نویسنده: آیت الله سیدمحمّدتقی مدرسی
مترجم: محمد تقدمی صابری

نگاهی به درونمایه و محورهای سوره ی مرسلات
از تکرار آیه: «فَوَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ»؛ آن روز وای بر تکذیب کنندگان، روشن می شود که این آیه، محور سوره ی مرسلات است و گویا هدف آن تأکید بر وعده ی شدنی پروردگار است و اینکه وای بر تکذیب کنندگان آن. پس از سوگند به فرستادگان پی در پی و افشاکنندگان افشاگر، پروردگار تأکید می ورزد که وعده ی او بی گمان رخ خواهد داد. (آیات 1-7)
با اینکه سخن خدا «مَا تُوعَدُونَ»؛ آنچه وعده یافته اید، تمامی وعده های الهی را دربرمی گیرد، لیک روز رستاخیز و حقایقی که در آن آشکار می شود و برانگیختن، حساب و پاداش آن، از روشن ترین مصادیق وعده های شدنی پروردگار است. هنگامی که وعده ی رستاخیز فرا می رسد، هستی، رخدادهای دهشتناکی به خود می بیند و بدان روز، ستارگان محو می گردند و آسمان شکاف برمی دارد و کوه ها از جای برکنده می شوند و بزرگتر از اینها گواهی فرستادگان بر امتهای خویش به هنگام فرجام کار مردمان و حساب و جدایی میان آنان است. پروردگار این فرجام حساب و جدایی را تا روز داوری «لِیَوْمِ الْفَصْلِ» به تأخیر انداخته است و «مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الْفَصْلِ»؛ و تو چه می دانی روز داوری چیست؟ روز داوری، روزی وحشتناک و دهشت زاست، چه آن روز، روز داوری درباره ی فرجام کار بندگان است، پس وای از گواهی رسولان علیه کسانی که آنان را دروغ انگاشتند و وای از عذاب سختی که پروردگار در پی آن، بر سرشان فرو می ریزد. (آیات 8-15)
به رغم اینکه قرآن ما را به سوی صحنه های آن روز اخروی و سرنوشت دروغ انگاران آن می برد تا موضعگیری دروغ انگارانه ی آدمی در برابر حقایق آینده را درمان کند، لیک آن را بسنده نمی داند، بلکه ما را فرا می خواند تا پس از گنهکاران پیشین از فرجام گنهکاران پسین نیز اندرز گیریم. هرکه در این موضوع اندیشه کند به واقعیت سنّت پاداش رهنمون می شود و این در جای خود، آدمی را به سوی واقعیت آخرت راهنمایی می کند، بدین اعتبار که تجلی عظیم و گسترده ی سنّت جزا در واقعیت زندگانی است، پس، (آن روز، وای بر تکذیب کنندگان). (آیات 16-19)
قرآن میان آفرینش انسان و حقیقت آخرت پیوند برقرار می کند که بر اساس آن آفرینش آدم با همه ی مراحل و ارزیابی و سنجشهای آن، از دانایی آفریدگار، پرده برمی دارد (که او آفریدگان را بیهوده نمی آفریند و آنها را بیهوده رها نمی سازد) و این آفرینش کامل نمی شود مگر با ایمان به آخرت که عنوان رحمت الهی و پایان کار دروغ انگاران حق، به عذاب دردناک گرفتار آیند. (آیات 20-24)
پس از سفر در کرانه های جان، سیاق، آدمی را به کرانه های هستیِ پیرامون او با تمامی موجودات و پدیده هایش می برد، آنجا که پروردگار زمین را جایگاه اجتماع قرار داده، که مردگان و زندگان را در خود جای می دهد و در آن کوههای بلندی برافراشته که ریشه های آن در زمین فرو رفته اند و قله های آنها به کرانه های آسمان سرکشیده اند و از آنها به ما آبی نوشانده، که برای نوشندگان، گوارا و لذت بخش است و تمام اینها آیات حکمت پروردگارند و نشانه هایی که ما را به روز آخرت رهنمون می شود، پس وای بر دروغ انگاران آخرت. (آیات 25-28)
برای ریشه کن سازی توجیه و نیرنگ، که دروغ انگاران برای دروغ انگاری خویش، این دو راهکار را به کار می زنند، سیاق، فرجام کار دروغ انگاران را به تصویر می کشد، آن هنگام که ندای الهی دروغ انگاران را در می رسد و آنان در حالت حسرتی هستند که اگر اراده ی الهی نباشد به هلاکت می افتند؛ به آنان گفته می شود: (بروید به سوی همان چیزی که آن را تکذیب می کردید)، یعنی به سوی جهنم و عذاب آن. همچنین به آنان گفته می شود: (بروید به سوی آنان دودِ سه شاخه، نه سایه دار است و نه از شعله ی [آتش] حفاظت می کند)، این همان آتش است و تو چه دانی که آتش چیست؟ ([دوزخ] چون کاخی [بلند] شراره می افکند، گویی شترانی زرد رنگند) پس در آن روز، از خشم و کیفر پروردگار، وای بر دروغ انگاران. (آیات 29-34)
به روز رستاخیز، دلایل رسای الهی به سخن در می آیند و دروغ انگاران سخن نمی گویند، زیرا از سویی با دلایل، لگام زده شده اند و از سوی دیگر (رخصت نمی یابند تا پوزش خواهند) و در پیشگاه پروردگار آسمانها و زمین و در برابر آفریدگان در گردهمایی روز رستاخیز، همین عذاب خوارکننده، اینان را بس. (آیات 35-37)
سیاق، دروغ انگاران پیشین و پسین را به چالش می کشد با این هدف که آنان را خوار و در برابر مردمان کوچکشان دارد، چه، در دنیا به سبب توان و ثروتی که داشتند، تکبّر می ورزیدند، قرآن به آنان می گوید: (این همان روز داوری است) که از دیرباز آن را دروغ می انگاشتید و به ریشخندش می گرفتید، شما گردآورده می شوید (پیشینیان و پسینیان)، قرآن ادامه می دهد: (پس اگر راهکاری دارید به کار زنید) و این کیفر نیرنگ و جنگ آنان با پروردگار و اولیای او در دنیاست، پس از این موقعیت و کیفرِ آن، وای بر آنان. (آیات 38-40)
قرآن راه نجات از سرنوشت زشتِ دروغ انگاران را روشن می سازد، این راه، همان تقوا و پرهیزگاری است. این سخن، دلِ پرهیزگاران را از رحمت خدا آکنده می سازد و به ویژه آنان را از لطف او مطمئن می کند. سوره ی مرسلات با تمامی آیات و واژگان آن به جز آیات (41-44) سایه ی خشم و بیم پروردگار است، لیک مؤمنان از عذاب او در امانند و آنان (در زیر سایه ها و بر کنار چشمه سارانند، با هر میوه ای که خوش داشته باشند). پروردگار، پرهیزگاران را به خوان فضل و رحمت خویش فرا می خواند و می فرماید: و به پاداش آنچه می کردید، بخورید و بیاشامید؛ گواراتان باد) و این پاداش پروردگار به هر پرهیزگار و نیکوکاری است. (آیات 41-44)
سیاق در ادامه ی بیمی که به دروغ انگاران داد، دیگر بار آنان را به عذاب تهدید می کند و آنان را از فرجامِ افتادن به راه دروغ انگاری وگناه، برحذر می دارد و تأکید می ورزد که جایگاهشان در برخورداری گنهکارانه چندان به درازا نمی انجامد، تا خشم پروردگار که آسمانها و زمین در برابر آن پایداری نتوانند، آنان را فرا می گیرد. (آیات 45-47)
چگونه نابودی و سیه روزی دروغ انگاران را دربرنگیرد، در حالی که از فرمانها و احکام الهی سرپیچی می کنند و از فرستادگان او پیروی نمی نمایند و آیاتش را راست نمی انگارند، (و چون به آنان گفته شود: رکوع کنید، به رکوع نمی روند؟) آری؛ به زودی عذاب فرایشان می گیرد. (آیات 48-49)
پروردگار، سوره ی مرسلات را با پرسشی از سرِ استنکار به پایان می برد: (پس به کدامین سخن پس از [قرآن] ایمان می آورند؟) این پرسش، بر این گفتار تأکید دارد که ایمان به آخرت و سخن از آن، سنگ پایه ی کاخ ایمان با همه ی اصول و حقایق دیگر آن است و این موجب می گردد تا سخن از آخرت، همواره به صورت گسترده در آیات وحی، یاد شود. (آیه 50)
منبع مقاله :
مدرسی، سید محمدتقی؛ (1386)، سوره های قرآن: درونمایه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمی صابری، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی، چاپ اول.