خویشاوندان، ارتباط خونی با هم دارند. شاخ و برگ های یک درختند و گل های یک بوستان. پس، ارتباطشان هم، طبیعی است و قطع رابطه و رفت و آمد میان اقوام، عارضه ای ثانوی و یک بیماری اجتماعی و «آفت خانوادگی» به حساب می آید و اگر بی دلیل باشد، زشت و نارواست. اگر دلیلی هم داشته باشد، قابل رفع و شایسته تجدید نظر است.
حضرت علی (ع) می فرماید : «صله الرحم توجب المحبه».(1) پیوند با خویشاوندان (صله رحم)، محبت می آورد.
روشن است که قطع این رابطه هم، سردی و کدورت و جدایی دل ها را در پی دارد. در احادیث، از صله رحم به عنوان «محبوب کننده انسان میان بستگان» یاد شده است: «صله الرحم… محبته فی الاهل».(2)
سفارش اکید دین، بر این است که حتی با آنان که با شما بریده و قطع رابطه کرده اند، صله رحم و تجدید رابطه کنید(صل من قطعک) که این، نوعی ایثار و گذشت فوق العاده می طلبد.
محدوده این پیوند نیز گسترده است و هر بهانه را از دست انسان می گیرد. امام صادق (ع) می فرماید: «صل رحمک و لو بشربه من ماء»(3) صله رحم کنید، هر چند در حد خوردن جرعه آبی باشد.
در حدیث معروف دیگری آمده است : «صلوا ارحامکم و لو بالسلام» هر چند با سلام گفتن، با خویشاوندان پیوند برقرار کنید.
آنچه گاهی مانع رفت و آمدهای خانوادگی و دیدارهای خویشاوندان یا دوستان می شود، توقعات بالا، هزینه و مخارج، معطلی رفت و برگشت، وقت نداشتن افراد و… است. اما اگر به حداقل هم راضی باشیم و لحظه ای نشستن و حالی پرسیدن و آبی و چایی خوردن و برخاستن، یا از همان دم در، سلام کردن و جویای حال شدن و برگشتن هم باشد، «صله رحم» ها بیشتر و ارتباط های قوی تر خواهد گشت.

آثار و نتایج صله رحم

این نوع پیوند، فواید بسیار و آثار دنیوی و اخروی فراوانی دارد که از احادیث بسیار زیاد در این زمینه، تنها به دو نمونه زیر، اکتفا می کنیم:
حضرت امام باقر علیه السلام فرموده است : «صله الارحام و تزکی الاعمال و تنمی الاموال و تدفع البلوی وتیسر الحساب و تنسیء فی الاجل» (4) صله ارحام، «اعمال» را پاک، «اموال» را افزون، «بلاها» را دفع، «حساب» را آسان می کند و «اجل» را به تأخیر می اندازد.
همچنان که می بینید، نتایج یاد شده، برخی به امور دنیوی مربوط است، برخی هم نتایج اخروی و پاداش های خدایی را نسبت به این عمل، بازگو می کند.
حدیث دیگر، از امام صادق علیه السلام است : «صله الارحام تحسن الخلق و تسمح الکف و تطیب النفس و تزید فی الرزق و تنسیء الاجل » (5)
صله رحم، «اخلاق » را نیکو، «دست» را بخشنده، «دل و جان» را خوش می سازد، «رزق» را می افزاید و «اجل مرگ» را به تأخیر می اندازد. این کار نیک و ساده، ‌آن قدر سازنده و مفید است و آنچنان مورد رضای پروردگار، که گاهی تقدیر الهی به خاطر آن عوض می شود و خداوند، به پاداش این عمل نیکو، بر عمر یک فرد می افزاید. در مقابل قطع رابطه ها و بریدن از خویشاوندان، به حدی شوم و نفرت بار و در نظر خداوند، ناپسند است که عمر را می کاهد.
به این حدیث تکان دهنده توجه کنید: امام صادق علیه السلام فرمود: «ما چیزی را جز «صله رحم» سراغ نداریم که عمر را زیاد کند، تا آنجا که گاهی تا زمان مرگ یک نفر، سه سال مانده است، ولی او اهل صله رحم می شود. آنگاه خداوند، سی سال بر عمرش می افزاید و سی و سه سال دیگر زنده می ماند. و گاهی اجل کسی سی و سه سال است، به خاطر قطع رحم و گسستن رابطه های خویشاوندی، عمرش کاهش می یابد و اجلش سر سه سال فرا می رسد.»(6).

مرز صله رحم

این ادب معاشرت، اختصاص به بستگان پاک و با تقوا و حزب اللهی هم ندارد. یک وظیفه اخلاقی است، حتی نسبت به آنان که اهل گناهند. چه بسا به برکت رفت و آمدهای بستگان صالح، فاجران هم راه صلاح پیش گیرند و تاثیر بپذیرند. گاهی ترک مراوده و رفت و آمد، سبب می شود که بستگان معصیت کار، در گناه و بیراهه خود، بیشتر پیشروی کنند، ولی حفظ رابطه، جلوی بدتر شدن آنان را می گیرد. در این صورت، تکلیف ما همچنان، نگهبانی از این خط ارتباط و پیوند خویشاوندی است.
یکی از شیعیان ازامام صادق (ع) می پرسد: برخی خویشاوندانم خط و تفکر دیگری دارند، غیر از فکر و مرامی که من دارم. آیا آنان بر من حقی دارند ؟ حضرت فرمود : آری، حق قرابت و خویشاوندی را، چیزی قطع نمی کند. اگر با تو همفکر و هم عقیده باشند، دو حق بر تو دارند: یکی حق خویشاوندی، دوم حق اسلام و مسلمانی.(7)
حتی اگر بستگان، مایه آزار انسان را هم فراهم کنند، باز حق گسستن پیوند را نداریم. در حدیث آمده است:
مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: یا رسول الله! من خویشاودانی دارم که من با آنان پیوند می کنم و رابطه دارم، اما آنان آزارم می دهند. تصمیم گرفته ام آنان را ترک کنم. حضرت رسول فرمود: آنگاه، خدا هم تو را ترک می کند!… گفت : پس چه کنم؟ رسول خدا فرمود: به کسی که محرومت کرده، عطا کن، با کسی که از تو بریده، رابطه برقرار ساز و کسی که بر تو ستم کرده از او درگذر. هر گاه چنین کردی، خداوند پشتیبان تو خواهد بود.(8)
از امیرالمؤمنین علی علیه السلام نقل شده که فرمود : «صلوا ارحامکم و ان قطعوکم»(9)
با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع رابطه کرده باشند.
سنت «صله رحم»، از نیکوترین برنامه های دینی در حیطه معاشرت است. گر چه شکل نوین زندگی و مشغله های زندگی های امروزی، گاهی فرصت این برنامه را از انسان ها گرفته است، ولی حفظ ارزش های دینی و سنت های سودمند و ریشه دار دینی، از عوامل تحکیم رابطه ها در خانواده ها است. به ویژه در مناسبت های ملی، در اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید، فرصت طبیعی و مناسبی برای عمل به این «سنت دینی» فراهم می آید.
باشند که بر دستورالعمل های مکتب، در بعد اجتماعی و خانوادگی، وفادار بمانیم و صفای زندگی را در سراب غربزدگی و تقلید از «فرهنگ بیگانه» نبازیم.

پی‌نوشت‌ها:

1)غررالحکم.
2) اصول کافی، ج2، ص 151.
3) همان.
4) همان، ص 150.
5 ) همان، ص 150 و 151، حدیث 6 و 12.
6) همان، ص 152، حدیث 17.
7) میزان الحکمه، ج4، ص 83.
8) بحارالانوار، ج71، ص 100.
9) همان، ص 92.

منبع: نشریه قدر، شماره 36