نویسنده: آیت الله سیدمحمّدتقی مدرسی
مترجم: محمد تقدمی صابری

نگاهی به درونمایه و محورهای سوره ی تغابن
چگونه می توان از سودای عمر سود بُرد و به روز حسرت، که حقایق آشکار و تراز سود یا زیان نمایان می شود، رستگاری بزرگ را از آنِ خود ساخت؟
پیش از آنکه سیاق ما را از پاسخ آگاه گرداند، شکوه پروردگار را یادآور می شود که از هرگونه کاستی و ناتوانی پاک است و هرچیزی تسبیح او را می گوید، چه، فرمانروایی و سپاس جملگی از آنِ اوست. (آیه 1)
هر آن که کفر می ورزد، پس از برپا داشته شدن دلایل رسا برای او، کفر ورزیده و او خود مسؤول گمراهی خویش است و از کردار خود کیفر می بیند، زیرا خداوند آسمان ها و زمین را به حق آفریده و کیفر نیز نمودی از نمودهای حق است… پروردگار آفرینش آدمی را به کمال رسانید و آنچه را که برای گزینش حق نیازمند آن بود، بدو داد و دلایل رسا را برای او کامل کرد و برای رسیدن به جزا، فرجام به سوی اوست… پروردگار به آنچه آدمیان پنهان و یا آشکار می سازند، آگاه است، پس چگونه آنان را از جزا، گریز باشد؟ (آیات 2-4)
جزا حقیقت است و واقعیتی تاریخی، پس آیا از آن پند نگیریم؟ پس چه بسیار کافرانی که پیش از این فرجامِ بدِ کارشان را چشیدند، به چه سبب؟ زیرا آنان گفتند: آیا بشری ما را هدایت می کند؟ پس چه کسی زیان دید؟ آنان یا پیامبران پاک؟ (آیات 5-6)
این فرجام کار آنان در زندگی دنیا بود و در آخرت، پروردگار آنان را از آنچه کرده اند، آگاه خواهد ساخت و دلایل رسا را برایشان برپا خواهد داشت، سپس عذابشان خواهد داد، پس وای بر آنان!
در آن روز، مؤمنان، بهشتی را به سود می برند که از زیر درختان آن جویبارها روانند و در آنجا جاودان می مانند و این به راستی کامیابی بزرگی است. امّا کافرانی که آیات خدا را دروغ می انگاشتند در دوزخ افکنده می شوند و این بد سرانجامی است. (آیات 7-10)
سیاق اینگونه به محور سوره می رسد و از رهگذر بینشهایی پی در پی بیان می دارد که چگونه بندگان شایسته خدا به روز حسرت، کامیاب می گردند:
1- خشنودی از آنچه برایشان مقدّر شده و ایمان به اینکه هیچ مصیبتی جز به اذن خدا نمی رسد. (آیه 11)
2- ایمان، رهنمون ساز دل است و آدمی به ایمان است که راه رهایی از مصیبت را می شناسد و مصیبت را به چالش می کشاند.
3- توکل بر خدا و فرمانبرداری از او و پیامبرش. (آیات 12-13)
4- برحذر بودن از نزدیکترین انسانها به آدمی (که زنها و فرزندان هستند)، زیرا کسانی از آنان دشمن اویند، لیک این بیم و حذر نزد آدمی نباید به دشمنی، ستم و موضعگیریهای تند بیانجامد. (آیه 14)
5- بیداری کامل در برابر دوست داشتن اموال و اولاد آزموده شدن به آنها. (آیه 15)
6- پرهیزگاری با تمام توان (و سعی در فرمانبرداری) و گوش فرادادن به فرمانهای شریعت و درک آن و اطاعت از رهبری حکیمانه و انفاق کردن و درگذشتن از خسّت نفس. (آیه 16)
اینها راههای نجات انسان هستند. خدا در پایان سوره ما را فرمان می دهد تا وامی نیکو به او بدهیم (با انفاق کردن یا قرض دادن)، چه، او این وام را دوچندان می گرداند و قرض دهنده را می آمرزد و خداوند سپاس پذیر و بردبار است و او دانای نهان و آشکار و ارجمند و سنجیده کار است. (آیات 17-18)
منبع مقاله :
مدرسی، سید محمدتقی؛ (1386)، سوره های قرآن: درونمایه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمی صابری، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی، چاپ اول.