نویسنده: سیدمهدی سعیدی

درآمد

جمهوریت یکی از عناصر مهم تشکیل دهنده نظام مقدس جمهوری اسلامی است که در جهت عینیت بخشیدن به آن، همه ساله، انتخابات متعدد و مهمی برگزار می گردد و مقام های عالی رتبه و منصب های مهمی به وسیله مردم، با واسطه یا بدون واسطه انتخاب می شوند. در هر انتخابات، افراد و گروه های مختلف با افکار و اهداف متفاوت می کوشند با ارائه شایستگی های خود، در رقابتی طاقت فرسا، آرای مردم را از آن خود کنند تا توفیق خدمت هر چه بیشتر به مردم و نظام اسلامی و رضایت خدا را به دست آورند. به همین دلیل، از آغاز تا پایان تبلیغات و از پیروزی یا شکست تا پس از آن، افراد و گروه ها، نامزدها و هوادارانشان و پیروز شدگان و شکست خوردگان در انتخابات باید، در همه حال، اخلاق و آداب اسلامی را رعایت کنند و از انصاف و عدالت خارج نشوند که توفیق خدمت و رضایت خداوند جز از این طریق به دست نمی آید. بنابراین، تبیین انتخابات با تمامی مراحل و جنبه های آن از دیدگاه احادیث و آیات الهی امری بسیار ارزشمند و پسندیده است تا با عمل به آن الگویی مناسب در اختیار جهانیان و همه پویندگان راه حق قرار دهیم و راه و روش خود را از جویندگان زر و زور و قدرت جدا کنیم که «ما تشنگان خدمتیم، نه شیفتگان قدرت» و خداخواهیم، نه دنیاطلب و خودخواه.
اخلاق انتخاباتی نامزدها و معیار تقدم خود بر دیگران
آنان که در صدد ورود به عرصه انتخابات هستند و قصد نامزدی و تصدی پست های مهم در نظام اسلامی را دارند لازم است معیارهایی را در وجود خود جستجو کنند و در صورت وجود چنین ملاک ها و صفاتی وارد عرصه انتخابات گردند آن معیارها عبارتند از:

1. عبادت و بندگی خدا کردن

وی باید «در تمام مشغولیت (شبانه روز) در اجرای اوامر الهی و (ترک کننده) آن چیزی هایی باشد که خداوند آنها را نهی کرده است.» با یاد خدا، قلبش به مقام اطمینان و آرامش برسد و در تمامی مراحل زندگی از یاد خدا غافل نشود. اگر در همه لحظه ها، خود را در محضر خداوند – سبحانه و تعالی – دید، تمامی کارهایش رنگ و بوی خدایی می گیرد که: «صبغه الله و من أَحسنُ مِن اللّه صبغه». در اینجاست که شیفته جاه و مقام دنیا و رزق و برق این عروس هزار داماد نخواهد شد؛ عبادت را جز در خدمت به خلق نخواهد دید و در نتیجه، انجام کارهای مدیریتی و حکومتی را وسیله ای برای قرب به پروردگار می بیند. یاد خدا، به آدمی بینش می دهد و او را در مشکلات یاری می کند و موجب موفقیت در کارها می شود. اگر نامزدی برای تصدی امور ملت وارد عرصه رقابت انتخاباتی شد، در حالی که دنیا او را به خود مشغول کرده و از یاد خدا غافل شده است، این غفلت به سقوط او در منجلاب نیستی و ورود او به زندان دنیا می انجامد.

2. داشتن نوآوری، تخصص و تجربه در امور مدیریتی

اسلام این اصل عقلی را که «باید کار را به کاردان سپرد» قبول دارد و در آموزه های خود آموزش می دهد که اداره امور در بخش های گوناگون جامعه، باید به کسی سپرده شود که دانش آن کار را داشته باشد و به اصطلاح، اهل فن باشد.
قرآن کریم به عنوان اصلی کلی، پیروان خویش را این گونه راهنمایی می کند: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ همیشه آگاهی های خود را از آگاهان و دانشمندان بگیرید». (نحل: 43)
برخورداری از عقل سلیم و استفاده بهینه از اندیشه و تجربه و علم دیگر انسان ها، فرد را نیرومند می سازد و از لغزش های آنان می کاهد، چنان که امیر المؤمنین علی علیه السلام می فرماید: «العقل غریزهٌ یزیدُ بالعلم و التجارب؛ عقل، غریزه ای است که با علم و تجربه زیاد می شود».
ایشان در جایی دیگر می فرماید: «من قلت تجربتُهُ خُدِعَ، و مَن کَثُرت تجربَتُهُ قلت غرَّتُهُ؛ کسی که کم تجربه بود، فریب خورد و کسی که تجربه اش زیاد بود، لغزش هایش کم گردید».
به همین دلیل، در نامه 53 و 73 به والیان خود در بیان معیارهای مدیران حکومتی می نویسد: «و توخّ منهم اهل تجربه و الحیاء؛ آنان را از میان مردم باتجربه و باحیا برگزین».
فردی که می خواهد بر مسند مدیریت کلان کشور تکیه زند، باید دارای تجربه و تخصص و نوآوری باشد. پس باید ببیند که اگر چنین ویژگی را ندارد، میدان را برای کسانی که از دانایی و تجربه و تخصص کافی برای مدیریتی کلان برخوردارند، باز بگذارد.
او باید با نگاهی عمیق به خود بیاندیشد و مشورت صالحان و اهل اندیشه و تجربه را فرا راه خود قرار دهد. به سخنان چاپلوسانه اطرافیان گوش فرا ندهد و میان تلاش و تجربه، حکم به تساوی ندهد؛ زیرا گاهی شخص گمان می کند چون بسیار اهل تلاش بوده، در نتیجه، با تجربه است، در حالی که برای کسب تجربه، عمری را باید پشت سر گذاشت و نشیب و فرازها را باید پیمود تا شخص باتجربه گردد.
امام علی علیه السلام در این باره می فرماید: «رأی الشیخ احب من جَلَد الغلام؛ اندیشه پیر نزد من از تلاش جوان خوشایندتر است.» در امثال آمده است:
هرچه در آینه، جوان بیند
پیر در خشت خام آن بیند
و مولانا جلال الدین بلخی در مثنوی معنوی می گوید:
آنچه تو در آینه بینی عیان
پیر اندر خشت بیند بیش از آن

3. پایداری در برابر مشکلات

پایداری در برابر مشکلات، جدیت در کارها و پشتکار، یکی دیگر از ویژگی هایی است که رهبران و حاکمان باید از آن بهره مند باشند. این عوامل، زمینه ساز نفوذ مدیران و رهبران در پیروان و به وجود آمدن قدرت شخصی می شود.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید: «ما ادرک المَجدَ مَنْ فاتَهُ الجدّ؛ کسی که کوشش نکرد، به بزرگی نرسید».
یکی دیگر از نشانه های پایداری در برابر مشکلات، برخورداری از سعه صدر به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای مدیریتی است، چنان که امام علی علیه السلام می فرماید: «آله الرّئاسه سعه الصدر؛ ابزار ریاست سعه صدر است».
پس نامزد باید آمادگی اش برای پذیرش مشکلات و شکیبایی و استقامتش در راه حق بسیار بالا باشد.
علی بن ابی طالب علیه السلام می فرماید:
خض الغمراتِ للحقِ حیث کان، تفقه فی الدین و عَوِّد نفسک التصبّر علی المکروه و نعم الخلق التصبر فی الحق و الْجَاءَ نفسک فی امورک کلها الی الهک فانک تلجئها الی کهف حریز و مانع عزیز.
برای حق، در مشکلات و سختی ها شنا کن. شناخت خود را در دین به کمال رسان. خود را برای استقامت در برابر مشکلات عادت ده؛ که شکیبایی در راه حق، عادتی پسندیده است. در تمام کارها خود را به خدا واگذار؛ که به پناهگاه مطمئن و نیرومندی رسیده ای.
آری، بردباری و استقامت در برابر مشکلات، نشانه بلند همتی است و «هر که همتش بزرگ باشد، مقصدش عالی است.» چنین است که «ارزش آدمی به قدر همت اوست».
بود هر مرد را قیمت به همّت
به همّت می توان دانست قیمت
عبد الرحمن جامی نیز در این باره می گوید:
خیر هر کس به قدر همت اوست
همت مرد راه قیمت اوست
کی توانی شناخت قیمت مرد
تا ندانی که چیست همت مرد

4. برخورداری از بینش

بینش هنگامی که از یقین حاصل شد و این یقین بر پایه ایمان استوار گردید می توان همچون دژی محکم در برابر ناملایمات و ستم و بی عدالتی ایستاد و از این رهگذر، از سرچشمه زلال حقیقت سیراب شد. بنابراین، اهل بصیرت می شنوند، می بینند، نگاه می کنند، از عبرت ها بهره می گیرند، آن گاه راه های روشنی را می پیمایند و از افتادن در پرتگاه ها دوری می کنند.
«از نظر اسلام، مدیریت یک تشکیلات به کسی واگذار می شود، که صرف نظر از ایمان و اعتقاد به ارزش های مکتبی، دانش اداره و آگاهی و بینش های لازم را داشته باشد… . اسلام نه تنها جلو نظرهای بدون بینش و آگاهی را می گیرد و مانع از این می شود که ناآگاهان، هدایت و ارشاد جامعه را بر عهده بگیرند، بلکه خطر عمل بدون علم را نیز گوشزد می کند و آن را یکی از موجبات فساد و انحطاط جامعه می داند.
رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده است: کسی که بدون آگاهی و دانش، کاری را انجام دهد، فسادش بیشتر از صلاحش خواهد بود».
به راستی، نامزدها پیش از ورود به عرصه رقابت باید به این آگاهی و بینش برسند تا بتوانند به جای مصلحت اندیشی ها، مصالح جامعه را در نظر بگیرند.

5. اندیشیدن به آسایش مردم

کسی که هماره به فکر رفاه و آسایش مردم و با هواهای نفسانی خود در جنگ و ستیز باشد، هنگامی که بر مسند قدرت تکیه زد، فریفته جاه و مقام و ثروت دنیا نمی شود. پیروان و راسخان این کار تنها مؤمنان راستین هستند که به یاد خدا دل بسته اند.
امیرالمؤمنین علی در بیان مقام پرهیزکاران می فرماید:
نفس او از دستش در زحمت، ولی مردم در آسایشند. برای قیامت خود را به زحمت می افکند، ولی مردم را به رفاه و آسایش می رساند.
پس هدف از پذیرش مسئولیت، تنها رسیدن به قدرت و شهرت و ثروت نیست، بلکه هدف از به دست آوردن قدرت و حکومت، بازگرداندن نشانه های حق و دین در جایگاه خویش و اصلاح سرزمین هاست تا بندگان ستم دیده در امن و امان زندگی کنند.

6. دوری از ریاست طلبی

یکی دیگر از آفت هایی که در این زمینه باید بدان توجه کرد، ریاست طلبی است. کسانی که در طلب برتری جویی بر بندگان خداوند هستند، جز برای نابودی خویش و دیگران گام برنمی دارند. امام صادق علیه السلام می فرماید:«من طلب الرئاسه هلک؛ هر که جویای ریاست باشد نابود شود.» آن حضرت در جایی دیگر فرموده است: «طلبتُ الرئاسه فوجدتها فی النصیحه العباد اللّه؛ ریاست را جستم و آن را در خیرخواهی بر بندگان خدا یافتم».
همچنین از امام باقر علیه السلام نقل شده است:
مال دوستی و جاه طلبی به دین مؤمن زودتر خسارت می زند تا حمله دو گرگ درنده به یک رمه بی شبان که یکی از جلو رمه حمله آورد و دیگری از عقب آن.
از جمع این روایت ها این نکته را می توان دریافت که ریاست طلبی اگر برای هوا و هوس و به دست آوردن انواع شهوت ها باشد، جز نابودی خود و دیگران، چیز دیگری به دنبال ندارد. از طرفی، اگر نیّت شخص، اصلاح امور مردم و خیرخواهی برای آنان و برپا داشتن حق و براندازی باطل باشد، امری پسندیده و نیکو است، ولی لازم است هماره مراقبه داشته باشد تا از مسیر حق منحرف نشود.

7. پاسداری از استقلال و منافع کشور

یکی از مهم ترین وظایف پس از انتخابات برای برگزیده ملت، حفظ استقلال کشور و منافع مردم است تا کشور را از وابستگی به بیگانگان نجات دهد، نه اینکه کشور را بستر چپاول و امیال شیطانی بیگانگان کند.
نامزدهای انتخاباتی پیش از پیروزی در انتخابات و رسیدن به قدرت باید این ظرفیت و توان را در خود احساس کنند و از وابستگی خارجی و حمایت های معاندان داخلی بپرهیزند.

ادامه دارد… منبع: گنجینه، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، شماره 51 ( اردیبهشت 1384)