نویسنده: آیت الله سیدمحمّدتقی مدرسی
مترجم: محمد تقدمی صابری

نگاهی به درونمایه و محورهای سوره ی تحریم
پرچم ستیز میان مذاهب اسلامی در پیرامون همسران پیامبر، هماره برافراشته بوده و آنان بدین موضوع از سه دیدگاه اصلی نگریسته اند:

1- در دیدگاه نخست با پیروی از برخی متون دینی، مانند آیه: «النَّبِیُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ…»؛ پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر و [نزدیکتر] است و همسرانش مادران ایشانند. (احزاب/6) و اینکه همسران پیامبر مشمول آیه ی تطهیر هستند و نیز احادیث دیگر، به ایشان رنگی از عصمت داده اند، چه، آنها همسر برترین آفریدگان پروردگارند، که خردمندانه نیست برای خود مگر زنانی نیکو اختیار کند. ملاحظات مذهبی دیگری وجود دارد که این دیدگاه را پشتیبانی می کند.
2- گروهی با انگیزه های منفعت طلبانه یا مذهبی، آنان را به نکوهش گرفته اند، مانند منافقان که به برخی از همسران پیامبر، افترا بستند.
3- در میان دیدگاه نخست و دوم، گروهی راه میانه رفته اند. بر اساس این دیدگاه، لغزشهای همسران پیامبر را نباید توجیه کرد، همانگونه که نباید آنها را بزرگ جلوه داد. برای آنکه پژوهشگر به دیدگاه واقع بینانه ای دست پیدا کند، ناگزیر باید دو موضوع اساسی را بر رسد؛ یکی پژوهش موضوعی در تاریخ همسران پیامبر و دیگری آگاهی از موضع قرآن، از رهگذر پژوهشی فراگیر در تمامی آیاتی که در پیرامون این موضوع فرود آمده است. لیک از آن رو که تاریخ به ناسازی و فریبکاری دچار است، تنها قرآن، سنجه ی کار و بزرگترین جداکننده ی حق از باطل باقی خواهند ماند، به ویژه در موضوعات حساسی مانند موضع مسلمانان در برابر همسران پیامبر، امّا موضوع قرآن در این پیرامون چیست؟
آیات قرآنی، موضع رسالت الهی درباره ی این موضوع را ارایه داده اند، بسنده است به آنچه سوره ی تحریم آورده، بپردازیم؛ سوره ای که گویا- همانگونه که گفتیم- موضوع همسران پیامبر، روند عمومی آیات آن است:

1- سوره ی تحریم نخست روشن می سازد که پیامبر از سوی برخی از همسرانش در فشار قرار می گرفت، چندان که گاه در حالت اضطرار، آنچه را که خدا بر او حلال گردانیده بود، بر خود حرام می کرد و برای خشنودی آنان، خود را در تنگنا قرار می داد. (آیات 1-2) این دو آیه، کنایتی به همسران پیامبر است نه خودِ او.
2- دو تن از همسران پیامبر با برملا ساختن سخنانی نهانی که پیامبر به آنان گفته بود، بدو خیانت ورزیدند. (آیه 3)
3- همسران پیامبر یا برخی از آنان گاهی از حق به کژراهه می رفتند (تصغی قلوبهن) آنان ممکن است به درگاه پروردگار توبه کنند، همانگونه که ممکن است تا بدان حد به کژروی خویش ادامه دهند تا در جبهه ی مخالف حق قرار بگیرند، این جبهه (جبهه ی حق) در خدا، جبرئیل، نیکوترین مؤمنان و فرشتگانی جلوه می یابد که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را یاری می رسانند. (آیه 4)
4- زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به گونه ای مطلق برترین زنان نمی باشند و اگر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آنان را طلاق دهد، در میان مردم همسرانی بهتر از آنان پیدا خواهد کرد که ویژگیهای شایسته و فضیلتهایی چون اسلام، ایمان، پارسایی، توبه، عبادت و روزه داری در آنان گرد آمده باشد. (آیه 5)
5- قرآن در ارزشگذاری، میان زن و شوهر جدایی می افکند، زیرا ارزش هر انسانی به اندازه ی خوبیهایی است که در خود دارد، نه به اندازه خوبیهای دیگران، هر چند که پیوند او با دیگران نزدیک و صمیمانه باشد. همچنین، معیار بدی، بدیهایی است که فرد، خود بدان دست می زند، نه بدیهایی که نزدیکان او به انجام می رسانند. (آیات 6-9)
بر این بنیان برای ارزشگذاری واقع بینانه و دقیق از هر کس، باید او را جدا از دیگران به شمار آورد و بدین سان است که همسران نوح (علیه السلام) و لوط (علیه السلام) مثالی برای کافران قرار می گیرند و بدون اینکه نزد خدا میان آنان و دیگر مردمان تفاوتی باشد به دوزخ افکنده می شوند. این از سویی، امّا از سوی دیگر بر اساس همین معیار است که آسیه، همسر فرعون- فرعونی که ادّعای خدایی کرد- و نیز مریم (علیه السلام) که خود را پاکدامن نگاه داشت و سخنان پروردگار خود و کتابهای او را تصدیق کرد و از فرمانبرداران بود، درگذر تاریخ، مثالی برای مؤمنان می گردند. (آیات 10-12)
6- سوره ی تحریم اینگونه گرد محور پیوند مرد و زن می گردد. این پیوند شایسته است با معیارهای الهی سازگار باشد و بر هیچ کس روا نیست که زن را بر اساس شوهرش ارزش گزارد یا از ارزش او بکاهد. زنان لوط (علیه السلام) و نوح (علیه السلام) خیانت پیشه بودند، در حالی که آسیه نیکوکار… همچنین روا نیست که زن، هر که باشد، اسرار خانه ی خود را در بیرون از خانه برملا سازد. بینشهای سوره ی تحریم اینگونه ادامه می یابد تا بینشهای سوره ی طلاق درباره ی رعایت تقوا در دیگر جنبه های زندگی زناشویی را، کامل کند.
منبع مقاله :
مدرسی، سید محمدتقی؛ (1386)، سوره های قرآن: درونمایه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمی صابری، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی، چاپ اول.