استفاده از تجربه هاى دیگران

برخى انسان ها با زیرکى و حسابگرى ویژه خود، از تجربه هاى دیگران بهره مى برند. بسیار اتفاق مى افتد که افراد در کوتاه ترین زمان ممکن به کمک تجربه هاى دیگران به مسائل جدیدى دست مى یابند، در حالى که اگر به خود متکى بودند، براى رسیدن به آن، باید زمان زیاد و هزینه هاى هنگفت صرف مى کردند. بنابراین، انسان مى تواند با استفاده از تجربه هاى ارزنده دیگران که حاصل سال ها رنج و تلاش آنان است:

الف) کاستى هاى تجربه گذشتگان را برطرف کند.

ب) به تجربه هاى تازه و غیرمنتظره اى دست یابد.

انسان مى تواند از اندوخته هاى جمعى دیگران، بیشترین بهره را ببرد. پیامبر اعظم (صلى الله علیه وآله) در این باره مى فرماید:

… لا حَکیمَ إِلاّ ذُو تَجْرِبَه.(19)

… آن کس که تجربه نیاندوزد، خردمند نیست.
استقامت

برخى افراد با اراده نیرومند، کارها را آغاز مى کنند، ولى پس از رخ دادن کوچک ترین مشکل، از آن دست مى کشند. باید دانست هیچ مشکلى در برابر نیروى شگرف انسان، تاب ایستادگى ندارد و با مقاومت و پایدارى مى توان ضربه هاى نهایى را به عوامل سست کننده اراده وارد کرد. بکوشیم روح استقامت در برابر حوادث و پیشامدها را در وجودمان زنده نگه داریم و با بردبارى بر مشکلات چیره گردیم.

اساساً هر انسانى در زندگى با مسائل تلخ و شیرین و فراز و فرودهاى گوناگونى روبه رو خواهد شد. آدمى هرگاه در سختى ها قرار مى گیرد، نباید ناامید و ناتوان باشد، بلکه باید با توکل به خداوند منان و بردبارى، راه موفقیت را بپیماید.

به طور کلى، کسى که تاب تحمل مشکلات را ندارد و خود را مى بازد، ظرفیت وجودى متناسب ندارد و مانند بیدى است که با هر بادى مى لرزد. در مقابل، کسانى که با ایمان و بردبار هستند، در فراز و نشیب زندگى به کوهى استوار مى مانند که حتى به برادران دینى خود نیز قوت قلب مى دهند. حضرت محمد (صلى الله علیه وآله) در این باره مى فرماید:

اِسْتَقیمُوا وَ نِعِمّا إِنْ إِسْتَقَمْتُمْ.(20)

استقامت کنید و چه خوب است که استوار باشید.
اظهار خوشحالى از گناه

برخى پس از انجام دادن گناه، از کار خود شرمنده و پشیمان مى گردند و همین پشیمانى سبب مى شود که به خدا روى آورند و دیگر به گناه آلوده نشوند. آنان مى کوشند تا دیگران هرگز از کارشان باخبر نشوند. در مقابل، عده اى دیگر چنان پرده حیا را دریده اند که بدون هیچ نگرانى، دیگران را از کار زشت خود آگاه و حتى از آن، احساس خوشحالى مى کنند.

بى تردید، این افراد که در ردیف بدترین انسان ها قرار مى گیرند و در برابر آیین انسان ساز اسلام که به پرده پوشى گناه دستور داده است، ایستاده اند، به عقوبتى دردناک دچار مى شوند. پیامبر گرامى اسلام در هشدارى آموزنده مى فرماید:

مَنْ أَذْنَبَ وَ هُوَ یَضْحَکُ دَخَلَ النّارَ وَ هُوَ یَبْکى.(21)

هر که گناه کند و خندان باشد، در حالى که گریان است، وارد آتش  مى شود.
اظهار کردن حق

بسیارى از انسان ها با اینکه حق را تشخیص مى دهند، ولى از بیان صریح و آشکار آن خوددارى مى کنند. این گریز از اداى حق و حقیقت، دلایل گوناگونى دارد. گاهى براى تضییع حقوق دیگران است. زمانى، به خاطر رنجشى است که از طرف مقابل دارند و مى خواهند بدین وسیله، او را ناراحت کنند و مایه آرامش خود را فراهم آورند. گاهى هم ممکن است با اینکه در قلب، تمایل خاصى به اداى حق دارند، ولى ابهت و قدرت زورمندان، آنان را از بیان واقعیت بازمى دارد. این در حالى است که بر اساس آموزه هاى آزادى بخش اسلام، هر انسان مسلمان و آزاده اى وظیفه دارد به کمک مظلوم بشتابد. رسول آزادمردان جهان مى فرماید:

لا تَمْنَعَنَّ اَحَدَکُمْ مَهابَهُ النّاسِ أَنْ یَقُومَ بِالْحَقِّ إِذا عَلِمَهُ.(22)

مبادا ابهت مردم، شما را از اقامه حق باز دارد.
اظهار نکردن فقر

بیشتر مردم بر اساس ظواهر قضاوت مى کنند; یعنى به محض اینکه دریافتند کسى از نظر مالى، وضعیت خوبى ندارد، به تصور اینکه مبادا روزى از او توقع و انتظارى داشته باشد، از وى کناره مى گیرند.

در این حالت، براى شخص فقیر هم پاى دیگران احترام قائل نمى شوند و حتى حاضر نیستند به سخنان منطقى و با ارزش او به اندازه سخنان پوچ و بى ارزش افراد توانگر گوش فرادهند.

با وجود این، شایسته است انسان، با عزت نفس و خویشتن دارى، فقر و ندارى خود را نزد هر کس و ناکس اظهار نکند تا شخصیت او تخریب نشود. البته در شرایط اضطرارى، انسان باید نیازمندى هاى خود را به دیگران بگوید تا بر اساس دستورهاى انسان دوستانه اسلام، نیاز او برطرف شود. پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) درباره حفظ آبرو و خویشتن دارى مى فرماید:

مَنْ تَفَاقَرَ اِفْتَقَرَ.(23)

هر کس خود را فقیر نشان دهد، فقیر خواهد شد.
اعتدال و میانه روى

خوش بینى و بدبینى بیش از اندازه ممکن است زیان هاى جبران ناپذیرى در پى داشته باشد. بدبینى بیش از اندازه مى تواند بناى مستحکم خانواده را در هم بکوبد. ساده اندیشان بسیارى نیز بوده اند که با خوش بینى بیش از اندازه و اعتماد نابجا، زمینه ساز فساد و تباهى فرزندان شان شده اند.

بنابراین، انسان باید همواره جانب اعتدال و احتیاط را پیش گیرد تا به پشیمانى دچار نگردد. اعتدال در همه موارد به ویژه وضعیت اقتصادى و معیشتى، توان مندى انسان را افزایش مى دهد و او را در برابر بحران ها بیمه مى کند. پیامبر رحمت مى فرماید:

یا اَیُّها النّاسُ عَلَیْکُمْ بِالْقَصْدِ.(24)

اى مردم! میانه روى را پیشه خود سازید.
امیدوارى به رحمت خداوند

در هیچ حال، نباید از بخشش خداوند بزرگ ناامید شد. ممکن است گناه فرد، بسیار بزرگ باشد، ولى هرگز نمى توان از رحمت پروردگار بزرگ و بخشنده قطع امید کرد. گناه هر قدر بزرگ باشد، هرگز از رحمت بى پایان الهى بزرگ تر نیست. ازاین رو، ناامیدى از رحمت خداوند، گناهى بزرگ شمرده شده است.

پس انسان مسلمان باید در خوف و رجا باشد. از یک سو، به آمرزش الهى امیدوار باشد و از سوى دیگر، از گناه خود بترسد و به توبه و استغفار روى آورد. باشد که درهاى رحمت حضرت حق بر وى گشوده شود و مورد آمرزش قرار گیرد. پیامبر بزرگ اسلام مى فرماید:

أَلفاجِرُ الرّاجى لِرَحْمَهِ اللهِ تَعالى أَقْرَبُ مِنْها مِنَ الْعابِدِ الْمُقْنِطِ.(25)

بدکارى که به رحمت خدا امید دارد، از عابد ناامید، به خدا نزدیک تر است.

(19) – همان، ش 2491.
(20) – همان، ش 286.
(21) – نهج الفصاحه، ش 2959.
(22) – همان، ش 2488.
(23) – همان، ش 2758.
(24) – نهج الفصاحه، ش 211.
(25) – همان، ش 2062.