه‌ها و سؤال‌های این واقعه دارد.1
منظور از «السلام علی علی بن الحسین(علیه السلام)» در زیارت عاشورا کیست؟
از آن‌‌جا که ما در زیارت عاشورا، به اصحاب کربلا سلام و درود می‌فرستیم و از فرزندان امام حسین(علیه السلام) تنها علی اکبر(علیه السلام) در کربلا به شهادت رسیدند، از این رو،‌ منظور از السلام علی علی بن الحسین(علیه السلام) در زیارت عاشورا «علی اکبر» است. البته، علی اصغر دیگر فرزند آن حضرت نیز در کربلا شهید شده است که نام وی در مقتل‌هایی که نوشته شده است، عبدالله رضیع (شیرخوار) است، نه علی اصغر2.
علاوه بر این، وقتی ابن‌زیاد در دارالاماره چشمش به امام سجاد(علیه السلام) افتاد، پرسید ایشان چه نام دارند؟ حضرت پاسخ داد: «علی‌ابن الحسین (علیه السلام)». ابن زیاد گفت: مگر خدا علی بن الحسین(علیه السلام) را نکشت؟‌ امام پاسخ داد: برادر بزرگ‌تری داشتم که اسم او علی بود و مردم او را کشتند.»3
این دلیلی است بر این‌که منظور از «علی بن الحسین(علیه السلام)» در زیارت عاشورا، علی اکبر است، نه امام سجاد(علیه السلام).
آیا لیلا ـ (مادر علی اکبر)ـ و شهربانو، در واقعه عاشورا زنده بودند و یا در کربلا حضور داشتند؟
لیلا ـ مادر علی‌اکبر ـ به گفته کتاب‌های تاریخی و نیز شهید مطهری، در کربلا نبوده و همه افسانه‌ها و قصه‌سرایی‌ها درباره ایشان، تحریف واقعه عاشوراست. محدث قمی می‌نویسد:
«ظاهر آن است که لیلا در کربلا نبوده و من در کتب معتبر ندیدم.» 5
هم‌چنین مرحوم دکتر محمد ابراهیم آیتی می‌نویسد: از مادر علی‌اکبر، یعنی لیلا هم، نامی در جریان واقعه کربلا به میان نیامده است و هیچ نمی‌دانم که ایشان در آن تاریخ زنده بوده است یا نه؟ از همسران امام، تنها کسی که در این سفر همراه امام بوده، رباب دختر امرؤالقیس است. 6
بنابراین، باتوجه به قرائن و شواهد موجود، لیلا در کربلا نبوده است. در نتیجه، آن داستان‌ها که در جریان حادثه کربلا به او نسبت داده می‌شود ‌بی‌اساس و غیر واقعی است.
اما شهربانو، ‌گرچه بنا بر نقل مشهور بین مورخان، مادر امام سجاد(علیه السلام) دختر یزدگرد سوم پادشاه ایران بود و نامش شهربانو، ‌اما در این شهرت تاریخی برخی مورخان معاصر تردید کرده‌اند؛ لذا در این‌که نام مادر امام سجاد(علیه السلام) شهربانو و دختر پادشاه ایران باشد، تردید وجود دارد، چه برسد به زنده بودن او در واقعه کربلا. 7 و بنابر برخی اخبار، مادر امام سجاد(علیه السلام) هنگام وضع حمل آن حضرت از دنیا رفته است و بر فرض پذیرفتن این‌که مادر امام سجاد(علیه السلام) فرزند پادشاه ساسانی و نامش شهربانو باشد، مانند لیلا در واقعه کربلا در قید حیات نبوده است.
آیا امام حسین(علیه السلام) دختری به نام «رقیه» داشته است؟
مورخان و مقتل نویسان در میان فرزندان امام حسین(علیه السلام) به ذکر دو دختر به نام‌های «فاطمه» و «سکینه» بسنده کرده‌اند:8 برخی نیز نام زینب را بر آن‌دو افزوده‌اند، اما هیچ یک از منابع اولیه، از دختری خردسال برای امام(علیه السلام) مانند رقیه، فاطمه صغری و یا … نامی نبرده‌اند و این جریان که هنگام اقامت کاروان اسیران، در شام دختری خردسال از امام حسین(علیه السلام) در فراق پدر شیون می‌کرده و هنگام مواجهه با سر بریده پدر جان داده، به چشم نمی‌خورد، ولی برخی کتاب‌های متأخرین، شرح حال جان‌سوز دختر کوچک او را در خرابه شام، بیان کرده‌اند9 و بیش‌تر این نویسندگان این واقعه را از کتاب کامل شیخ بهایی نوشته قرن هفتم هجری نقل کرده‌اند.
شواهد موجود برای وجود چنین دختری را می‌توان این‌گونه بیان کرد:
1. هنگامی که زینب(علیه السلام) در کوفه با سر بریده امام حسین(علیه السلام) مواجه شد، اشعاری سرود که ضمن آن آمده است: «برادرم! با فاطمه کوچک سخن بگوکه نزدیک است قلبش تهی گردد.» 10 این عبارت بیانگر وجود دختری خردسال است که در فراق پدر بی‌تابی می‌کند.
2. امام حسین(علیه السلام) در آخرین لحظات حیات خویش و هنگام مواجهه با شمر فرمود: «الا یا زینب! یا سکینه! یا ولدی! من ذایکون لکم بعدی الا یا رقیه! یا ام کلثوم! انتم ودیعه ربّی الیوم قد قرب الوعد.»11 و تنها در این‌جاست که امام حسین(علیه السلام) نام رقیه (علیه السلام) را بر زبان جاری ساخته‌اند.

پی‌نوشت‌ها

1. این مقاله برگرفته از «تحقیق در نهضت عاشورا» مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه قم، جمعی از محققان،1381، با اندکی تلخیص و تصرف است.
2. شیخ مفید، ارشاد، ‌ص 253
3. عبدالرزاق، مقتل الحسین(علیه السلام)، مقرم، ص 325
4. ‌علامه شهید مطهری، حماسه حسینی،ج 1، ص 27 ـ 26
5. ‌شیخ عباسی قمی، منتهی الامال، ص 375
6. محمد ابراهیم آیتی، بررسی تاریخ عاشورا، ص 12
7. سیدجعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(علیه السلام)، ص 12 ـ 9
8. شیخ مفید، ارشاد ج 2، ص 135
9. شیخ عباس قمی، نفس المهموم،ص 415 ـ 166
10. بحارالانوار، ج 45، ص 115
11. موسوعه کلمات الامام الحسین، ص 511